موانع ارث

موانع ارث عبارت است از هر چیزی که وارث را، از ارث ترکه میت منع کند، مانع وراثت، خصوصیتی در وارث است که شرعاً، او را از ارث محروم می‌نماید.

مواد مرتبط

• ماده ۸۸۰ قانون مدنی

• ماده ۸۸۱ قانون مدنی
• ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی
• ماده ۸۸۲ قانون مدنی
• ماده ۸۸۳ قانون مدنی
• ماده ۸۸۴ قانون مدنی
• ماده ۸۸۵ قانون مدنی
• ماده ۸۸۶ قانون مدنی

قتل

قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می‌شود اعم از این که قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری.

اثر قتل غیر عمد بر توارث

در رویه قضایی

به موجب ماده ۸۸۰ قانون مدنی، صرفا قتل عمد مورث، توسط وارث از موانع ارث قلمداد شده است و نمی توان دامنه استثناء یاد شده را به قتل غیرعمد و غیره تسری داد، در نتیجه قتل غیرعمد مانع از توارث نیست.

کفر

مطابق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی: «کافر از مسلم ارث نمی‌برد و اگر در بین ورثهٔ متوفای کافری، مسلم باشد وراث کافر ارث نمی‌برند اگر چه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند»، ارتداد وارث، از موانع ارث است، وارث مسلمان، حاجب وراث کافر است؛ حتی اگر قرابت او با میت، دورتر از سایر وراث باشد.

پیشینه

پیش از انقلاب، کفر به عنوان یکی از موانع ارث محسوب نمی‌شد؛ لیکن قانونگذار پس از پیروزی انقلاب، به جهت لزوم انطباق قوانین موضوعه با شرع اسلام و فقه شیعه، مبادرت به تصویب این ماده نمود.

مصادیق

• اگر وراث متوفی، منحصر به دو فرزند باشند؛ که یکی کافر و دیگری مسلمان است؛ همه ترکه او به وارث مسلمان می‌رسد.
• اگر وارث متوفی، منحصر به یک خواهر بوده که کافر است ولی دارای فرزند مسلمان می‌باشد؛ فرزند مسلمان، حاجب مادر خویش خواهد شد و چنانچه، متوفی فرزندی مرتد داشته باشد؛ ولی آن فرزند دارای اولاد مسلمان می‌باشد؛ اولاد مسلمان، جایگزین پدر خویش در ارث بری خواهند بود.

در حقوق تطبیقی

برخلاف دین یهود، در آیین‌های زرتشتی و مسیحی، خروج از دین، از موانع ارث است.

در فقه

امام صادق، اموال مردی را که کافر بود؛ متعلق به ورثه مسلمان او دانست.

در رویه‌ قضایی

• به موجب نظریه ۶۷۷۲/۷ مورخه ۲۳/۱۲/۱۳۷۴ اداره حقوقی قوه قضاییه، قبل از محکومیت به ارتداد در دادگاه صالح، نمی‌توان کسی را از ارث محروم نمود.

کافر شدن زن یا مرد مسلمان پیش از فوت همسر خویش

چنانچه زن یا مرد مسلمان، پیش از فوت همسر خویش، کافر شود؛ در اینجا باید بین موردی که کفر، سبب انحلال نکاح است؛ با موردی که کفر، موجب زوال رابطه زوجیت نمی‌گردد؛ قائل به تفکیک شد، چرا که در مواردی نظیر ایمان آوردن زوج یا زوجه به ادیان غیر کتابی، در واقع رابطه نکاح، به‌طور کلی از بین رفته‌ است؛ در چنین فرضی، انحلال نکاح، مقتضی ارث بری را از بین برده‌ است؛ و از آنجایی که مانع ظهور می‌یابد تا نفوذ مقتضی را بی اثر نماید، پس تا وقتی که مقتضی امری وجود نداشته باشد؛ مانعی هم قابل تصور نیست، اما در فرضی که کفر، موجب انحلال زوجیت نبوده؛ نظیر ایمان آوردن زن به یکی از ادیان کتابی، در این صورت، کفر همچنان مانع ارث بری است؛ چون مقتضی ارث، که نکاح می‌باشد؛ هنوز به قوت خود باقی است.

لعان

بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او، لعان واقع شده، از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می‌برند.

ولادت ناشی از زنا

ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد لیکن اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره‌ی آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه‌ی اکراه یا شبهه‌ زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می‌برد و بالعکس.

مقایسه موانع ارث با حجب

علت منع از ارث، وجود خصوصیتی در خود وارث است که مانع ارث بری می‌شود؛ نظیر کفر او، ولی در حجب، امری نسبی که است که در رابطه با دو وارث، قابل تصور است.

کتب مرتبط

• بررسی تطبیقی موانع ارث
• ارث (شهیدی)

جستارهای وابسته

• ارث
• حجب
• قتل
• کفر
• لعان
• موجبات ارث
• ولد الزنا