سید مصطفی محقق داماد
سید مصطفی محقق داماد (زاده ۱۳۲۴ خورشیدی در قم) فقیه، حقوقدان، مفسر قرآن، فیلسوف و استاد دانشگاه ایرانی است. وی از شخصیتهای برجسته علمی معاصر در ایران به شمار میرود و در زمینه حقوق خصوصی، حقوق اسلامی، فلسفه اسلامی و حقوق بینالملل دارای آثار و پژوهشهای متعددی به زبانهای فارسی، عربی و انگلیسی است.[۱] محقق داماد در حال حاضر عضو پیوسته و رییس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم ایران، عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانهی ملی جمهوری اسلامی و رییس شورای راهبردی ویکی حقوق است.[۲][۳]
سید مصطفی محقق داماد | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۱۳۲۴ قم |
| تحصیلات | دکتری حقوق بین الملل |
| محل تحصیل | دانشگاه تهران، دانشگاه کاتولیک لوون بلژیک |
| پیشه | استاد دانشگاه شهید بهشتی |
| تخصص | حقوق خصوصی، حقوق اسلامی، حقوق بین الملل، حقوق کیفری، حقوق بشر |
| مرتبه حوزوی | اجتهاد |
| جوایز | برگزیده جشنواره بین المللی فارابی پژوهشگر نمونه سال ۱۳۷۷ و ۱۳۸۷ برگزیده جایزه علامه طباطبائی و لوح زرین ویژه دانشمندان برجسته کشور |
| استادان | دانشگاهی: سید حسن امامی، سید محمد حسین بهشتی، مرتضی مطهری حوزوی (سطح): حسینعلی منتظری، جعفر سبحانی و حسین نوری همدانی حوزوی (خارج): میرزا هاشم آملی، مرتضی حایری یزدی، سید محمد محقق داماد، سید محمدرضا گلپایگانی |
تولد و تبار خانوادگی
محقق داماد در سال ۱۳۲۴ در شهر قم در خانوادهای روحانی و سرشناس از تبار روحانیت شیعه دیده به جهان گشود. وی نوه دختری شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، و از چهرههای شاخص حوزوی، است و پدرش سید محمد محقق داماد از فقهای برجسته حوزه علمیه قم به شمار میرفت.[۱] وی در سال ۱۳۴۳ خورشیدی با دختر میرزا هاشم آملی، از فقیهان عصر خود، ازدواج کرد. این ازدواج با وساطت عبدالله جوادی آملی، از مراجع تقلید شیعه، که از شاگردان مشترک پدر داماد و پدر عروس بود، صورت گرفت. در آن زمان، عرف جامعه چنین بود که خانوادهها در انتخاب همسر برای فرزندان نقش پررنگی ایفا میکردند، اگرچه رضایت نهایی طرفین نیز در نظر گرفته میشد. به گفته محقق داماد، این ازدواج که مبتنی بر همفکری، همراهی و مدیریت مناسب همسرش بوده، یکی از تصمیمات موفق زندگی او به شمار میآید. حاصل این ازدواج، دو فرزند پسر و سه فرزند دختر است.[۴]
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی
محقق داماد تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه جامعه تعلیمات اسلامی آغاز کرد؛ مدرسهای که در کنار دروس معمولی همچون ادبیات، ریاضی و خط، تاکید ویژهای بر آموزش قرآن، مفاهیم دینی و سرودهای مذهبی داشت. او تا پایان کلاس سوم ابتدایی در این مدرسه تحصیل کرد و سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه باقریه رفت که برنامه آموزشی آن میان مدارس اسلامی و دولتی قرار داشت. او تا پایان کلاس ششم ابتدایی در این مدرسه حضور داشت.[۵]
پدرش که مخالف نظام وظیفه اجباری بود، برای فرزندانش شناسنامه تهیه نکرده بود لذا با توجه به نداشتن شناسنامه و همچنین محدودیتهای مالی خانوادهاش، امکان ادامه تحصیل در دبیرستانهای جدید برای وی فراهم نبود. بنابراین، محقق داماد یا میبایست وارد بازار کار میشد یا مسیر تحصیل در حوزه علمیه را با حمایت پدرش دنبال میکرد. وی مسیر دوم را برگزید و در سال ۱۳۳۶ به عنوان طلبه وارد حوزه علمیه قم شد و در مدرسه فیضیه تحصیل را ادامه داد.[۴]
تحصیلات حوزوی
محقق داماد پس از ورود به حوزه علمیه قم، دروس مقدماتی و سطح را با موفقیت پشت سر گذاشت و در امتحانات علوم دینی از جمله شرح لمعه و قوانین، نمرات ممتاز کسب کرد و مورد تحسین سید حسین بروجردی، مرجع تقلید وقت، قرار گرفت و در سال ۱۳۴۸ موفق به دریافت درجه اجتهاد شد.[۴]
تحصیلات رسمی و دانشگاهی
او پس از آنکه در بزرگسالی موفق به اخذ شناسنامه شد، به صورت متفرقه در امتحانات مقطع متوسطه شرکت کرد و توانست در مدت سه سال، تمامی دروس شش ساله دبیرستان را پشت سر گذاشته و دیپلم ادبی دریافت کند. با تسلط به زبان عربی و دانش حوزوی، او را در گذراندن این دوره یاری رساند. وی زبان انگلیسی را نیز با راهنمایی و تدریس محمدحسین بهشتی، که در آن زمان دبیر زبان انگلیسی دبیرستان دین و دانش قم بود، فراگرفت.
