حریم

به اماکن نزدیک هر چیز و جایی که بهره‌وری کامل عموم از آن مکان، مورد نیاز باشد، حریم گویند. مطابق قانون مدنی، حریم، مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد.

حریم در حکم ملک صاحب حریم است و تملک و تصرف در آن که منافی باشد با آنچه مقصود از حریم است بدون اذن از طرف مالک، صحیح نیست، بنابراین تعرض عدوانی به حریم دیگران، ممنوع است.

مواد مرتبط

• ماده ۱۳۶ قانون مدنی

• ماده ۱۳۷ قانون مدنی

• ماده ۱۳۸ قانون مدنی

• ماده ۱۳۹ قانون مدنی

• قانون توزیع عادلانه آب

مبنا

مبنای حق حریم، منع ورود زیان به صاحب حق مزبور بوده و منافاتی با کمال انتفاع موضوع ماده ۱۳۶ قانون مدنی ندارد، چرا که نقص در انتفاع نیز زیان محسوب می‌گردد. و به نظر برخی حقوقدانان، حریم، جهت کمال انتفاع مالک از ملک خود است، نه دفع زیان.

قلمرو

مبنای حق حریم که ممانعت از زیان صاحب ملک، قنات، رود و … است؛ اقتضا می‌نماید که حق مزبور، در زمین غیر نیز جاری باشد.

اقسام

حریم چاه

مقاله اصلی: "حریم چاه"

حریم چاه برای آب خوردن (۲۰) گز و برای زراعت (۳۰) گز است.

حریم چشمه

مقاله اصلی: "حریم چشمه"

حریم چشمه از هر طرف در زمین رخوه (۵۰۰) گز و در زمین سخت (۲۵۰) گز است ...

حریم قنات

مقاله اصلی: "حریم قنات"

حریم قنات از هر طرف در زمین رخوه (۵۰۰) گز و در زمین سخت (۲۵۰) گز است ...

رابطه حریم و حق ارتفاق

حق حریم، همانند حق ارتفاق، از حقوق تبعی است. به نظر برخی از حقوق دانان، حریم، یکی از اقسام حق ارتفاق است، و به نظر برخی دیگر، بین حریم و حق ارتفاق، رابطه تباین برقرار است، چرا که حریم، در مورد اراضی موات، قابل تصور است؛ در صورتی که حق ارتفاق، در ملک غیر مستقر است.

رابطه حریم و حق مالکیت

مالکیت، حقی مطلق و انحصاری بوده، در حالی که حریم، حقی است نسبی، که برای انتفاع مالک از ملک خود، به بهترین نحو ممکن، پیش‌بینی گردیده و فقط از تصرف زیان بار دیگران، ممانعت می‌نماید، اما تصرفی که برای صاحب حریم، مضر نباشد، اشکالی ندارد.

در مواردی که حق حریم، مانع مالکیت دیگران گردد، شباهت زیادی به حق مالکیت دارد؛ اما در سایر موارد، حریم را می‌توان یک حق ارتفاق منفی محسوب نمود.

رجوع از حق حریم

رجوع از حق حریم، به منزله اسقاط آن است.

در فقه

• برای رودخانه، حریم ثابتی قابل تصور نمی‌باشد؛ لیکن اگر احیای حریم آن، مانع تمتع از رود نباشد، اشکالی ندارد.

جستارهای وابسته

• حریم چاه

• حریم چشمه

• حریم قنات

• حق ارتفاق
• مالکیت