ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری: مدت تمام کیفرهای حبس از روزی شروع می‌شود که محکومٌ علیه به موجب حکم قطعی لازم‌الاجراء، حبس شود. چنانچه محکومٌ علیه پیش از صدور حکم به علت اتهام یا اتهاماتی که در همان پرونده مطرح بوده تحت نظر یا بازداشت شده باشد، مدت بازداشت قبلی از میزان حبس او کسر می‌شود.

تبصره - اگر مدت زمان تحت نظر یا بازداشت شدن متهم کمتر از بیست و چهار ساعت باشد، در احتساب ایام بازداشت، یک روز محاسبه می‌شود.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

بازداشت (arrest): (القبض به تازی) جلوگیری از آزادی کس یا مال معین (بازداشت مال) را گویند.

مواد مرتبط

• ماده ۲۷ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۳۹۸/۱۱/۲۰): «مدت حبس از روزی آغاز می‌شود که محکوم، به موجب حکم قطعی لازم‌الاجراء حبس می‌گردد. در صورتی که فرد، پیش از صدور حکم به علت اتهام یا اتهاماتی که در پرونده مطرح بوده بازداشت شده باشد، مدت بازداشت قبلی در حکم محاسبه می‌شود. در صورتی که مجازات مورد حکم، شلاق تعزیری یا جزای نقدی باشد، هر روز بازداشت، معادل سه ضربه شلاق یا یک میلیون (۱/۰۰۰/۰۰۰) ریال است. چنانچه مجازات متعدد باشد به ترتیب نسبت به حبس، شلاق و جزای نقدی محاسبه می‌گردد.»

• ماده ۵۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری

• ماده 27 قانون مجازات اسلامی

پیشینه

ماده ۴۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب رمضان ۱۳۳۰): «مدتی که محکوم‌علیه تا زمان اجرای حکم در توقیف بوده‌است جزء مدت حبسی که برای او به حکم محکمه مقرر شده‌است محسوب خواهد شد غیر از مواردی که محکمه حکم بدهد که زمان توقیف سابق نباید حساب شود هرگاه محکوم‌علیه در زمان محاکمه و قبل از صدور حکم در توقیف نبوده‌است مدت حبس از زمانی حساب می‌شود که مشارالیه را توقیف کرده‌اند.»

ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸: «مدت تمامی کیفرهای حبس از روزی شروع می‌شود که محکوم‌علیه به موجب حکم قطعی قابل اجراء حبس شود.

تبصره - چنانچه محکوم علیه قبل از صدور حکم لازم‌الاجراء به علت اتهام یا اتهاماتی که در پرونده امر مطرح بوده بازداشت شده باشد مدت بازداشت قبلی از مقدار حبس او کسر خواهد شد.»

مطالعات تطبیقی

در ماده ۱_۱۴۹ قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه مصوب ۱۹۷۰ و بند ۵ ماده ۵ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت پیش‌بینی شده‌است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در خصوص احتساب ایام بازداشتی که محکوم‌علیه پیش از صدور حکم متحمل شده‌است، سه روش متفاوت وجود دارد: ۱) عدم محاسبه ایام بازداشت قبلی ۲) محاسبه اختیاری ایام بازداشت قبلی ۳) محاسبه اجباری ایام بازداشت قبلی، که در این ماده، قانونگذار مورد سوم را ملاک قرار داده‌است.

کلمه بازداشت در این ماده به‌طور مطلق به کار رفته‌است و این اطلاق می‌تواند بازداشت پلیسی (مانند جایی که متهمی به علت وقوع جرم مشهودی ۲۴ ساعت در بازداشت باشد) را نیز در بر بگیرد، اما به نظر می‌رسد منظور قانونگذار جایی بوده‌است که فرد به دلیل قرار تأمین قضایی در بازداشت بوده‌است.

