محسن محبی

محسن محبی
زادهٔ	۱۳۳۰ تهران
تحصیلات	دکتری حقوق بین الملل
محل تحصیل	دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه لوآن بلژیک
پیشه(ها)	استاد دانشگاه علوم و تحقیقات
تخصص	حقوق بین الملل، حقوق داوری

محسن محبی (زاده ۱۳۳۰) حقوقدان ایرانی و متخصص در حوزه حقوق بین‌الملل و داوری بین‌المللی است. او تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق در دانشگاه تهران و حقوق خصوصی در دانشگاه شهید بهشتی آغاز کرد و در ادامه در دانشگاه لوآن بلژیک در مقطع دکتری حقوق بین‌الملل تحصیل کرد. محبی از دهه ۱۳۶۰ در دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، و نهادهای داوری بین‌المللی مانند دیوان دائمی داوری (PCA) و دیوان بین‌المللی داوری (ICC) فعال بوده است. وی در تأسیس مجله حقوق بین‌الملل نقش داشت، آثار متعددی در زمینه حقوق بین‌الملل و داوری منتشر کرده، و در چند پرونده مهم بین‌المللی نماینده ایران بوده است. او از سال ۱۳۹۲ ریاست مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست‌جمهوری را بر عهده داشت و هم‌اکنون عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات است. وی در حال حاضر عضو شورای راهبردی ویکی حقوق نیز می‌باشد.

تحصیلات و آغاز به کار

محسن محبی در سال ۱۳۳۰ در خانواده‌ای روحانی متولد شد. تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان علوی آغاز کرد و سپس در دبیرستان دارالفنون در رشته ادبی ادامه داد. پس از دریافت دیپلم در سال ۱۳۴۸، در رشته اقتصاد دانشگاه شیراز پذیرفته شد، اما به توصیه پدر و دوستانش، به رشته حقوق دانشگاه تهران که در آن نیز پذیرفته شده بود، انتقال یافت. در سال ۱۳۵۲ در رشته حقوق قضایی فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۳۵۴ به استخدام بانک ملی ایران درآمد.

پس از ورود به بانک ملی، تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) ادامه داد. موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد ابتدا «حق شرط» بود و با راهنمایی سید حسن امامی دنبال می‌شد، اما پس از انقلاب فرهنگی، به دلیل تغییرات ساختاری، موضوع پایان‌نامه به «جنبه‌های حقوقی اعتبارات اسنادی بانکی» تغییر یافت و استاد راهنما مهدی شهیدی شد. وی در سال ۱۳۶۳ از این مقطع فارغ‌التحصیل شد. در ادامه، در دوره مأموریت خود به لاهه، وارد دوره دکتری حقوق بین‌الملل در دانشگاه لوآن بلژیک (Université Catholique de Louvain) شد و در سال ۱۳۷۴ با رساله‌ای درباره «ماهیت حقوق بین‌الملل دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا» و با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل گردید. استاد راهنمای او فرانسوا ریگو، و استادان مشاور او شامل فالون، جو ورهون و یان برانلی بودند.

فعالیت در دیوان داوری ایران – آمریکا

در پی تشکیل دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا در سال ۱۳۶۱، وظایف مربوط به دعاوی له یا علیه دولت ایران به دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی واگذار شد. محبی در آن زمان در اداره حقوقی بانک ملی مشغول به فعالیت بود و بخشی از مسئولیت تهیه لوایح دفاعیه این بانک را برعهده داشت. در سال ۱۳۶۲ و در پی موفقیت در یکی از دعاوی مطروحه، به دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی مأمور شد و فعالیت او در این دفتر تا بیش از بیست سال ادامه یافت. در دوره مدیریت افتخار جهرمی، او ابتدا به عنوان مدیر دعاوی و سپس به عنوان معاون حقوقی دفتر خدمات منصوب شد. در سال ۱۳۶۹ به‌عنوان سرپرست شعبه لاهه به هلند اعزام شد و از نزدیک با دیوان داوری مستقر در لاهه همکاری داشت.

مشارکت در تاسیس مجله «حقوق بین‌الملل»

در سال ۱۳۶۴، در زمان معاونت حقوقی در دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، در راه‌اندازی مجله «حقوق بین‌الملل» نقش داشت و برای مدتی نیز سردبیری آن را برعهده گرفت. این مجله به صورت منظم منتشر شده و دارای بخشی تحت عنوان «اسناد بین‌المللی» است که بخش قابل توجهی از ترجمه‌های آن توسط محبی انجام شده است. ساختار این نشریه علمی با حضور استادان دانشگاه در هیئت تحریریه، از ابتدا بر اعتبار علمی آن افزوده است.

بازگشت به ایران و تمرکز بر فعالیت علمی

پس از پایان مأموریت در هلند، در سال ۱۳۷۶ به ایران بازگشت و از فعالیت‌های اجرایی کناره‌گیری کرد. از آن پس، تمرکز خود را بر پژوهش، تدریس، و نگارش مقالات تخصصی قرار داد. تا کنون بیش از ۶۰ مقاله به زبان فارسی و انگلیسی از او در موضوعات حقوق بین‌الملل، داوری بین‌المللی، حقوق بانکی، و فلسفه حقوق منتشر شده است. علاوه بر آن، مقالاتی در حوزه ادبیات و نقد شعر نیز نوشته است.

فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی

محبی در سال ۱۳۷۸ برای مدتی به عنوان معاون پژوهشی مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها فعالیت داشت. در تدوین دایرةالمعارف «دانش‌گستر» همکاری کرد و مدخل‌هایی از سوی او در این دایرة‌المعارف نگاشته شده است. همچنین در چندین دوره تابستانی آکادمی حقوق بین‌الملل لاهه شرکت کرده است.

