ماده ۱۱ قانون مسئولیت مدنی

ماده 11 قانون مسئولیت مدنی: كارمندان دولت و شهرداری ها و موسسات وابسته به آن ها كه به مناسبت انجام وظيفه عمدا يا در نتيجه بی احتياطی خساراتی باشخاص وارد نمايند شخصاً مسئول جبران خسارت وارد مي باشند ولی هر گاه خسارات وارده مستند به عمل آنان نبوده و مربوط به نقص وسائل ادارات و موسسات مزبور باشد در اين صورت جبران خسارت بر عهده اداره يا موسسه مربوطه است ولي در مورد اعمال حاكميت دولت هر گاه اقداماتی كه بر حسب ضرورت برای تامين منافع اجتماعی طبق قانون به عمل آيد و موجب ضرر ديگری شود دولت مجبور به پرداخت خسارات نخواهد بود .

توضیح واژگان

دولت: مجموعه ای از سازمان هاست که قدرت عمومی را در جامعه ای در دست دارد خواه بر اساس حاکمیت ملی (دموکراسی) باشد خواه نه.

خسارت: در لغت به مفهوم ضرر کردن، ضرر و زیان و ضد ربح می باشد. در اصطلاح حقوقی خسارت در دو مفهوم به کار می رود؛ یکی به مفهوم زیان وارد شده و دیگری به مفهوم جبران ضرر وارده.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

مسئولیت مدنی دولت، نسبت به اعمال کارکنان خود، منوط به دو امر است: اول، تمیز تقصیر شخصی از تقصیر اداری. زیرا تقصیر شخصی بر عهده کارمند است و تقصیر اداری بر عهده دولت مستقر می شود. دوم، تمیز اعمال حاکمیت از اعمال تصدی، زیرا در اعمال حاکمیت دولت از مسئولیت معاف و در اعمال تصدی پاسخگو می باشد. با این توضیح که، در اعمال حاکمیت، دولت نقش اصلی خود را ایفا می کند ولی در اعمال تصدی، دولت به کارهایی می پردازد که دیگران می توانند انجام دهند به عبارت دیگر، هر گاه دولت به نمایندگی از عموم و در مقام اجرای حاکمیت ملی عمل کند اعمال حاکمیت کرده است مانند این که قانون وضع کند ولی هر گاه مانند دیگران تجارت، بانکداری، کشاورزی و خرید و فروش نماید، عمل او از نوع تصدی گری است. معاف شدن دولت از جبران زیان های ناشی از اعمال حاکمیت، با امین بودن دولت و حمایت از منافع عمومی قابل توجیه است ولی قابل ایراد و انتقاد است. ذکر این نکته نیز ضروری است که، در مواردی که دولت به عنوان کارفرما، کارگاهی را اداره کند کارمندان و کارگران آن مشمول ماده 12 قانون مسئولیت مدنی هستند یعنی دولت که کارفرما است مسئولیت عمل زیان بار کارمندان را هم ندارد.

نکات توضیحی

در مورد تحلیل مسئولیت مذکور در ماده 11 قانون مسئولیت مدنی چند نظریه مطرح است. برخی معتقدند این مسئولیت بر نظریه ایجاد خطر استوار است و برخی آن را با نظریه ضمان توجیه می کنند و عده ای دیگر این مسئولیت را بر نظریه نیابت استوار می دانند. در هر حال در خصوص زیان وارده، قاضی باید بدون توجه به این که شخص زیان زننده شخص حقوقی است با توجه به اوضاع و احوال خاص هر موضوع و وخامت نتایج حاصل از فعل زیانبار دولتی، میزان و چگونگی خسارت را در دعوا تعیین کند. ماده 3 قانون مسئولیت مدنی نیز موید این مطلب است.

رویه های قضایی

• نظریه شماره 1232/95/7 مورخ 1395/05/27 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