حکم ماده فوق در صورتی جاری می‌گردد که محکومیت به حبس به استناد همان اتهامی باشد که فرد به موجب آن بازداشت شده‌است. مفاد این حکم در موردی که مثلاً فرد به علت یکی از دو اتهامی که علیه او در دو پرونده مطرح شده، در بازداشت باشد و سپس نسبت به همان اتهام تبرئه و نسبت به اتهام دیگر محکوم به حبس شود، جاری نمی‌گردد. اگر فرد مثلاً به علت یکی از دو اتهامی که در یک پرونده مطرح بوده و شاکی نیز یک نفر بوده در بازداشت باشد و نسبت به آن اتهام تبرئه شود، می‌توان گفت با لحاظ تفسیر منطقی امکان احتساب مدت بازداشت وجود دارد.

حکم این ماده، مخصوص مجازات‌ها است و به سه دلیل شامل اقدامات تأمینی سالب آزادی نمی‌گردد: اول اینکه این اقدام تأمینی باید به‌طور کامل اجرا شود تا حالت خطرناک محکوم برطرف شود، دوم اینکه اقدامات تأمینی و تربیتی مدت زمان مشخصی ندارند و سوم اینکه ماهیت این دو (بازداشت و اقدامات تأمینی تربیتی) با یکدیگر تفاوت دارد.

گفتنی است رعایت قاعده احتساب مذکور در این ماده بر عهده دادگاه صادر کننده حکم است. در غیر این صورت دادیار یا قاضی اجرای احکام باید رعایت مفاد این  ماده را جهت اصلاح رأی به دادگاه صادرکننده حکم تذکر دهد.

رویه‌های قضایی

• نظریه شماره ۷/۸۹۷۵ _۱۳۷۹/۹/۱۲ ا.ح.ق. ق: ایام بازداشتی که بدل از جزای نقدی تحمل می‌شود از روزی که از این بابت محکوم‌علیه حبس می‌گردد، احتساب می‌گردد و بازداشت‌های قبلی بابت جزای نقدی حساب نمی‌شود زیرا که مدت حبس قبل از جزای نقدی به دلیل محکومیت حبس بوده نه محکومیت جزای نقدی.
• در خصوص اینکه آیا مدت بازداشت قبلی در مدت تبعید نیز مؤثر است یا نه، کمیسیون تخصصی معاونت آموزشی قوه قضاییه بیان داشته‌است که از آنجایی که تبعید حسب ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ مجازات تتمیمی است و با مجازات‌های تعزیری و بازدارنده متفاوت است لذا بازداشت پیشین را نمی‌توان بابت محکومیت به تبعید محاسبه کرد.
• نظریه شماره 1151/95/7 مورخ 1395/05/17 اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• نظریه شماره 7/99/1374 مورخ 1399/10/09 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره نحوه احتساب بازداشت قبلی متهم
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۲۳ مورخ ۱۴۰۲/۱۱/۰۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره اعمال عفو در جرایم
• نظریه شماره 1151/95/7 مورخ 1395/05/17 اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• رای دادگاه درباره تعلیق اجرای مجازات بزه نگهداری مشروبات الکلی (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۵۰۰۰۷۵۳)
• نظریه شماره 1375/95/7 مورخ 1395/06/09 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

انتقادات

بهتر بود قانون گذار در مورد مدت تحت نظر بودن که در مواد ۴۶ و ۱۸۹ قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده نیز در اجرای مفاد این ماده در نظر می‌گرفت، اگر چه این مدت طولانی نیست اما عدم پیش‌بینی و ذکر آن بر خلاف عدالت قضایی است.باید گفت از آنجایی که تحت نظر بودن نوعی بازداشت محسوب می‌شود و همچنین قانونگذار در آیین دادرسی کیفری مدت تحت نظر بودن را بازداشت محسوب کرده‌است، به نظر می‌رسد این مدت باید از میزان محکومیت به حبس کسر گردد، از طرفی نیز تفسیر به نفع متهم ایجاب می‌کند این مدت تحت نظر بودن را از محکومیت به حبس کسر کنیم.