قانون تامین اجتماعی

از ویکی حقوق
پرش به ناوبری پرش به جستجو

قانون تامین اجتماعی پس از تصویب مجلس سنا در جلسه روز دوشنبه ۱۳۵۴/۳/۱۹، در جلسه روز سه‌شنبه سوم‌ تیر ماه یک هزار و سیصد و پنجاه و چهار شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.[۱]

سیر تحولات قانون

در ایران پس از برقراری حکومت مشروطه در تاریه 1287/2/1 شمسی در مجلس اول، قانونی به نام قانون «وظایف وضع» شد که برای وراث ارباب حقوق دیوانی، یعنی عائله کارمندان متوفای دولت، حقوق برقرار شود. اما اولین قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی کارکنان دولت به عنوان قسمتی از حقوق استخدامی و به منظور حمایت از آنان و وراثشان در مقابل پیری، فوت و از کار افتادگی در سال 1301 با تصویب قانون استخدام کشوری به تاریخ 1301/9/21 صورت گرفت و موجب پیدایش نظام بازنشستگی و وظیفه کارکنان دولت در ایران شد زیرا قبل از آن در روابط استخدامی دولت و مستخدم، حالتی که مستخدم بدون انجام کار از حقوق یا مقرری بهره مند شود، وجود نداشت. در این قانون و قوانین بعدی که در زمینه بازنشستگی و وظیفه در ایران به تصویب رسید. عمدتا هدف اصلی حمایت از کارمند و اعضای خانواده بلافصل او در مقابل پیری، فوت و از کار افتادگی در نظر بوده است. قانون مذکور یک بار در سال 1308 و بار دیگر در سال 1324 و سپس در سال 1337 شمسی تغییرات بنیادی و اساسی نمود و بالاخره در تاریخ 1345/3/31 قانون استخدام کشوری فعلی جایگزین قانون گذشته گردید. فصل هشتم این قانون نیز که اختصاص به مقررات بازنشستگی و وظیفه دارد؛ از سال 1345 تا کنون چند بار دچار تغییرات گوناگون شده است. اصطلاحات متعدد این قانون بیشتر مواد آن را از صورت اولیه خارج ساخته و در جهت تامین آینده کارکنان دولت ارتقا داده است. پس از قانون استخدام کشوری مصوب 1345 مهمترین قانون مرتبط با نظام حمایتی مستخدمان دولت، قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386 است که تا کنون نیز اعتبار دارد. در کنار قوانین مذکور، قوانین و مقررات دیگری نیز در ارتباط با کارکنان برخی از دستگاه های دولتی بنا بر شرایط خاص هر یک از آن دستگاه ها به تصویب رسیده است. اما در خصوص نظام حمایتی کارگران و سایر اقشار باید گفت، عضویت دولت ایران در سازمان بین المللی کار از سال 1919 میلادی و قبول تعهدات نسبت به اجرای قواعد کار و تامین اجتماعی سازمان، دولت را وادار ساخت تا به عنوان نخستین کشور مسلمان عضو سازمان بین المللی کار گام هایی در جهت اجرای مقاوله نامه ها و توصیه نامه های آن سازمان بردارد. در همین راستا قوانین و مقررات متعددی در نظام حقوقی ایران سر بر آورد نخستین مقرره در این زمینه را می توان تصویب نامه مورخ 1309/12/27 هیات وزیران دانست که برای نخستین بار در ایران صندوقی با عنوان «صندوق احتیاط طرق و شوارع»، ایجاد کرد. این صندوق، کارگرانی را که در وزارت طرق و شوارع کار می کردند همچنین وراث آنان را به طور محدود در مقابل حوادث و بیماری های ناشی از کار مورد حمایت قرار می داد. نظام نامه صندوق یاد شده که در تاریخ 1310/5/9 به تصویب رسید حاوی مقرراتی در خصوص نحوه ارائه خدمات درمانی و پرداخت مبالغ مقطوع به کارگر زیاندیده در صورت نقص عضو و از کار افتادگی وی و نیز پرداخت مبالغ مقطوع به وراث کارگرانی بود که در نتیجه حادثه ناشی از کار فوت می کردند. مقررات حمایتی تصویب نامه و نظام نامه یاد شده بعدها به موجب تصویب نامه مورخ 8 شهریور 1312 به کارگران تابع اداره کل صناعت و فلاحت نیز تسری داده شد. پس از آن مواد 21 و 22 قانون متمم بودجه سال 1311 به وزارت مالیه اجازه می داد تا به کارگرانی که حین اشتغال به امور ساختمانی دولتی و امور مشابه دچار صدمه جانی منجر به از کار افتادگی موقت یا دایم شدند و در صورت فوت به وراث آنان مبلغ مقطوعی معادل اجرت ده روز تا یک سالشان پرداخت گردد. در سال های بعد، افزایش حوادث و بیماری های حرفه ای ناشی از توسعه صنایع و گسترش کارگاه ها دولت را وادار کرد تا تنها به فکر جبران خسارت و حمایت نباشد، بلکه به منظور کاهش حوادث و بیماری های حرفه ای مقرراتی را نیز برای ایمنی و بهداشت محیط کار وضع نماید. از این رو در تاریخ 1315/5/19 به موجب تصویب نامه هیات وزیران، نظام نامه کارخانجات و موسسات به تصویب رسید که در آن مقررات مفصلی در خصوص شرایط و ضوابط تاسیس کارخانه، ایمنی و بهداشت محیط کار و تکالیف کارفرمایان و کارگران در این زمینه و بازرسی کار وضع شد. در ماده 48 این نظام نامه، صندوقی به نام صندوق احتیاط و صرفه جویی برای جبران خسارت و ارائه خدمات درمانی به کارگرانی که در نتیجه بیماری و حادثه ناشی از کار دچار از کار افتادگی موقت یا دایم شوند یا فوت نمایند، پیش بینی شد تا از وجوه آن که از کسر درصدی از دستمزد کارگران توسط صاحبان کارخانجات و موسسات صنعتی تامین می گردید، مبالغ مقطوعی به نسبت آخرین حقوقشان به آنان یا وراثشان پرداخت گردد. پس از این رویداد یعنی از سال 1318 بعضی از موسسات خصوصی، دولتی و ارتش کارگران خود را نزد موسسات بیمه خصوصی در مقابل حوادث کار بیمه کردند. از حقوق کارگران و کارمندان یک تا یک و نیم درصد بابت پرداخت حق بیمه به شرکت بیمه کسر می شد و در مقابل در صورت فوت یا نقص عضو کلی و دایمی معادل سه سال آخرین حقوق یا دستمزد کارگر به او یا وراثش پرداخت می گردید. چند سال بعد در سال 1320 وزارت راه، آیین نامه صندوق احتیاط را تدوین کرد که بر طبق آن در صورتی که حادثه ناشی از کار در نتیجه تقصیر کارگر یا کارفرما نبود، خسارات کارگر زیاندیده از محل صندوق، جبران می شد. با تصویب مقررات کار در در اردیبهشت سال 1325 توسط هیات وزیران و پیش بینی دو صندوق، تحت عنوان صندوق تعاون و بهداشت در مواد 35 تا 42 این قانون، قانونگذار حوادث کار را جدا نمود و سایر خطرات اجتماعی، مانند ازدواج، بارداری، عائله مندی، فوت را نیز مورد توجه قرار داد. پس از وقایع مذکور، تصویب لایحه قانونی بیمه های اجتماعی کارگران مصوب 1331/11/1 و لایحه قانونی بیمه های اجتماعی کارگران مصوب 1334/4/24 که جایگزین لایحه قبلی گردید و سپس قانون بیمه های اجتماعی کارگران مصوب 1339/2/21 و قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی در تاریخ 1352/8/21 تحول بزرگی را در حقوق تامین اجتماعی ایران به وجود آورد که با تصویب قانون تامین اجتماعی مصوب 1354/4/3 این تحولات به اوج خود رسید زیرا این قانون با توسعه دایره شمول تامین اجتماعی، آن را شامل حوادث و بیماری ها، بارداری، غرامت دستمزد، از کار افتادگی، بازنشستگی و مرگ دانسته است. بعدها به موجب قانون بیمه بیکاری مصوب 1369/6/26 مقرری بیمه بیکاری نیز به این حمایت ها افزوده شده است.[۲] قانون تامین اجتماعی همچنان معتبر است. اما اصلاحات و الحاقاتی به شرح زیر بر این قانون وارد شده است:

