حقوق و تکالیف بزهدیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

عنوان	حقوق و تکالیف بزهدیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمد ظاهر نصیری
استاد راهنما	محمد علی حاجی ده آبادی
استاد مشاور	محسن برهانی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	جامعه المصطفی العالمیه

حقوق و تکالیف بزهدیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان عنوان رساله ای است که توسط محمد ظاهر نصیری، با راهنمایی محمد علی حاجی ده آبادی و با مشاوره محسن برهانی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.

چکیده

گرایشهای پوزیتویستی و تحققی در عرصه مطالعات جرم شناختی و جنبش های اجتماعی دفاع از حقوق بشر به ویژه حقوق زنانِ بزه دیده، دو عاملی بوده اند که جایگاه حقوقی بزه دیده را در گرانیگاه مطالعات علمی و تلاشهای حقوقی دانایان علوم جنایی قرار داده اند. با این حال هنوز به نظر برخی صاحب نظران، وضعیت حقوقی بزه دیده در سطح بین المللی تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار دارد. در دکترین سیاست جنایی اسلام که قربانی شدن یک انسان به منزله قربانی شدن کل بشریت تلقی می گردد، جایگاه حقوقی بزه دیده به عنوان قربانی اصلی جرم، متاثر از دو نگاه ارزشی و عینی به واقعیت بزه دیدگی می باشد. درنگاه ارزشی اسلام بزه دیده به عنوان متضرر اصلی جرم، همواره مظلوم و مستحق حمایت تلقی می گردد اما در نگاه عینی به واقعیت بزه–دیدگی، بزه دیده به عنوان یک کنشگر فعال و سهیم در فرایند مجرمانه شناخته می شود. برآیند این دو نگاه متفاوت و واقع بینانه، وجود حقوق و تکالیف متعددی است که در سیاست جنایی اسلام به عنوان تدابیر حمایت از بزه دیده و پیشگیری از بزه دیدگی در نظر گرفته شده است. استخراج این حقوق و تکالیف از منابع اولیه و اصیل اسلامی با نگاه تطبیقی به حقوق افغانستان به عنوان یک کشور اسلامی، با رهیافت درون دینی و استفاده از روش توصیفی– تحلیلی، هدف و رسالتی است که در تدوین این رساله تعقیب و دنبال شده است. برای نیل به این هدف، کوشیده ایم مهم ترین مصادیق حقوق و تکالیف بزه دیده را مبتنی بر مبانی خاص دینی در دو بخش ماهوی و شکلی، به صورت تطبیقی در نظام حقوقی اسلام و قوانین افغانستان مورد مطالعه و تحقیق قرار دهیم، بگونه–ای که برآیند این تحقیق نخست ارایه شناخت جامع و کلی از حقوق و تکالیف بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان و سپس مقدمه ای در جهت اصلاح قوانین و مقررات مربوط به بزه دیده باشد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

الف) طرح موضوع

ب) سوال های تحقیق

ج) فرضیه تحقیق

د) سابقه و ضرورت تحقیق

۱ سابقه پژوهش:

۲ ضرورت تحقیق:

ه) روش تحقیق

و) اهداف تحقیق

ز) طرح تحقیق

فصل اول: کلیات

مبحث اول: تعریف مفاهیم

گفتار اول: مفهوم بزه دیده

الف) معنای بزه دیده و معادل های آن در لغت

۱ بزه دیده:

۲ مجنی علیه:

۳ Victim:

ب) معنای بزه دیده و معادل های آن در اصطلاح

۱ معنای رسمی و مضیق:

۲ معنای غیر رسمی و موسع

گفتار دوم: مفهوم حق و تکلیف

الف) مفهوم حق

۱ مفهوم حق در لغت:

۲ مفهوم حق در اصطلاح حقوق:

۳ مفهوم حق در اصطلاح فقه:

ب) مفهوم تکلیف

۱ مفهوم تکلیف در لغت:

۲ مفهوم تکلیف در اصطلاح حقوق:

