ماده ۵۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

اگر مسوولین و مأمورین بازداشتگاه ها و ندامتگاه ها بدون اخذ برگ بازداشت صادره از طرف مراجع و مقامات صلاحیتدار شخصی را به نام زندانی‌ بپذیرند به دو ماه تا دو سال حبس محکوم خواهند شد.

توضیح واژگان

«پذیرش»، به معنای قبول کردن و تحویل زندانی است، همچنین «برگ بازداشت»، به برگه های چاپی رسمی مخصوصی گفته میشود که در آن مشخصاتی از قبیل نام، نام خانوادگی، شماره شناسنامه، شغل، اقامتگاه و ... قید می شود. در باب نحوه ی وقوع این پذیرش باید به مقررات خاصی نظیر آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها مصوب 1380 مراجعه نمود. پذیرش از لحظه ای آغاز می شود که فرد متهم یا محکوم به موجب برگ رسمی که به امضاء و مهر مقام قضایی صادر کننده قرار یا حکم رسیده و متضمن مشخصات کامل متهم یا محکوم است، توسط مأمور شناسایی شده و به بازداشتگاه یا زندان یا سایر مراجع وابسته تحویل می گردد.

لفظ «مسئولین و مأمورین بازداشتگاه ها » در این ماده، صرفاً شامل افرادی می شود که ملزم به تحویل گرفتن زندانی هستند.

مقصود از «مقام صلاحیتدار» نیز همان مقام صادر کننده حکم یا قرار می باشد و تنها شامل مقامات قضایی بوده و مقامات غیر قضایی را در بر نمی گیرد. همچنین عبارت «عدم اخذ برگ بازداشت» مشمول حالتی که برگ بازداشت قانونی از سوی مقامات ذیصلاح صادر شده اما مسوولین بازداشتگاه ها بدون اخذ آن ، فردی را به عنوان زندانی می پذیرند، نیست.

لفظ «بازداشتگاه ها» و «ندامتگاه ها» در این ماده، در مفهوم خاص خود آمده است. زندان ها را می توان محلی تعریف نمود که در آن محکومان قطعی با معرفی مقامات ذیصلاح قضایی و قانونی برای مدتی معین و یا بطور دایم در جهت اصلاح و تحمل کیفر نگهداری می شوند. همچنین گروهی از نویسندگان مقصود از لفظ «ندامتگاه» را همان زندان دانسته اند. «بازداشتگاه» نیز بر اساس ماده 4 آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب 1380، محل نگهداری متهمینی است که با قرار کتبی مقامات صلاحیتدار قضایی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی می شوند.لازم به تاکید است که قید «مسوولین و مامورین بازداشتگاه ها و ندامتگاه ها» در این ماده، حصری است و مسوولین سایر مراجع در صورت ارتکاب جرم فوق، مشمول مجازات فوق الذکر نخواهند بود.

پیشینه

به موجب ماده 88 قانون مجازات عمومی مصوب 1304: «مستحفظین محبس و توقیفگاه هر گاه بدون ورقه امری از طرف مستنطق یا محکمه یا مقامات صلاحیتدار دیگری شخصی را به اسم محبوس بپذیرند به حبس تادیبی از دو ماه الی دو سال محکوم خواهند شد.»

فلسفه و مبانی نظری ماده

علت جرم انگاری چنین رفتاری، مغایرت آن با اصل برائت و ورود خسارات مادی و معنوی به متهم است، لذا برای تضمین قانونی بودن تمام بازداشت ها در ایران، قانونگذار مبادرت به وضع چنین ماده ای نموده است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

از آنجا که عنصر مادی جرم مورد بررسی، «پذیرش فردی به عنوان زندانی بدون اخذ برگ بازداشت» است، گروهی معتقدند پذیرش چنین فردی با برگ بازداشت غیر قانونی ولو با علم شخص پذیرنده به غیر قانونی بودن آن، مشمول این ماده نخواهد بود، هرچند عده ای دیگر چنین رفتاری را بر اساس همین ماده، قابل مجازات دانسته اند. همچنین باید در خصوص عنصر مادی این جرم، یادآور شد که صرفأ از طریق فعل واقع میشود، لذا در فرض اطلاع مامور مورد بحث از حضور یک زندانی بدون برگ مجوز در زندان و عدم اقدام قانونی، به دلیل ترک فعل بودن رفتار وی، نمیتوان او را بر اساس ماده فوق، مجازات کرد.

همچنین عدم پذیرش طفل زیر دو سال متعلق به زن زندانی، مشمول این ماده نمیشود.

نکته مهم دیگر آن است که در صورت ارتکاب جرم فوق بر حسب امر آمر قانونی، این مسأله از علل موجهه جرم محسوب شده و فرد مأمور، فاقد مسئولیت محسوب می شود.

عنصر معنوی این جرم، مستلزم احراز علم مرتکب به عدم صدور برگ بازداشت و نیز اراده آزاد فرد مرتکب است. همچنین این جرم از جمله جرایم مطلق است و احتیاج به وقوع نتیجه خاصی ندارد.

مجازات جرم فوق، از نوع تعزیر درجه 6 می باشد. چنین حبسی می تواند تحت نظام نیمه آزادی قرار بگیرد.

مرور زمان تعقیب جرم فوق 5 سال و مرور زمان اجرای حکم 7 سال می باشد.

اجرای مجازات این جرم قابل تعلیق و صدور حکم نیز قابل تعویق است.