  1. قانون اصلاح بند ب و تبصره 3 ماده 4 قانون تامین اجتماعی مصوب 1365/6/30[۳]
  2. قانون الحاق یک تبصره به ماده 38 قانون تامین اجتماعی مصوب 1372/2/26[۴]
  3. قانون اصلاح مواد 43، 44 و 80 قانون تامین اجتماعی مصوب 1376/7/27[۵]
  4. قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371، مصوب 1380/7/14[۶]
  5. قانون اصلاح تبصره 3 بند 3 ماده 80 قانون تامین اجتماعی مصوب 1386/3/22[۷]

تقسیم بندی

قانون تامین اجتماعی مشتمل بر یکصد و هجده ماده و چهل تبصره است که در فصل های زیر تنظیم شده است:

  • ‌فصل اول: تعاریف - کلیات
  • فصل دوم: ارکان و تشکیلات
  • فصل سوم: منابع درآمد - مأخذ احتساب
  • فصل چهارم: مقررات مالی
  • فصل پنجم: حوادث و بیماری ها و بارداری
  • فصل ششم: از کار افتادگی
  • فصل هفتم: بازنشستگی
  • فصل هشتم: مرگ
  • ‌فصل نهم: ازدواج و عائله‌مندی
  • فصل دهم: مقررات کلی راجع به کمک ها
  • فصل یازدهم: تخلفات - مقررات کیفری
  • ‌فصل دوازدهم: مقررات مختلف[۱]

منابع

  1. پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ قانون تامین اجتماعی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دریافت شده در بهمن 1403
  2. حسن بادینی و مرتضی رستمی. حقوق تأمین اجتماعی. چاپ 1. شرکت سهامی انتشار، 1401.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714324
  3. مهدی هداوند و فرهاد چم. نظام حقوقی رسیدگی به اختلافات کارفرمایان با سازمان تأمین اجتماعی (در هیأت های تشخیص مطالبات). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714320
  4. مهدی هداوند و فرهاد چم. نظام حقوقی رسیدگی به اختلافات کارفرمایان با سازمان تأمین اجتماعی (در هیأت های تشخیص مطالبات). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714304
  5. مهدی هداوند و فرهاد چم. نظام حقوقی رسیدگی به اختلافات کارفرمایان با سازمان تأمین اجتماعی (در هیأت های تشخیص مطالبات). چاپ 1. جنگل، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714308
  6. قانون تأمین اجتماعی همراه با قوانین و مقررات مرتبط. چاپ 2. دفتر قوانین و مقررات معاونت حقوقی و امور مجلس سازمان تأمین اجتماعی، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714312
  7. غلامرضا کرمی. مجموعه قوانین مالیاتی 99. چاپ 1. آسیا، 1399.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6714316