اخذ آخرین دفاع از متهم

مطابق ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری: «بازپرس پس از پایان تحقیقات و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع جرم، به متهم یا وکیل وی اعلام می‌کند که برای برائت یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان آخرین دفاع بیان کند. هر گاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت مؤثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است.»

این ماده مبتنی بر اصل برائت و در راستای حمایت از فردی است که ادعایی علیه او مطرح شده‌است، لذا لازم است خود متهم آخرین فردی باشد که در خصوص اتهامش مطلبی را بیان می‌کند، این مطلب را باید دفاع متهم از خویشتن تلقی کرد.

عده ای با استناد به عبارت «وجود دلایل کافی بر وقوع جرم» معتقدند بازپرس در صورتی مکلف به اخذ آخرین دفاع از متهم می‌باشد که معتقد به کافی بودن دلایل وقوع جرم توسط متهم باشد.همچنین گروهی دریافت احضاریه توسط بازپرس یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع را قرینه ای بر نظر موافق بازپرس به صدور قرار جلب به دادرسی می‌دانند. گفتنی است ارائه آخرین دفاع را نباید از وظایف متهم دانست، بلکه این امر صرفاً یکی از حقوق متهم است که می‌تواند آن را ساقط کند.

مواد مرتبط

ماده ۲۶۲ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری

در رویه‌ قضایی

بر اساس نظر کمیسیون در یکی از نشست‌های قضایی، آخرین دفاع حقی است متعلق به متهم تا بتواند مباحثی را که برای خود مفید می‌داند مطرح کند. اگر در این مرحله و پس از اخذ آخرین دفاع و پیش از اعلان ختم دادرسی، دفاعیات مطروحه از سوی متهم مستلزم رسیدگی و تحقیقات بیشتری باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی بوده و مادام که ختم دادرسی اعلام نشده‌است امکان رسیدگی وجود دارد.

عدم حضور متهم یا وکیل وی برای آخرین دفاع

در قانون

مطابق ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورتی که متهم یا وکیل وی برای اخذ آخرین دفاع احضار شود و هیچ‌یک از آنان بدون اعلام عذر موجه، حضور نیابد، بدون اخذ آخرین دفاع، اتخاذ تصمیم می‌شود.»

عدم امکان الزام کفیل یا وثیقه گذار به حاضر کردن متهم

در فرض عدم حضور متهم یا وکیل او برای ارائه آخرین دفاع، بازپرس حق الزام کفیل یا وثیقه گذار به حاضر کردن متهم را ندارد.

ضرورت اخذ آخرین دفاع از متهم در صورت نقض قرار منع تعقیب

در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی از سوی دادگاه، لازم است بازپرس اقدام به احضار متهم و تفهیم موضوع اتهام جدید و نیز اخذ آخرین دفاع از وی نماید.

در قانون

به موجب ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری: «در صورت نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی توسط دادگاه، بازپرس مکلف است متهم را احضار و موضوع اتهام را به او تفهیم کند و با اخذ آخرین دفاع و تأمین مناسب از وی، پرونده را به دادگاه ارسال نماید.»

مبنای حکم

این ماده در راستای تأکید بر اهمیت و لزوم اخذ آخرین دفاع از متهم به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول دادرسی عادلانه وضع شده‌است.

اقدامات بازپرس بعد از اخذ آخرین دفاع

در خصوص ماده فوق، بازپرس باید بعد از اخذ آخرین دفاع و تأمین متناسب، پرونده را به دادگاه ارسال نموده و نیازی به صدور کیفرخواست مگر در فرض صلاحیت دادگاه کیفری یک، نمی‌باشد.

اخذ آخرین دفاع پیش از اعلام ختم دادرسی

در قانون

مطابق ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری: «قبل از ختم دادرسی، چنانچه شاکی یا مدعی خصوصی راجع به موضوع شکایت، مطلب جدیدی داشته باشد، استماع می‌شود و دادستان یا نماینده وی نیز می‌تواند عقیده خود را اظهار کند. دادگاه مکلف است پیش از اعلام ختم دادرسی، به متهم یا وکیل او اجازه دهد که آخرین دفاع خود را بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.»

همچنین به موجب ماده ۳۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری: «پس از رعایت ترتیب مقرر در ماده (۳۵۹) این قانون، هرگاه دادستان بار دیگر اجازه صحبت بخواهد، به متهم، شاکی، مدعی خصوصی یا وکلای آنان نیز اجازه صحبت داده می‌شود. پیش از اعلام ختم رسیدگی، رئیس دادگاه یک بار دیگر به متهم یا وکیل او اجازه صحبت می‌دهد، آخرین دفاع را از متهم یا وکیل وی اخذ و سپس رسیدگی را ختم می‌کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند که در کشف حقیقت مؤثر باشد، دادگاه مکلف به رسیدگی است.»

مبنای حکم

لازم است متهم فرصت و امکانات کافی در راستای دفاع از دلایل اقامه شده علیه خود را داشته باشد، از همین رو پس از پایان تحقیقات نیز قاضی مکلف است که به متهم اجازه ابراز دفاعیات خود را به عنوان آخرین دفاع بدهد.

در رویه‌ قضایی

به موجب رای صادره از یکی از شعب دادگاه انتظامی قضات، صدور حکم بدون اخذ آخرین دفاع و با امکان احضار متهم توسط کفیل یا امکان جلب وی، تخلف است.