افشای اسرار

منظور از «افشا»، آگاه ساختن و پدیدار نمودن است که به صورت کتبی ،شفاهی یا فعل محقق میگردد.

منظور از «سرّ» و «راز»، هرچیز پوشیده و مخفی از دیگران است و افشای سرّی مراد است که قانون، اخلاق حرفه ای، مقررات شغلی یا تاکید صاحب سرّ، افشای آن را ممنوع کرده است.تشخیص این مسئله با دادگاه است.

پیشینه

ماده 220 قانون مجازات عمومی مصوب 1304، در مورد افشای اسرار توسط اشخاصی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار میشوند، از یکماه تا یکسال حبس جنحه ای و از 25 الی 200 تومان غرامت، مجازات تعیین کرده بود.

در قانون

ماده 648 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، عنصر قانونی این جرم را تشکیل می دهد. عنصر مادی این جرم، افشای اسرار است که به مناسبت شغل و حرفه به دست آمده است. این جرم، مطلق است و نیازی نیست که موجب خسارت و ضرر برای صاحب سرّ بشود. هرچند در این مورد، نظر مخالف نیز با این بیان که دلیل عدم تصریح قانونگذار آن است که حصول ضرر را مفروض دانسته است وجود دارد زیرا هیچ سرّی نیست که افشای آن ضرری را برای صاحب آن ایجاد نکند و این مسئله در تعریف سرّ، عیان است.

عنصر معنوی این جرم، سوء نیت عام است و صرف آگاهی از مجرمانه بودن عمل و قصد ارتکاب کافی به نظر میرسد و نیازی به «قصد اضرار» به عنوان سوء نیت خاص نیست.

این جرم معمولا آنی در نظر گرفته میشود اما گاها افشای راز، مستلزم زمان طولانی است مانند یک سخنرانی یک ساعته که به تشریح سرّی میپردازد، که در این صورت میتوان جرم را از نوع مستمر به حساب آورد.

در مورد رازی که قبلا فاش شده است و شمول این ماده بر آن، دو احتمال وجود دارد:1-عدم شمول، چون آنچه افشا شده است راز نیست بنابراین سالبه به انتفاع موضوع است. 2- شمول ماده نسبت به مورد مذکور، چون هدف قانونگذار این بوده که صاحبان حِرَف را ملزم به عدم بیان هر آنچه به عنوان راز نزدشان مطرح میشود نماید، هرچند احتمال اول با موازین حقوقی سازگارتر است.

امکان تحقق این جرم با افشای سرّ برای یک نفر نیز ممکن است و نیاز نیست که مخاطبان آن، افراد زیادی باشند.

آنچه حائز اهمیت است، آن است که اگر مرتکب جرم، رازی را برای چند نفر بازگو کند، مشمول تعدد مجازات نیست اما اگر چند راز مختلف را به چند نفر بگوید احتمال تعدد مجازات تقویت میشود مگر آنکه همه اسرار مربوط به یک نفر باشد. همچنین اگر افشای راز، متضمن جرائم دیگری چون قذف ،اهانت، تهدید و...باشد باید براساس ماده 46 قانون مجازات اسلامی عمل کرد.

اطلاق ماده، بیانگر آن است که اگر جرم توسط واسطه صورت بگیرد، مشمول ماده میشود و واسطه به عنوان معاونت در جرم مشروط به وحدت قصد با مباشر قابل تعقیب است.هم چنین لازم است راز افشا شده، به شخص معین انتساب داده شود، بنابراین در صورت عدم مشخص نمودن صاحب راز، عمل فرد مشمول ماده نخواهد بود.

مصادیق و نمونه ها

افشای آنچه محرمانه است، اما اصطلاحا سرّ و راز محسوب نمیشود مانند سوالات امتحانی، مشمول این ماده نخواهد بود.