تغییر نام خانوادگی

مطابق ماده ۴۰ قانون ثبت احوال: «تغییر نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال کشور خواهد بود»، قانونگذار بنا به دلایل متعددی، تغییر نام خانوادگی را پذیرفته‌ است، داشتن نام خانوادگی نامناسب، موجب آزار شخص می‌شود و دست مایه ای برای کسانی که دیگران را تمسخر می‌کنند، می شود، همچنین در مواردی استفاده از نام خانوادگی، ممکن است شرایط بحرانی برای شخص ایجاد کند، مثلاً اگر خویشاوندی که نام خانوادگی یکسانی دارد، مرتکب جرم مؤثری شود، شخص می‌تواند بر اساس بند ۷–۱۳ دستورالعمل نام خانوادگی، اقدام به تغییر نام خانوادگی خود نماید، البته تغییر نام و نام خانوادگی اشخاص، باید در موارد استثنایی، و به موجب مقررات خاص ثبت احوال، صورت پذیرد؛ تا از ورود آسیب به تعاملات حقوقی اشخاص و دیگران، جلوگیری به عمل آید، بنابراین تغییر نام خانوادگی نمی‌تواند آزاد و بسته به هوا و هوس افراد باشد، در کشور ما بر اساس ماده ۶ دستورالعمل مربوط به نام خانوادگی، هر کس بعد از رسیدن به ۱۸ سال تمام با رعایت مفاد این دستورالعمل، نام خانوادگی خود را از طریق انتخاب واژه بلامعارض یا با اجازه از دارنده حق تقدم برای یک بار تغییر دهد.

مواد مرتبط

• ماده ۹۹۸ قانون مدنی
• ماده ۴۰ قانون ثبت احوال
• ماده ۴۱ قانون ثبت احوال

در حقوق تطبیقی

ماده ۳۹ قانون مدنی مصر تغییر نام خانوادگی را، موکول به قانون خاص نموده‌است.

در رویه قضایی

• بر اساس نظر مشورتی شماره ۷/۱۳۲۱ مورخ ۱۳۸۳/۲/۲۸ اداره حقوقی قوه قضاییه، نام و نام خانوادگی هر شخص قائم به خود اوست. ذی‌نفع جهت آن نیز فرد صاحب نام می‌باشد و ورثه متوفی هر چند که نسبت به ماترک مورث خود ذی‌نفع نبوده و نمی‌توانند در این خصوص مبادرت به طرح دعوا نمایند. بنا به مراتب به موجب ماده ۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی متوفی (ذینفع) و این که از طرف اشخاص غیر ذینفع مطرح گردیده قابلیت استماع ندارد.
• به موجب آرای متعددی از شعب دیوان عالی کشور، اصلاح نام خانوادگی، در صلاحیت دادگاه بوده؛ و تغییر نام خانوادگی، توسط اداره ثبت احوال انجام می‌پذیرد.

تفاوت با تصحیح نام خانوادگی

تغییر نام خانوادگی با تصحیح آن تفاوت دارد، در تصحیح نام خانوادگی شخص تقاضای تغییر ندارد، بلکه مدعی است نام خانوادگی او صحیح اعلام یا ثبت نشده‌ است و این مسئله باید در هیئت حل اختلاف مطرح شود، اما در تغییر نام، شخص ادعای اشتباه ندارد، بلکه تقاضای تغییر دارد و این تغییر نیاز به طرح در هیئت حل اختلاف ثبت احوال ندارد و تنها موافقت کتبی سازمان ثبت احوال کشور منجر به تغییر نام خانوادگی خواهان می‌گردد.

شرایط

رعایت حق تقدم نام خانوادگی

در تغییر نام خانوادگی، باید حق تقدم اشخاصی را که قبلاً نام خانوادگی موردنظر را در همان حوزه قضایی، برای خود ثبت نموده‌اند؛ به رسمیت شناخت، بنابراین هرگاه شخصی نام خانوادگی خود را، در دفتر سجل احوال، به ثبت رساند؛ دیگری نمی‌تواند در همان حوزه ثبتی، درخواست ثبت همان نام را نماید. حق تقدم نام خانوادگی تنها در محل صدور سند سجلی فرد قابل استناد است، فلسفه این حکم نیز این است که نام خانوادگی هر فرد نشان دهنده هویت او است و هویت افراد هم با محل زندگی اشخاص در ارتباط است.

ضمانت اجرا

هر کس که اسم خانوادگی او را دیگری بدون حق اتخاذ کرده باشد می‌تواند اقامه دعوا کرده و در حدود قوانین مربوطه تغییر نام خانوادگی غاصب را بخواهد. اگر کسی نام خانوادگی خود را که در دفاتر سجل احوال ثبت کرده‌است مطابق مقررات مربوطه به این امر تغییر دهد هر ذی‌نفعی می‌تواند در ظرف مدت و به طریقی که در قوانین یا نظامات مخصوصه مقرر است اعتراض کند، لذا غصب نام خانوادگی، در زمره غصب حقوق محسوب می‌گردد، و ضمانت اجرای آن، مراجعه به دادگاه، جهت تغییر نام خانوادگی غاصب است.

غیر قابل انتقال بودن حق تقدم

حق تقدم، حق غیر مالی و شخصی است و لذا قابلیت انتقال به غیر را ندارد اما وصف شخصی بودن، این حق را مختص شخص می‌سازد و لذا دیگری حق استفاده از آن را در آن حوزه نخواهد داشت، مگر با اجازه دارنده حق تقدم، البته شخصی بودن حق تقدم، انتقال ارادی آن را زایل می‌کند اما این حق پس از فوت دارنده آن قهراً به وراث منتقل می‌شود، به عبارت دیگر از آنجا که حق اشخاص بر نام خانوادگی خود، غیرمالی محسوب گردیده؛ و مربوط به شخصیت آنان بوده؛ لذا قابل معامله و واگذاری نمی‌باشد. شاید از به کاربردن لفظ «غصب» در ماده ۹۹۸ قانون مدنی، بتوان نتیجه گرفت که نام خانوادگی، ملک اشخاص می‌باشد؛ لیکن چنین برداشتی، نمی‌تواند صحیح تلقی گردد؛ زیرا ملک، قابل نقل و انتقال است؛ در حالی که نام خانوادگی، جز به طریق ارث، انتقال ناپذیر است.

جستارهای وابسته

• نام
• نام خانوادگی
• تصحیح نام خانوادگی
• حق تقدم دارنده نام خانوادگی