ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی

ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی: زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

منظور از «حسن معاشرت» در ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی، سازگاری زوجین با سجایا و خطاهای یکدیگر می‌باشد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

عشق، مهربانی، حسن نیت، اخلاق و ایمان، باید در خانواده رشد نماید. با توجه به آداب و رسوم، تمدن و اخلاق، و مذاهب مختلف، معیارهای حسن معاشرت نیز، متفاوت است، اما می‌توان رفتارهای توهین آمیز از منظر جامعه و نیز، برخوردهای متعارض با عشق به خانواده، و مغایر با محبت و همدلی به همسر را، از حسن معاشرت به دور دانست، و سوء معاشرت محسوب نمود.

حسن معاشرت، از مقررات آمره محسوب گردیده و توافق برخلاف آن، فاقد اثر است.

قانون، تنها منبع وضع مصادیق حسن معاشرت نیست، بلکه نقش عرف را نیز، در تعیین مصادیق رفتارهای نیکو و پسندیده نمی‌توان نادیده گرفت. نقش اخلاق در تنظیم روابط زوجین، مهمتر از حقوق است، حقوق برای تعیین برخی ضوابط حاکم بر روابط زناشویی، از قدرت کافی برخوردار نبوده؛ و به ناچار، به معیارهای اخلاقی توسل می‌جوید.

گفتنی است حقوق و تکالیف متعددی که به موجب قانون، زوجین مکلف به رعایت آنها هستند؛ مستقل از حسن معاشرت نبوده؛ و از عناصر مفهوم حسن معاشرت محسوب گردیده؛ و بین حسن معاشرت با حقوق و تکالیف مزبور، رابطه عموم و خصوص مطلق برقرار است، و حسن معاشرت، دلالت بر استمرار تکالیف مقرره برای زوجین دارد.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

• آیه ۱۹ سوره نساء: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ کَرْهًا وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَیَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا»، دلالت بر لزوم حسن معاشرت زوجین دارد.

سوابق فقهی

• طی استفتایی از مراجع تقلید، چنین پاسخ داده شده است که: تبعیت از شوهر، در امر به اجتناب از نماز و حجاب، جایز نیست.

رویه‌های قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۲۸۲۲ مورخه ۱۳۱۷/۱۲/۲۸ شعبه ۱ دیوان عالی کشور، در مواردی که سوء معاشرت زوج، غیرقابل تحمل باشد؛ الزام وی به طلاق، امکان پذیر است.

• به موجب نظریه مشورتی شماره ۷۹۷۷/۷ مورخه ۱۳۸۶/۱۱/۲۹ اداره حقوقی قوه قضاییه، فقط سوء معاشرت زن نسبت به شوهر، می‌تواند از موجبات تحقق شرط مذکور در سند نکاحیه، محسوب گردد؛ اما چنانچه رفتارهای سوء و غیراخلاقی زوجه، آنچنان تأثیرگذار بوده که زندگی زوج را نیز، مختل نموده باشد؛ در صورت تأیید دادگاه، چنین رفتارهایی را می‌توان از مصادیق سوء معاشرت با زوج دانست.

• رای دادگاه درباره اعتبار حکم تمکین با شرط تهیه مسکن (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۰۲۰۱۹۶۷)
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۷۸۸ مورخ ۱۴۰۰/۱۰/۱۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره شرایط تعلق نفقه به زوجه در حبس
• رای دادگاه درباره ارزش اثباتی گواهی پزشکی قانونی (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۰۲۰۱۸۱۱)
• رای دادگاه درباره اعمال حق حبس با وجود عندالاستطاعه بودن مهریه (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۰۲۰۰۶۹۸)
• رای دادگاه درباره اثر اعمال حق حبس در دعوای الزام به تمکین (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۲۱۳۰۵۰۱۶۵۵)
• رای دادگاه درباره اثر الزام به تمکین بر نشوز و تأثیر حکم الزام به تمکین بر نفقه (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۴۷۰۰۴۹۹)
• رای دادگاه درباره اثر حکم الزام به تمکین زوجه قبل از صدور اجرائیه (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۴۷۰۱۱۷۴)
• رای دادگاه درباره اثر حکم تمکین (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۴۵۰۰۸۶۴)
• رای دادگاه درباره احتساب نفقه آینده فرزند مشترک (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۰۲۰۰۳۶۰)

مصادیق و نمونه‌ها

• زوجین باید با یکدیگر صادق بوده و از پنهان‌کاری دوری گزینند.
• زوجه در صورت آزار و ایذاء شوهر، مرتکب سوءمعاشرت گردیده‌است.
• زوجین باید به هنگام گرفتاری‌ها و مشکلات، از یکدیگر دلجویی نموده و یکدیگر را تسلی داده و از گله مندی و اعتراض، پرهیز نمایند.
• فحاشی، ضرب و جرح، مشاجره، تحقیر، ترک خانواده، بی‌توجهی به همسر و نیازهای او، و اعتیاد مضر، در روابط زناشویی ممنوع است.

• وظیفه مرد نسبت به تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت اولاد، متضمن حسن معاشرت است.

مقالات مرتبط

• مطالعه تطبیقی ماهیت حق حبس زوجه و قابلیت اسقاط آن در فقه و حقوق
• تأملی در: مفهوم، مبانی و اقسام تعهد
• تحلیل حقوقی جرم شناختی تأثیر پاندمی کووید ۱۹ بر خشونت خانگی (مورد مطالعه: زنان مشهد)
• اجرت‌المثل ایام زوجیت و نحله با نگرشی بر قانون حمایت خانواده مصوب اسفند ۱۳۹۱