• در خصوص ماده 11 قانون مسئولیت مدنی، علاوه بر نظریه مشورتی فوق، نشست قضایی نیز برگزار شده است. در نشست قضایی دادگستری بانه در دی ماه 1386 این سوال مطرح شده که: در پرونده ای آقای الف، دعوایی به طرفیت شهرداری به خواسته مطالبه افت قیمت خودروی شخصی در اثر تصادف لودر شهرداری با خودرو مذکور و به دلیل بی مبالاتی راننده لودر مطرح نموده است. شورای حل اختلاف پس از رسیدگی شهرداری را به پرداخت مبلغ خسارت بابت افت قیمت محکوم کرده و به شهرداری به رای مذکور اعتراض کرده است. در خصوص مطالبه افت قیمت با توجه به این که تمام هزینه های صافکاری و رنگ آمیزی خودروی مذکور را تقبل کرده و خودرو بازسازی شده است، محکومیت مذکور غیر موجه می باشد. دادگاه در خصوص ایراد صورت گرفته، چه تصمیمی باید اتخاذ کند؟ کمیسیون در پاسخ به این سوال این گونه جواب داده است: مسلما شورای حل اختلاف با توجه به نظر کارشناس ذیصلاح، شهرداری را به پرداخت خسارت وارده به اتومبیل خواهان و افت قیمت آن محکوم کرده است. در اینجا راننده لودر شهرداری مقصر شناخته شده و باید شخصا خسارت وارده به اتومبیل خواهان را بپردازد زیرا مطابق قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339، راننده متخلف مسئول پرداخت خسارت وارده می باشد و اگر شهرداری بدون توجه به مقررات مربوطف خسارت وارده به اتومبیل خواهان را پرداخته است، مطالبه افت قیمت اتومبیل از شهرداری مخالف مقررات مورد اشاره می باشد.
• در نشست قضایی دیگری در بهشهر در شهریورماه 87 نیز این سوال مطرح شد که: چنانچه رئیس بانک ضمانت نامه بانکی خارجی از حدود اختیارات خود صادر کند، در خصوص خسارات وارده، متضرر به چه کسی باید مراجعه کند؟ نظر کمیسیون این بود که: هر چند از ظاهر ماده 11 قانون مسئولیت مدنی چنین استنتاج می شود که در مورد بحث بانک در صورتی موظف به جبران خسارات اشخاص است که نقض امور اداری و تشکیلاتی علت منحصر به ورود زیان باشد، ولیکن این نظر به معنای معاف بودن بانک از نتایج نقص های اداری کارمندان خود نیست. مضافا تشریفات راجع به انتخاب مدیران و حدود مسئولیت و اختیارات آنان در برابر شخص ثالث موثر نیست. در مواردی هم که به دلیل تقصیر شخصی مدیر و نقص اداری بانک از حیث عدم کنترل و نظارت در امور اداری، خسارتی به شخص ثالث وارد آید، به نظر می رسد هر دو در برابر زیان دیده مسئول خواهند بود، تعیین شخص یا مقامی که باید به زیان دیده خسارت بپردازد با اوست. امکان رجوع بانک به کارمند خود از ملاک و مبنای مواد 12 و 14 قانون مسئولیت مدنی و نیز عمومات قانونی استنباط می شود.
• رای دادگاه درباره اثبات بیماری هپاتیت ث (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۲۰۱۳۵۹)
• رای دادگاه درباره اثبات بیماری هپاتیت ث (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۲۰۱۴۹۸)
• نظریه شماره 7/1400/1238 مورخ 1401/03/09 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه خسارت هزینه دادرسی از دولت
• رای دادگاه درباره ارتباط دعاوی ابطال سند مالکیت و ابطال رای کمیسیون ماده ۱۲ قانون زمین شهری (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۲۱۳۰۶۰۰۰۲۱)
• نظریه شماره 7/99/888 مورخ 1399/06/30 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مسئول شناختن دولت در فرض عدم اتخاذ تصمیمات صحیح درمورد ویروس کرونا
• رای دادگاه درباره احراز سبب ابتلا به بیماری خاص (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۲۰۱۷۱۷)
• رای دادگاه درباره احراز سبب ابتلا به بیماری خاص و مطالبه خسارت معنوی مازاد بر دیه و ارش (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۲۰۱۴۶۰)

مقالات مرتبط

• تحلیل حقوقی و اقتصادی زیان های ناشی از روان آبهای سطحی و نحوه جبران زیان
• دکترین ضرورت اجرایی در معاملات دولتی و تفکیک آن از مفاهیم مشابه (مطالعه تطبیقی حقوق ایران , و کامن لا)
• چگونگی تفکیک اعمال حاکمیتی و تصدی در صنعت نفت، نهادهای متولی و رابطه آنها
• مسئولیت مدنی کمسیون طرح تفصیلی در برابر خسارات ناشی از اجرای مصوبات آن نهاد
• مسئولیت مدنی اشخاص حقوقی ناشی از انتقال بیماری‌های مسری با تأکید بر حقوق انگلیس
• مبانی قانونی و فقهی مسئولیت مدنی شهرداری در پرداخت معوض عقب‌ نشینی املاک
• تحولات مسئولیت مدنی دولت به سبب صدور و اجرای آرای قضایی با تصویب قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری جدید
• مبانی و اصول جبران خسارت بدنی در حوادث هسته‌ای؛ با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه و کنوانسیون‌های بین‌المللی
• مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست‌محیطی
• مسئولیت مدنی استارت آپ ها
• مبانی مسئولیت ‌مدنی اشخاص ‌ثالث در حوادث ‌رانندگی
• مسئولیت یا مصونیت دولت در قبال اَعمال زیان‌بار حاکمیتی (بازخوانی جدیدی از ماده 11 قانون مسئولیت مدنی)
• مقایسه مبنای مسئولیّت گمرک و مرجع تحویل‌گیرنده
• مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی‌های زیست محیطی در انفال
• طرح مسئولیت مدنی آموزگار ناشی از عمل دانش آموز در حقوق ایران همراه با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه
• مسئولیت مدنی دولت در جبران خسارات ناشی از اشتباهات سیستمی ثبت املاک در حقوق ایران و انگلستان
• تملک اراضی و املاک اشخاص خصوصی توسط وزرات نفت و نظام حقوقی جبران خسارت آن
• بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی مؤسسات رده بندی در حقوق انگلستان، امریکا، ایران
• جبران خسارت از متهمان بازداشت‌شده بی‌گناه
• مطالعه تطبیقی مبنا و ماهیت مسئولیت مدنی دولت
• تحلیل انتقادی نحوه اثبات ارکان مسئولیت مدنی اداره در چارچوب ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری
• معیار عمل حاکمیت در حقوق اداری ایران
• مسئول جبران خسارات ناشی از حوادث هسته ای در کنوانسیونهای بین المللی و حقوق ایران
• شمول ضمان غصب نسبت به تصرفات دولت (با نگاهی به رویه قضایی)
• مسئولیت مدنی پلیس
• تحدید مالکیت خصوصی در اجرای طرح های عمومی و جبران خسارات ناشی از آن در نظام حقوقی ایران و انگلستان
• مسئول جبران خسارات ناشی ازحوادث هسته‌ای در کنوانسیون‌های بین‌المللی و حقوق‌ایران
• مسئولیت مدنی بیمارستانها
• حسن نیت فاعل فعل زیان بار
• مسئولیت مدنی ناشی از بی احتیاطی در حقوق ایران و انگلستان