الگو:صفحه اصلی/مقالۀ برگزیده اول
مجازات‌های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجراء می‌شود.
طبق مواد فصل ۹ قانون مجازات اسلامی، موارد صدور مجازات‌های جایگزین حبس در دو حالت قرار می‌گیرند: ۱- موارد الزامی یا الزامی مشروط به شرایط ۲- موارد اختیاری
همچنین برای مجازات‌های جایگزین حبس انواع مختلفی ذکر شده است:
۱. در صدر ماده ۸۳ قانونگذار به تعیین دوره مراقبت به عنوان یکی از انواع مجازات‌های جایگزین حبس پرداخته‌است که در آن آزادی محکوم تحت کنترل قرار می‌گیرد. تحمیل این مجازات با هدف اجتناب از آثار سوء زندان بر محکومان غیر خطرناک و حفظ جایگاه اجتماعی و حیثیت آنان است.
۲. در ماده ۸۴ قانونگذار به تعریف نوع دیگر مجازات جایگزین حبس یعنی انجام خدمات عمومی رایگان پرداخته‌است. منظور از خدمات عمومی رایگان انجام کارهای عام‌المنفعه برای موسسات یا نهادهای عمومی یا دولتی است.
۳. در ماده ۸۵ قانونگذار قواعد مربوط به جزای نقدی روزانه را تعیین کرده‌است که طبق آن بخشی از درآمد روزانه محکوم باید به صندوق دولت واریز شود. اجرای این مجازات در خصوص کسانی امکان‌پذیر است که دارای شغل و درآمد معینی باشند.
۴. طبق ماده ۸۷ دادگاه می‌تواند ضمن صدور حکم مجازات‌های جایگزین حبس محکوم را به مجازات‌های تکمیلی یا تبعی نیز محکوم نماید.