ماده ۴۹۶ قانون مجازات اسلامی

پزشک در معالجاتی که دستور انجام آن را به مریض یا پرستار و مانند آن صادر می‌ نماید، در صورت تلف یا صدمه بدنی ضامن است مگر آنکه مطابق ماده (495) این قانون عمل نماید.

تبصره 1 ـ در موارد مزبور، هرگاه مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب صدمه و تلف می‌ شود و با وجود این به دستور عمل کند، پزشک ضامن نیست بلکه صدمه و خسارت مستند به خود مریض یا پرستار است.

تبصره 2 ـ در قطع عضو یا جراحات ایجاد شده در معالجات پزشکی طبق ماده (495) این قانون عمل می‌ شود.

پیشینه

در گذشته ماده 319 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود.

فلسفه و مبانی نظری ماده

گروهی علت وضع این ماده را چنین بیان نموده اند که در فرض ورود ضرر به بیمار توسط شخصی مانند پرستار و در اثر دستور پرستار، عرف پزشک حاذق را دارای مسئولیت صدور دستور درست و مناسب و پرستار را نیز موظف به رعایت دستورات پزشک می داند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده در خصوص معالجاتی است که به دستور پزشک انجام می شوند.گروهی این ماده را از مصادیق اقوی بودن سبب از مباشر تلقی کرده اند.درواقع دستور پزشک، نوعی سبب و مباشر طرف دیگر، اعم از خود بیمار یا یکی از اعضای درمانی نظیر پرستاران یا بهیاران است که عیناً بر اساس امر پزشک اقدام نموده و مرتکب تقصیری هم نشده است،منتها این سبب، اقوی از مباشر تلقی می شود.

البته بر اساس تبصره این ماده در فرضی که مباشر، آگاه به اشتباه بودن دستور پزشک بوده باشد، دیگر نمی توان مساله را از مصادیق اقوی بودن سبب از مباشر، تلقی نمود.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

گروهی در این خصوص روایتی از امام حسن عسگری را مورد استناد قرار داده اند که عدم مسئولیت و ضمان طبیب در چنین حالتی از آن قابل استنباط است. ایشان در این روایت خطاب به فردی که در جریان درمان فرزند خویش منجر به مرگ او شده بود، فرمودند :«بخاطر آنچه نموده ای چیزی بر گردن تو نیست، زیرا قصد تو مداوا بوده است...» اما گروهی دیگر معتقدند این روایت، ویژه حالتی است که پزشکی مرتکب تقصیری نشده و یا دستور اشتباهی نداده باشد.