سمت‌ها و عضویت‌های بین‌المللی

از سال ۱۳۹۴ در فهرست داوران ایرانی دیوان دائمی داوری (PCA) در لاهه قرار دارد. همچنین عضو دیوان بین‌المللی داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی در پاریس بوده و در سال ۱۳۹۶ به عنوان عضو افتخاری این دیوان معرفی شد. از سال ۱۳۸۴ به عنوان دبیرکل مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران منصوب شده است و در ترویج نهاد داوری در ایران نقش داشته است.

مسئولیت‌های رسمی در دولت

در سال ۱۳۹۲ به ریاست مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست‌جمهوری منصوب شد. در این دوره، به برخی از مهم‌ترین دعاوی بین‌المللی ایران رسیدگی شد. در سال ۱۳۹۵ به عنوان نماینده رابط دولت ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری منصوب شد و دو دعوای جمهوری اسلامی ایران علیه ایالات متحده را نزد این دیوان ثبت کرد. وی در جلسات استماع هر دو پرونده شرکت داشت.

پرونده‌های حقوقی بین‌المللی

از جمله پرونده‌های مطرح در دوران مسئولیت او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پرونده مصادره ۱.۷ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران توسط آمریکا
• پرونده سکوهای نفتی
• پرونده نقض عهدنامه مودت ایران و آمریکا (تحریم‌های ایالات متحده)
• پرونده شرکت ایرباس علیه ایالات متحده
• پرونده موسوم به الف-۱۵ درباره مانده حساب‌های ایران در آمریکا

آثار علمی

کتاب‌ها

محسن محبی در حوزه حقوق بین‌الملل، حقوق داوری، حقوق نفت و گاز، فلسفه حقوق و ... تألیفات متعددی دارد. برخی از آن‌ها در چندین نوبت به چاپ رسیده‌اند. آثار تألیفی او به عنوان منبع آموزشی در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از این آثار عبارتند از:

• ran–United States Claims Tribunal: Its Nature, Jurisdiction and Structure
• قواعد داوری و میانجیگری اتاق بازرگانی بین المللی
• قواعد و آیین داوری و میانجیگری

مقالات

محبی ده‌ها مقاله در نشریات علمی‌پژوهشی، تخصصی، ترویجی و بین‌المللی منتشر کرده‌است. برخی از این مقالات عبارتند از:

• ارزیابی ایرادهای آمریکا در مورد دستور موقت در قضیۀ نقض‌های ادعایی عهدنامۀ مودت
• اصل انصاف و ظرفیت قاعده سازی آن در رویه دیوان بین المللی دادگستری
• اقدامات تأمینی (دستور موقت) دیوان بین‌المللی دادگستری: الزام یا توصیه؟
• اِعمال تحریم های هوانوردی تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی

• بازنگری آرای داوری بین‌المللی در عرصه حقوق سرمایه‌گذاری خارجی

• تأثیر تحریم‌ها بر داوری‌‌‌ تجاری بین‌المللی
• تأثیر رمزارزها بر حاکمیت پولی دولت‌‌ها از منظر حقوق بین‌الملل
• تحلیل حق اشتغال و مصادیق آن در رویه شورای نگهبان و مطالعه تطبیقی آن با دیوان عدالت اداری
• تحوّل مفهومِ «اختلاف» در پرتو قضیه دعوای جزایر مارشال علیه بریتانیا
• تفسیر تکاملی معاهدات در حقوق بین‌الملل در پرتو قضیه اختلاف در خصوص کشتی‌رانی و حقوق مربوط به آن (کاستاریکا علیه نیکاراگوئه)

• دادخواهی نزد محاکم ملی در دعاوی سرمایه‌گذاری با تأکید بر دعوای انکار عدالت در پروندة لوون علیه ایالات متحده امریکا
• دعوای متقابل در دیوان بین‌المللی حقوق دریاها،دستاورد قرار 2 نوامبر 2012 در قضیه کشتی ویرجینیا جی (پاناما / گینه بیسائو)

• روش‌های ارزیابی غرامت ناشی از سلب مالکیت در داوری سرمایه‌گذاری بین‌المللی
• رویه داوری‌ بین‌المللی دربارة غرامت (دعاوی نفتی)
• رویکرد تفسیری دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه «برخی اموال ایران» (جمهوری اسلامی ایران علیه ایالات متحده آمریکا)
• رویکرد دیوان بین المللی دادگستری در توسعه منابع حقوق بین الملل در پرتو ماده 38 اساسنامه

مشاهده فهرست مقالات محسن محبی زادگان در ویکی حقوق

راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها

محسن محبی تاکنون راهنمایی، مشاوره و داوری ده‌ها پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را در حوزه‌های مختلف حقوقی را بر عهده داشته است.

مشاهده فهرست پایان نامه های تحت راهنمایی محسن محبی در ویکی حقوق

مشاهده فهرست پایان نامه های تحت مشاوره محسن محبی در ویکی حقوق

مشاهده فهرست رساله های تحت مشاوره محسن محبی در ویکی حقوق

مشاهده فهرست رساله های تحت راهنمایی محسن محبی در ویکی حقوق

نکوداشت محسن محبی

تصویری از نکوداشت محسن محبی در خانه اندیشمندان

در مراسمی که به ابتکار اتاق بازرگانی تهران و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، از محسن محبی به عنوان چهره‌ای با سابقه درخشان در حوزه داوری و حقوق بین‌الملل تجلیل به عمل آمد. این مراسم با حضور جمعی از حقوقدانان، دانشگاهیان، مدیران اتاق بازرگانی، شاگردان و خانواده او در محل خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری معاونت مجلس و تشکل‌های اتاق تهران برگزار شد. در این همایش از کتاب مقالاتی که در مورد ایشان نوشته شده است، نیز رونمایی شد.