محقق داماد در سال ۱۳۴۲ همزمان با اخذ دیپلم، ازدواج کرد و سپس در آزمونهای ورودی دانشگاههای تهران، اصفهان و شیراز شرکت نمود و در هر سه پذیرفته شد. با توجه به نزدیکی دانشگاه تهران به قم، این دانشگاه را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد. وی بهطور همزمان در دو دانشکده الهیات و حقوق دانشگاه تهران تحصیل کرد و موفق به اخذ دو مدرک لیسانس در رشتههای حقوق و فلسفه شد. همچنین، مدرک کارشناسی ارشد خود را نیز در همین رشتهها دریافت کرد.
با توجه به دارا بودن اجازهٔ اجتهاد و شرکت در آزمون شورای عالی فرهنگ، در سال ۱۳۴۸ از خدمت نظام وظیفه معاف شد و به قم بازگشت. پس از آن، تدریس دروس فلسفه، فقه و اصول را آغاز کرد. وی پیش از شرکت در آزمونهای ورودی دانشگاهها سابقه تدریس ادبیات عرب در مدارس علمیه قم داشت.
پس از دریافت مدارک لیسانس و فوقلیسانس از دانشگاه تهران، محقق داماد برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری به دانشگاه فرانسویزبان لوون در بلژیک رفت. برای ورود به این دانشگاه، نیاز به موفقیت در آزمونی بود که تسلط به دو زبان اروپایی را میسنجید. وی زبان انگلیسی را به عنوان زبان فعال (برای مصاحبه و سخنرانی) و زبان فرانسوی را به عنوان زبان منفعل (برای مطالعه متون) انتخاب کرد. بدین منظور، دوره تخصصی زبان فرانسه را گذراند و پس از موفقیت در آزمون ورودی، در سال ۱۹۹۰ وارد دوره دکتری شد. دوره دکتری وی تا سال ۱۹۹۶ ادامه یافت و در پایان با درجه ممتاز از رساله خود با عنوان «حمایت از افراد در زمان مخاصمات مسلحانه در حقوق بینالملل و اسلام» دفاع کرد. این رساله بعدها در نیویورک به چاپ رسید.[۱][۴]
فعالیتهای آموزشی
سید مصطفی محقق داماد فعالیتهای گستردهای در زمینه آموزش و تدریس در سطوح مختلف دانشگاهی و حوزوی داشتهاست. وی از سالهای نخستین تحصیلات خود، همزمان با تحصیل در حوزه علمیه قم، تدریس متون ادبیات عربی نظیر «مطوّل»، «سیوطی» و «جامی» را آغاز کرد و به دلیل تسلط بر زبان و سبک آموزشی ویژهاش، این دروس با استقبال چشمگیری از سوی طلاب مواجه شد.
پس از دریافت مدرک کارشناسی و ورود رسمی به دانشگاه، فعالیتهای آموزشی وی در مراکز آموزش عالی نیز گسترش یافت. وی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۸، به مدت حدود سه دهه، به تدریس درس «حقوق مدنی ۶ (عقود معین)» در دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت. این دوره یکی از تأثیرگذارترین دورههای آموزشی او محسوب میشود و بسیاری از دانشآموختگان حقوق، محقق داماد را به عنوان استادی برجسته در این حوزه میشناسند.
