ماده ۴۹۴ قانون مجازات اسلامی

مباشرت آن است که جنایت مستقیماً توسط خود مرتکب واقع شود.

توضیح واژگان

اگر جانی خود مستقیماً موجب وقوع جنایت شود عمل او را باید مباشرت دانست و در فرضی که وی به طور غیر مستقیم سبب جنایت را ایجاد می کند، عمل وی مشمول تعریف تسبیب است.در واقع مباشرت را باید حالت کسی دانست که به طور مستقیم مرتکب رفتار مجرمانه یا به تعبیر برخی دیگر«گناه» می شود، به طوری که عمل وی علت تامه نتیجه مجرمانه است،لذا در سنجش نسبت انسان با عنصر مادی جرم، مباشر را باید شخصی دانست که جرم را مادتاً مرتکب شده است.مباشرت و تسبیب از جمله موجبات ضمان در قوانین جزایی اسلام هستند که در فرض فقدان این دو حالت، هیچ کس را نمی توان عهده دار جنایت دانست.بطور خلاصه مباشر را می توان شخصی دانست که تمام عنصر معنوی و مادی جرم را میتوان در او احراز نمود.البته گروهی مباشرت را شامل حالتی که تلف نفس حتی از طریق فراهم کردن علل و بطور مستقیم به جانی منتسب است نیز می دانند.

گروهی دیگر نیز در تعریف مباشرت، آن را ایجاد علت دانسته و علت را نیز هر امری می دانند که وجود آن، وجود معلول و عدم وجود آن، عدم وجود معلول را بدنبال دارد.

مقصود از واژه «مستقیما»، اعم از آن است که جنایت بدون بکار گیری وسیله ای رخ دهد یا اینکه فرد جانی برای ارتکاب جنایت وسیله ای را به کار گیرد،لذا خورانیدن سم را نیز باید از مصادیق مباشرت دانست.گروهی نیز مقصود مقنن از این عبارت را وجود رابطه مستقیم علیت دانسته اند، به طوری که نوعاً بتوان گفت وقوع تلف عرفاً به نفس فعل مرتکب منسوب است نه به اثر آن.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

مباشرت ممکن است به صورت فردی رخ دهد یا جمعی، لذا شرکت در جنایت ممکن است از طریق مباشرت عده ای از افراد در جنایت واقع شود.

ذکر این نکته ضروری است که گروهی از حقوقدانان از حالتی تحت عنوان «سبب اقوی از مباشر» یاد کرده اند که می توان آن را نوعی مباشرت معنوی تلقی کرد.این فرد را مرتکبی می دانند که بواسطه اقتدار یا سلطه خود، جرم را توسط دیگری مرتکب می شود. در مقابل، مباشر مادی کسی است که شخصاً اعمال مادی جرم را مرتکب میشود.

مصادیق و نمونه ها

اقداماتی نظیر تیراندازی، فشردن گلو، پرت کردن سنگ، قطع عضو، انداختن آتش بر روی لباس، حبس کردن قربانی و ... را از مصادیق مباشرت دانسته اند.