ماده ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)

هرگاه کسی دیگری را بترساند و آن شخص در اثر ترس بی‌ اختیار فرار کند یا بدون اختیار حرکتی از او سر بزند که موجب ایراد صدمه بر خودش یا دیگری گردد، ترساننده حسب تعاریف جنایات عمدی و غیرعمدی مسؤول است.

پیشینه

در گذشته ماده 326 قانون مجازات اسلامی (مصوب1370)، در این خصوص وضع شده بود.356284

نکات توضیحی تفسیری دکترین

ماده مورد بررسی یکی از مهم ترین مصادیق جنایت ناشی از تسبیب محسوب می شود، چرا که فردی با ترساندن دیگری، سبب فرار او را فراهم آورده است و آن شخص در راه فرار دچار آسیب می شود.711588 همچنین ماده فوق را عده ای یکی از مهم ترین مصادیق جنایات شبه عمد دانسته اند.427728 البته گروهی نیز معتقدند ضمان مورد بحث در این ماده می تواند ضمان ناشی از جنایت عمد یا شبه عمد باشد.1424564

عنصر مادی این جرم عبارت است از ترساندن به نحوی که موجب زوال اراده و اختیار مجنی علیه گردد.1424560 در خصوص شرایط تاثیر این ترس در ایجاد مسئولیت، عده ای تاکید کرده اند که لازم است ترساندن عامل اصلی وقوع جنایت باشد و عامل مستقل دیگری نظیر حمله یک حیوان در حین فرار در وقوع جنایت موثر نباشد.353204 همچنین این ترس باید به اندازه ای باشد که در اراده فرد تاثیر بگذارد، لذا اگر کسی دیگری را بترساند و او در اثر ترس خود را از جایی پرت کند بی آنکه اختیار و اراده او در حین پریدن زایل شده باشد، نمی توان تلف را مستند به فعل ترساننده دانسته و او را سببی اقوی تلقی کرد.834480همچنین در فرضی که فرد در اثر ترسیدن مرتکب رفتاری شود که منجر به جنایت بر ثالث گردد نیز باید مجدداً ترساننده را ضامن دانست.356288

از دیگر شرایط این ماده آن است که ترساندن باید موجب فرار مرتکب یا سر زدن حرکتی از او باشد، لذا اگر ترساندن فقط موجب ورود شوک به مجنی علیه گشته و در اثر این شوک وی از جایی سقوط نماید، نمی تواند مشمول این ماده شود.4761976

از سوی برخی از نویسندگان به این نکته تاکید شده است که شرط ضمان فرد ترساننده، همان ترساندن است نه ترسیدن، بنابراین اگر مجنی علیه بدون اینکه اقدامی در جهت ترساندن وی صورت گیرد، هراسان شده و منجر به وارد آمدن صدمه به دیگری شود، دیگری را نباید مسئول دانست.726900

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

در خصوص تاثیر ترساندن دیگری در وقوع یک جنایت، فقها قائل به تفکیک میان حالتی که در نتیجه ترساندن مجنی علیه، اراده او زایل شود و حالتی که این اراده همچنان باقی بوده و جنایت واقع شود، شده اند، در حالت دوم که اخافه فقط موجب فرار فرد شده و اراده او را زایل نکرده است، جنایت را باید مستند به خود فرارکننده دانست.853112

انتقادات

در خصوص حکم این ماده، میان فقها نظرات مختلفی مطرح شده است.711596گروهی محدود کردن مسئولیت فرد ترساننده به مواردی که در ان اختیار مجنی علیه زایل می شود را امری قابل انتقاد دانسته اند، ممکن است در مواردی مجنی علیه با وجود اختیار و از روی ترس مرتکب رفتاری شود که منجر به آسیب او گردد و عرفاً نیز بتوان ترساننده را ضامن تلقی کرد،352900 لذا این گروه معتقدند بهتر بود که معقول بودن رفتار مجنی علیه، جایگزین از میان رفتن اراده وی باشد.4762828