مال مثلی

مال مثلی یعنی مالی که اشباه و نظایر فراوان دارد. مطابق ماده ۹۵۰ قانون مدنی: «مثلی که در این قانون ذکر شده عبارت از مالی است که اشباه و نظایر آن نوعاً زیاد و شایع باشد مانند حبوبات و نحو آن و قیمی مقابل آن است. مع‌ذالک تشخیص این معنی با عرف می‌باشد.»

در مال مثلی، به کل یا جزئی از مال، عنوان واحدی تعلق می‌گیرد، مانند انگور، چه یک خوشه باشد؛ و چه یک حبه. قیمت اجزای مال مثلی، یا یکسان است؛ یا اینکه بسیار شبیه به هم می‌باشند، مانند یک کیلو شیر؛ که اگر نصف شود؛ قیمت آن نیز، نصف می شود، یا صد گرم شکر، که یک دهم قیمت یک کیلو شکر، ارزش دارد.

مثلی یا قیمی بودن، ویژگی ذاتی مال، محسوب نمی‌گردد؛ و تابع زمان و مکان است؛ لذا ممکن است مالی، در زمان یا مکانی، مثلی، و در وقت یا محلی دیگر، قیمی باشد، نظیر گرامافون، که در چند دهه پیش، مثلی بوده و اکنون، قیمی است، یا برخی از میوه‌های استوایی که در اندونزی، فراوان یافت می‌شود؛ و مثلی است؛ ولی در ایران، قیمی می‌باشد.

عین معین در معاملات، همیشه قیمی بوده؛ ولی در ضمان قهری، ممکن است مثلی یا قیمی باشد، اموال کلی نیز، به دلیل امکان مطابقت با اعیان خارجی، مثلی می‌باشد. تلف کننده مال غیر، تا زمانی که مثل آن مال، وجود دارد؛ نمی‌تواند با پرداخت قیمت آن؛ خود را بری نماید. در رابطه با جبران خسارات ناشی از تلف مال مغصوب، می‌توان به کاربرد بحث پیرامون «مال مثلی» پی برد.

رویه قضایی

• چکیده نظریه شماره 7/1402/72 مورخ 1402/05/20 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم تسری حکم مستحق للغیر درآمدن مبیع به انفساخ، فسخ و اقاله عقد
• نظریه شماره 7/1402/73 مورخ 1402/06/05 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره اتهام مشارکت در تصرف غیر قانونی در اموال دولتی و عمومی

مواد مرتبط

• ماده ۹۵۰ قانون مدنی

مصادیق

• پارچه، از اموال مثلی است.
• پول، مثلی است.
• تمام نسخه‌های کتاب در یک نوبت چاپ، مثلی محسوب می‌گردند.

در حقوق تطبیقی

در حقوق کامن لا، مالی را مثلی می‌دانند که در امور بازرگانی، با مال دیگری از نوع خود، قابل تبادل باشد، نظیر عدس و لوبیا، در حالی که زمین، مثلی نیست.

قانون مدنی مصر، اموالی را مثلی می‌داند که به هنگام وفای به عهد، بتوانند جایگزین یکدیگر باشند.

در فقه

اموال مثلی، به دلیل شباهت بسیار زیاد با هم، در صورت امتزاج، قابل جداسازی نیستند؛ نظیر نخود و لوبیا، ولی اموال قیمی، در صورت مخلوط شدن با یکدیگر، به راحتی قابل تفکیک هستند؛ نظیر گوسفند یا فرش دست بافت.

شرایط

در اطلاق عنوان مثلی به مال، طبیعی یا مصنوعی بودن آن، شرط نیست.

مقایسه با مال قیمی

مال مثلی، می‌تواند به صورت عین معین، کلی و کلی در معین، مورد معامله قرار گیرد؛ در صورتی که مال قیمی، فقط به صورت عین معین، معامله می‌شود؛ در غیر این صورت قرارداد، باطل است.

جستارهای وابسته

• مال
• مال قیمی

مقالات مرتبط

• تبیین و تحلیل قاعدۀ «حق صلاحدید حرفه‌ای مدیران» در حقوق شرکت‌ها با تطبیق مبانی آن در حقوق ایران
• کارآیی اقتصادی شرط وجه التزام برای مبیعِ مستحق للغیر درآمده (فراتر از آرای وحدت رویه شماره ۷۳۳ و ۸۱۱)
• تعیین مورد معامله