با این حال، فعالیت آموزشی وی در دانشگاه تهران به شکلی خاص پایان یافت. در یکی از روزهای سال ۱۳۸۸، به دلیل محدودیتهای تردد و مشکلات جسمی، محقق داماد برای ورود با خودروی شخصیاش به محوطه دانشگاه تهران با مخالفت حراست دانشگاه مواجه شد. حراست از وی خواست خودروی خود را در پارکینگی خارج از دانشگاه پارک کرده و با مینیبوس مخصوص به دانشکده بیاید. با وجود شرایط فیزیکی خاص (ایشان به دلیل درد مزمن پا با عصا راه میرفت)، این دستور را پذیرفت. اما تأخیر در حرکت مینیبوس تا زمان تکمیل ظرفیت، موجب اتلاف وقت و از دست رفتن کلاس شد. پس از این اتفاق، جمعی از دانشجویان با تهیه طوماری خواستار بازگشت استاد به کلاس شدند. رئیس وقت دانشگاه تهران نیز پیشنهاد کرد که به صورت استثنایی، اجازه ورود خودرو به محوطه دانشگاه به ایشان داده شود. با این حال، محقق داماد این پیشنهاد را نپذیرفت، زیرا معتقد بود این استثنا ممکن است به دلیل لباس روحانیت وی شائبه تبعیض ناروا ایجاد کند. وی در این باره گفتهاست: «نخواستم تبعیضی باشد که مردم بگویند چون عمامه دارد، او را راه دادهاند.»
با وجود پایان همکاری وی با دانشگاه تهران، تدریس را در دانشگاههای دیگر همچون دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد و دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد.[۴]
آثار علمی
محقق داماد دارای دهها جلد کتاب و دهها مقاله در حوزههای فلسفه، حقوق و دین به زبانهای فارسی، عربی و انگلیسی است. او در کنفرانسهای متعدد بینالمللی به عنوان سخنران شرکت داشته و آثار وی در خارج از کشور نیز منتشر شدهاند.[۱]
کتابها
عناوین برخی از آثار محقق داماد که به صورت کتاب منتشر شده است عبارتند از:
- حقوق بشردوستانه بین المللی، رهیافت اسلامی
- حقوق بین الملل، رهیافتی اسلامی
- حقوق قراردادها در فقه امامیه (جلد اول، جلد دوم)
- فقه استدلالی جزایی تطبیقی
- فقه پزشکی
- قواعد فقه (جلد اول،جلد دوم،جلد سوم،جلد چهارم،جلد پنجم)
| مشاهده فهرست کتاب های سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
مقالات
برخی از مقالات منتشر شده توسط ایشان عبارتند از:
- اثر تسلیم در انتقال مالکیّت مبیع کلّی فی الذمّه (مطالعة تطبیقی حقوق ایران، فقه اسلامی، حقوق مصر، انگلستان و کنوانسیون بیع بین المللی کالا)
- اعتبار شرط همتایی دین و مذهب در نکاح در حقوق ایران، مصر و لبنان
- امکان سنجی فقهی حقوقی وقف اوراق بهادار مبتنی بر آموزه های حقوق اقتصادی
- حقوق را جدی بگیریم (جای خالی قانون«مدیریت تعارض منافع» در انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم)
- حمایت از مد (آفرینشهای پوششی-زیبایی) از رهگذر حقوق مالکیت صنعتی ایران و فرانسه
- قاعده جابه جایی عوضین برای طرفین در عقود معاوضی و شبه معاوضی
- قلمرو مسؤولیت مدنى ناشى از تخلف از اجراى تعهّد
- مالکیت مراعی؛ مفهوم و مصادیق
- ماهیت بیمه مسئولیت در حقوق ایران با رویکردی تطبیقی در حقوق انگلیس
- مسئلهیابی حقوقی در ناآرامیهای ۱۴۰۱ ایران
- ملاحظات رویکرد کمالگرایی در تقنین مقررات مرتبط با نهاد خانواده در ایران و فرانسه
| مشاهده فهرست مقالات سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
راهنمایی، مشاوره و داوری پایاننامهها و رسالهها
محقق داماد تاکنون راهنمایی، مشاوره و داوری دهها پایاننامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را در حوزههای مختلف حقوقی بر عهده داشته است.