۳ مفهوم تکلیف در اصطلاح فقه:

گفتار سوم: مفهوم سیاست جنایی

الف) مفهوم مضیق سیات جنایی

ب) مفهوم موسع سیاست جنایی

ج) تفاوت های مفهومی سیاست جنایی با سیاست کیفری

مبحث دوم: شناخت بزه دیده

گفتار اول: اقسام بزه دیدگان

الف) بزه دیده معین و غیر معین

ب) بزه دیده مستقیم و غیر مستقیم

ج) بزه دیده اولی و ثانوی

د) بزه دیده مقصر و بزه دیده غیر مقصر

۱ بزه دیده کاملا بیگناه:

۲ بزه دیده با تقصیر کم:

۳ بزه دیده مقصر به اندازه بزهکار:

۴ بزه دیده مقصرتر از بزهکار:

۵ بزه دیده منحصرا مسیول:

گفتار دوم: انواع بزه دیدگی ۵۰ الف) بزه دیدگی جسمی

ب) بزه دیدگی روحی– روانی

ج) بزه دیدگی مالی

د) بزه دیدگی عاطفی

ه) بزه دیدگی معنوی

مبحث سوم: پیشینه حقوق و تکالیف بزه دیده

گفتار اول: پیشینه حقوق و تکالیف بزه دیده در حقوق عرفی

الف) حقوق و تکالیف بزه دیده در دوره پیش از دادگستری عمومی

۱ حق انتقام مطلق:

۲ حق انتقام محدود:

ب) حقوق و تکالیف بزه دیده در دوره دادگستری عمومی

ج) حقوق و تکالیف بزه دیده در دوره بزه دیده شناسی

گفتار دوم پیشینه حقوق و تکالیف بزه دیده در نظام حقوقی اسلام و افغانستان

الف) پیشینه حقوق و تکالیف بزه دیده در نظام حقوقی اسلام

ب) پیشینه حقوق و تکالیف بزه دیده در قوانین موضوعه افغانستان

فصل دوم: مبانی حقوق و تکالیف بزه دیده

مبحث اول: مبانی حقوقی حقوق و تکالیف بزه دیده

گفتار اول: عدالت

الف) مفهوم عدالت

ب) عدالت، مبنای حقوق بزه دیده

۱ عدالت سزادهنده مبنای حق مقابله به مثل:

۲ عدالت ترمیمی مبنای حق جبران و ترمیم:

ج) عدالت، مبنای تکالیف بزه دیده

گفتار دوم: اصالت داشتن حقوق انسان

الف) تعریف حق الله و حق الناس

ب) حق الناس و حقوق بزه دیده

ج) حق الله و تکالیف بزه دیده

گفتار سوم: کرامت ابطال ناپذیر انسان

الف) کرامت انسانی و حقوق بزه دیده

ب) کرامت انسانی و تکالیف بزه دیده

گفتار چهارم: قصور حکومت از تامین امنیت

مبحث دوم: مبانی اخلاقی حقوق و تکالیف بزه دیده

گفتار اول: حمایت از مظلوم

الف) دفاع از مظلوم مبنای حمایت های خاص

ب) دفاع از مظلوم مبنای حمایت های عام

گفتار دوم: بازپروری اخلاقی

الف) پرورش مکلف مبنای تکالیف شرعی

ب) بازپروری اخلاقی مبنای تکالیف بزه دیده

مبحث سوم: مبانی جرم شناختی حقوق و تکالیف بزه دیده

گفتار اول: پیشگیری از بزه دیدگی

الف) پیشگیری از بزه دیدگی در آیینه توصیه های اخلاقی

۱ تخلق به فضایل اخلاقی مایه نجات انسان

۲ حکمت پیشگیرانه صفات اخلاقی از منظر قرآن و روایات:

ب) پیشگیری از بزه دیدگی در آیینه مقررات فقهی

۱ پیشگیری از بزه دیدگی در جرم انگاری مقررات فقهی:

۲ حکمت پیشگیری در مقررات فقهی از منظر قرآن و روایات:

