لعان

لعان در لغت، یعنی ناسزا گفتن و دور کردن؛ و در فقه، به مباهله بین زوجین به نحو خاص، لعان گویند. در شرع و حقوق، لعان عبارت است از اینکه شخصی به همسر خود نسبت زنا بدهد و گواهی هم برای اثبات ادعای خویش نداشته باشد، در این صورت ممکن است بین آن دو، از طریق لعنت و نفرین، جدایی حاصل شود.

مواد مرتبط

• ماده ۸۸۲ قانون مدنی
• ماده ۸۸۳ قانون مدنی
• ماده ۱۰۵۲ قانون مدنی
• ماده ۲۶۱ قانون مجازات اسلامی

در فقه

امام صادق در موردی که زنی، در مدت کمتر از چهار ماه از ازدواج خویش، صاحب فرزندی شد؛ و شوهر وی، انتساب طفل را به خود صحیح نمی‌دانست؛ ضمن تأیید ادعای مرد، موضوع را از طریق لعان قابل فصل دانسته؛ و تصریح نمودند که بعد از لعان، زن بر مرد حرام خواهد شد.

در رویه‌ قضایی

• به موجب نظریه ۵۷۲۳/۷ مورخه ۱۳۸۰/۶/۲۷، به دلیل فقدان مقررات مربوط به لعان در قوانین موضوعه، مقتضی است به منابع معتبر فقهی، رجوع گردد.
• برای اجرای لعان، کسب اذن خاص از حاکم شرع، الزامی است.

ماهیت لعان

ماهیت لعان، فسخ نکاح است نه طلاق.

موجبات لعان

موجبات لعان، یا عبارت است از نفی ولد توسط زوج، یا نسبت دادن زنا به زوجه.

شرایط تحقق لعان

جهت حصول لعان، مرد باید ادعا نماید که شاهد زنای همسر خود، بوده‌است، همچنین جهت اعتبار لعان، ضروری است که زوجین پیش از لعان، با هم مقاربت داشته باشند، به خصوص در دعوی نفی ولد، که تا نزدیکی بین زوجین رخ نداده باشد؛ دیگر لحوق طفل به شوهر امکان پذیر نیست؛ تا بتوان برای نفی او، متوسل به لعان شد.

شرایط اجرای لعان

یکی از شرایط لعان، اجرای آن در حضور حاکم یا نماینده او است.

رابطه لعان و نفی ولد

اثبات زناکار بودن زوجه توسط زوج، تنها مجازات قذف را ساقط می‌کند؛ و دلالتی بر نفی ولد ندارد، و برای نفی ولد، باید متوسل به لعان شد.

آثار لعان

لعان، رابطه خویشاوندی را از بین می‌برد.

محرومیت از ارث

بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او، لعان واقع شده، از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می‌برند، زیرا نفی ولد به وسیله لعان، از موانع ارث است.

مصادیق

• چنانچه فرزند ملاعنه، دارای یک برادر ابوینی باشد؛ با انتفای نسب بین او و پدرش، برادر وی نیز؛ تنها حکم برادر امی را خواهد داشت؛ و در ردیف کلاله امی، از او ارث خواهد برد.

• اگر فرزند ملاعنه، دارای دو برادر بوده؛ که یکی از آنان ابوینی، و دیگری ابی باشد؛ و برادر ابوینی فوت نماید؛ در اینجا، ولد ملاعنه حاجب برادر ابی در ارث نخواهد بود؛ بلکه تنها سهم برادر امی را می‌برد؛ و مابقی ترکه، به برادر ابی خواهد رسید.
• پدر نمی‌تواند یکی از دوقلوها را به فرزندی پذیرفته؛ و دیگری را از طریق لعان، از خود نفی نماید.

در فقه

گاهی لعان، برای اثبات نسبت زنا به زوجه، و گاهی نیز، جهت نفی مولود زن از خود می‌باشد، در هر دو صورت، لعان، توارث را از بین می‌برد.

اثر لعان بر اقامتگاه زوج و زوجه

انتفای وحدت اقامتگاه زن و شوهر

بر اثر لعان، وحدت اقامتگاه زن و شوهر منتفی است.

ایجاد حرمت ابدی بین زن و شوهر

تفریقی که با لعان حاصل می‌شود موجب حرمت ابدی است.

مصادیق

• اگر شخصی، زوجه ناشنوای خود را، لعان نماید؛ بدون نیاز به هیچ اقدامی از سوی زن، تفریق ابدی حاصل می‌گردد.

رجوع از لعان

آثار

عدم توارث پدر از فرزند

مطابق ماده ۸۸۳ قانون مدنی: «هرگاه پدر بعد از لعان رجوع کند پسر از او ارث می‌برد لیکن از ارحام پدر و همچنین پدر و ارحام پدری از پسر ارث نمی‌برند.»، این ماده، دلالت بر فرضی بودن عدم انتساب فرزند به پدر خویش دارد.

مبنا

با وقوع لعان، رابطه خویشاوندی بین پدر و پسر برای همیشه قطع می‌گردد؛ لذا رجوع از لعان، به منزله اقراری است که فقط، می‌تواند به ضرر پدر باشد و اقرار به ضرر دیگران، فاقد اثر است، به همین دلیل با رجوع از لعان، پسر از پدر ارث می‌برد؛ ولی پدر حق ارث بری از او را ندارد.

در فقه

با استناد به روایتی از امام صادق، رجوع از لعان، موجب ارث بری فرزند از پدر گردیده، ولی دیگر، پدر از او ارث نمی‌برد.

رجوع از لعان، در آنچه که به ضرر مرد است؛ مؤثر بوده و در آنچه که به نفع او است؛ اثری ندارد، بدین ترتیب، پس از تکذیب لعان توسط پدر، فرزند از پدر ارث برده؛ ولی پدر و خویشان پدری، از او ارث نمی‌برند؛ و از اقربای پدر نیز به او، ارثی تعلق نخواهد گرفت.

اثر لعان بر توارث فرزند لعان و خویشاوندان پدری

بین فرزند ملاعنه و اقربای پدر او، رابطه ارث بری قطع می‌گردد، مگر اینکه آنان به خویشاوندی با فرزند، اقرار نمایند.

مقالات مرتبط

• ماهیت حقوقی طلاق خلع

جستارهای وابسته

• ارث
• موانع ارث
• فرزند لعان
• حد قذف
• نفی ولد