| مشاهده فهرست پایان نامه های تحت راهنمایی سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
| مشاهده فهرست پایان نامه های تحت مشاوره سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
| مشاهده فهرست رساله های تحت مشاوره سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
| مشاهده فهرست رساله های تحت راهنمایی سید مصطفی محقق داماد در ویکی حقوق |
تدریس و سخنرانی
محقق داماد به طور مستمر به تدریس دروس خارج فقه برای طلاب حوزه مشغول است و در دانشگاههای شهید بهشتی، شهید مطهری و تربیت مدرس تهران نیز تدریس میکند. او همچنین در موضوعات مختلف در حوزه حقوق بشر، فلسفه اسلامی و گفتوگوی ادیان در مجامع داخلی و بینالمللی به ایراد سخنرانی پرداخته است.[۱]
مسئولیتهای اجرایی و علمی
سید مصطفی محقق داماد در طول دهههای گذشته مسئولیتهای علمی و اجرایی متعددی را در حوزههای مختلف حقوق، فلسفه، پزشکی و معارف اسلامی بر عهده داشتهاست. در سال ۱۳۶۰ با حکم قضایی پایه ۱۱، به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب شد و تا سال ۱۳۷۳ به مدت ۱۳ سال در این سمت فعالیت کرد. در سال ۱۳۶۵ به عضویت هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درآمد و به دلیل سوابق علمی و تألیفات متعدد، با مرتبه دانشیاری استخدام شد. همچنین از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۸، به تدریس درس «حقوق مدنی ۶ (عقود معین)» در دانشگاه تهران مشغول بود.
علاوه بر مسئولیتهای آموزشی و اجرایی، محقق داماد در نهادهای علمی و فرهنگی متعدد عضویت داشتهاست که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عضو شورای عالی قضایی جمهوری اسلامی ایران
- استاد تمام و رئیس بخش حقوق اسلامی در دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی
- عضو دائم و رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران
- عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران
- عضویت در هیئت امنای چندین مرکز علمی، دانشگاهی و مجامع علمی
- عضو هیئت عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- عضو مؤسسه علمی آلالبیت (ع) در اردن
- عضو شورای عالی علمی مدرسه عالی شهید مطهری
- استاد مدعو در دانشگاه تهران
- عضو کمیته اخلاق پزشکی فرهنگستان علوم پزشکی ایران
- عضو کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه تهران
- عضو شورای عالی بنیاد حکمت اسلامی صدرا
- عضو شورای پژوهشی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
- رئیس کمیسیون ارزیابی اجتهاد برای مجلس خبرگان رهبری (ویژه افراد بدون مدرک دانشگاهی)
- مشاور فقه جعفری در مؤسسه طب اسلامی کویت
- رئیس شورای راهبردی دانشنامه آنلاین ویکیحقوق[۶][۴][۱]
جوایز و افتخارات
- پژوهشگر نمونه سال ۱۳۷۷
- پژوهشگر نمونه سال ۱۳۸۷
- برنده رتبه اول فقه - اصول - حدیث و علوم قرآنی جشنواره بین المللی فارابی سال ۱۳۸۷ به علت تالیف ۴ جلد قواعد فقه
- یکی از ۱۰ برگزیده برتر جشنواره پژوهشگران نمونه کشور سال ۱۳۸۷[۶]
- برگزیده جایزه علامه طباطبائی و لوح زرین ویژه دانشمندان برجسته کشور (اعطا شده توسط رئیس جمهور وقت)[۷]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد، فرهنگستان علوم، اعضای پیوسته
- ↑ «معرفی ۷ اثر برگزیدهی جشنوارهی ملی کتاب سال دانشجویی/ تجلیل ویژه از استاد محقق داماد». دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۵-۱۸.
- ↑ ایران، روابط عمومی پژوهشکده حقوق و قانون (۲۰۲۴-۰۲-۲۳). «جلسه شورای راهبردی ویکی حقوق برگزار شد». پژوهشکده حقوق و قانون ایران. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۵-۱۸.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ مصطفی محقق داماد، دانشنامه فرهنگ و هنر معاصر ایران
- ↑ مستند حکایت دل (زندگی دکتر مصطفی محقق داماد)
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «دکتر مصطفی محقق داماد | موسسه طرح نوین اندیشه». tnovin.com. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۵-۱۸.
- ↑ 1101 (۲۰۲۵-۰۵-۱۹). «اعطای نشان علامه طباطبائی به ۲۰ دانشمند برجسته کشور». ایرنا. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۵-۲۰.