گفتار دوم: حمایت از بزه دیده

الف) حمایت از بزه دیده در آیینه توصیه های اخلاقی

۱ حمایت از بزه دیده در قرآن:

۲ حمایت از بزه دیده در روایات:

ب) حمایت از بزه دیده در آیینه مقررات فقهی

۱ حمایت از بزه دیده در قالب نهاد قصاص:

۲ حمایت از بزه دیده در قالب نهاد دیه:

۳ حمایت از بزه دیده در قالب مقررات جبرانی:

فصل سوم: حقوق بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

مبحث اول: حقوق ماهوی بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

گفتار اول: حقِ دفاع مشروع

الف) دلایل دفاع مشروع

۱ دلایل فقهی دفاع مشروع: ۱۳۳

دلایل قانونی دفاع مشروع در حقوق افغانستان:

ب) قلمرو دفاع مشروع

۱ دفاع از جان، مال و ناموس:

۲ دفاع از غیر جان، مال و ناموس:

۳ قلمرو دفاع مشروع در قوانین افغانستان:

ج) حق یا تکلیف بودن دفاع مشروع

گفتار دوم: حق مجازات

الف) انواع مجازات

ب) اقتدار بزه دیده در مجازات قصاص

۱ حق مطالبه قصاص:

۲ حق اجرای قصاص:

۳ حق اسقاط قصاص:

ج) اقتدار بزه دیده در مجازات های حدی

۱ حق مطالبه حد:

۲ حق اسقاط حد:

د) اقتدار بزه دیده در مجازات تعزیر

۱ حق مطالبه تعزیر:

۲ حق اسقاط تعزیر:

۳ اقتدار بزه دیده در مجازات تعزیری از نظر قوانین افغانستان:

۳–۱ حق تحریک دعوای جزایی:

۳–۲ حق انصراف از دعوای جزایی:

۳–۳ آثارتخفیفی و تعلیقی انصراف:

گفتار سوم: حق ترمیم و جبران خسارات

الف) حق جبران آسیب های بدنی

۱ جهات جبرانی دیه:

۲ شرایط جبران پیامدهای مالی آسیب های بدنی:

۲–۱ شرط تعدد موضوع ضمان:

۲–۲ شرط استناد ضرر به فعل جانی:

۲–۳ شمول ادله ضمان نسبت به موارد واجد شرایط:

۳ مسیول جبران ضررهای جانی:

ب) حق جبران ضررهای معنوی

ج) حق جبران ضررهای مالی

۱ حیثیت عمومی جرایم مالی:

۲ حیثیت خصوصی جرایم مالی:

د) حق تقاص در حقوق مالی

گفتار چهارم: حق حمایت های خاص

الف) حمایت قانونی

ب)حمایت قضایی

ج) حمایت پزشکی

د) حمایت مالی

ه) حمایت اجتماعی– فرهنگی

مبحث دوم: حقوق شکلی بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

گفتار اول: حقوق مربوط به امر داد خواهی

الف)حق شکایت و دسترسی به عدالت

۱ حق شکایت در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق شکایت در قوانین افغانستان:

ب) حق دسترسی ارزان به عدالت

۱ حق دسترسی ارزان در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق دسترسی ارزان در قوانین افغانستان:

ج) حق بر رسیدگی سریع و بدون تاخیر

۱ حق بر رسیدگی سریع در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق بر رسیدگی سریع در قوانین افغانستان:

د) حق آگاهی از حقوق شکلی خویش

۱ حق آگاهی در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق آگاهی در قوانین افغانستان:

ه) حقِ داشتن امنیت در برابر تهدیدهای احتمالی

۱ حق داشتن امنیت در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق داشتن امنیت در قوانین افغانستان:

گفتار دوم: حقوق مربوط به جلسه رسیدگی

الف) حق رسیدگی علنی

۱ حق رسیدگی علنی در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق رسیدگی علنی در قوانین افغانستان:

ب) حق داشتن موقعیت متوازن با خصم

۱ حق داشتن موقعیت متوازن در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق داشتن موقعیت متوازن در قوانین افغانستان:

ج) حقِ داشتن احترام در مراجع دادرسی

۱ حق داشتن احترام در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق داشتن احترام در قوانین افغانستان:

د) حق حضور و اظهار نظر در دادرسی

۱ حق حضور و اظهار نظر در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق حضور و اظهار نظر در قوانین افغانستان:

ه) حقِ داشتن وکیل

۱ حق داشتن وکیل در سیاست جنایی اسلام:

۲ حق داشتن وکیل در قوانین افغانستان:

گفتار سوم: حقوق پس از جلسه دادرسی

الف) حق اعتراض و تجدید نظر خواهی

۱ حق اعتراض به حکم در سیاست جنایی اسلام:

۱–۱ حق اعتراض به حکم قاضی مجتهد:

۱–۲ حقِ اعتراض به حکم قاضی غیر مجتهد:

۲ حق اعتراض به حکم در قوانین افغانستان:

۳ مرجع رسیدگی به اعتراض:

فصل چهارم: تکالیف بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

نکته نخست:

نکته دوم:

مبحث اول: تکالیف ماهوی بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

گفتار اول: تکالیف پیش از وقوع جرم

الف) تکلیف عدم مشارکت در روند مجرمانه

ب) تکلیف خود داری از تحریک بزه کار

۱ خود داری از گفتار تحریک آمیز:

۲ خود داری از رفتار تحریک آمیز:

ج) تکلیف صیانت از خود در برابر موقعیت های خطرناک

گفتار دوم: تکالیف حین وقوع جرم

الف) وجوب دفاع

۱ وجوب دفاع از جان:

۲ وجوب دفاع از عرض و ناموس:

۳ وجوب دفاع از مال:

ب) وجوب توسل به قوای عمومی

ج) وجوب فرار از صحنه جرم

گفتار سوم: تکالیف پس از وقوع جرم

الف) تکالیف فقهی پس از وقوع جرم

۱ لزوم درمان آسیب های جسمی ناشی از جرم:

۲ لزوم گزارش بزه دیدگی به مقامات عمومی:

ب) وظایف اخلاقی پس از وقوع جرم

۱ وظیفه گذشت از بزه کار:

۱–۱ گذشت از بزه کار از منظر آیات قرآن:

۱–۲ گذشت از بزه کار از منظر روایات:

۲ وظیفه بازپروری بزه کار:

۱–۱ وظیفه بازپروری بزه کار از منطر آیات قرآن:

۱–۲ وظیفه بازپروری بزه کار از منظر روایات

مبحث دوم: تکالیف شکلی بزه دیده در سیاست جنایی اسلام و افغانستان

گفتار اول: تکالیف بزه دیده در مرحله اثبات حق

الف) رعایت نظم جلسه دادرسی

ب) ارایه دلیل اثبات دعوی

گفتار دوم: تکلیف بزه دیده در مقام استیفای حقوق

الف: تکلیف بزه دیده در استیفای مجازات

۱ لزوم شکایت در استیفای قصاص:

۲ لزوم شکایت در استیفای حد:

۳ لزوم شکایت در استیفای تعزیر:

ب) تکلیف بزه دیده در استیفای خسارات

۱ لزوم شکایت در استیفای حقوق عینی:

۲ لزوم شکایت در استیفای حقوق دینی:

نتایج و پیشنهادها

نتایج تحقیق:

پیشنهادها:

فهرست منابع

الف) فارسی

۱ قوانین و کنوانسیون ها:

۲ کتابها:

۳ پایان نامه ها و جزوه ها:

۴ مقالات:

ب) عربی

۱ کتب:

۲ پایان نامه ها:

ج) انگلیسی

Abstract

کلیدواژه ها

• بزه دیده، حقوق، تکالیف، اسلام، افغانستان، سیاست جنایی.
• بزه دیده، حقوق، تکالیف، اسلام، افغانستان، سیاست جنایی.