اقامتگاه

اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آن جا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آن جا باشد. اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او باشد مرکز امور او اقامتگاه محسوب است. اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آن‌ها خواهد بود، بنا به تعریفی دیگر، اقامتگاه محلی است که قانوناً شخص در آن محل حاضر فرض می‌شود.

اقامتگاه در حقوق مدنی، در شناسایی و تشخیص اشخاص از یکدیگر و همچنین از حیث تأثیر آن در تعیین دادگاه صالح، برای رسیدگی به اختلافات اهمیت دارد.

مواد مرتبط

• مواد ۱۰۰۲ تا ۱۰۱۰ قانون مدنی
• ماده ۵۹۰ قانون تجارت

مصادیق

• اقامتگاه کسانی که فاقد محل کار معین می‌باشند؛ محل سکونت آنان است، لذا محل سکونت دست فروشان، اقامتگاه آنان می‌باشد.

در حقوق تطبیقی

در حقوق فرانسه، به تبع مقررات مربوط به اقامتگاه شخص حقیقی، مرکز مهم امور شخص حقوقی را، اقامتگاه او محسوب می‌نمایند.

قانون تجارت فرانسه، مرکز اداری شخص حقوقی را، اقامتگاه او دانسته‌است.

در آلمان و سوئیس، محل سکونت را، اقامتگاه محسوب می‌نمایند.

در رویه‌ قضایی

• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره دادگاه صالح رسیدگی دعوی صدور گواهی عدم سازش در موردی که زوج در زندان است
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره عدم تلقی زندان به عنوان اقامتگاه خوانده

ملاک تعیین اقامتگاه در قانون مدنی

مقایسه با قانون ثبت شرکت ها

قانون ثبت شرکت‌ها، اقامتگاه شرکت را مرکز اصلی آن، دانسته‌است؛ که چنین مصوبه ای، همسو با معیار تعیین اقامتگاه شخص حقوقی، در قانون مدنی است.

مقایسه با قانون تجارت

قانون تجارت، برخلاف قانون مدنی، محل اداره شخص حقوقی را، معیار تعیین اقامتگاه او محسوب نموده‌است، به نظر برخی حقوقدانان، معیار مندرج در قانون تجارت، منطقی تر است؛ زیرا مرکز عملیات، که در قانون مدنی، به عنوان اقامتگاه شخص حقوقی، معرفی شده؛ ممکن است مدام، درحال تغییر باشد، در تعارض مواد ۵۹۰ قانون تجارت و ۱۰۰۲ قانون مدنی، لازم است ذکر شود که قانون مدنی بعد از قانون تجارت وضع شده و ناسخ آن است؛ بنابراین، اقامتگاه شخص حقوقی مرکز عملیات آن است.

اصل وحدت اقامتگاه

مقاله اصلی: "اصل وحدت اقامتگاه"

مطابق قانون مدنی، هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد، دلیل ممنوعیت اختصاص بیش از یک اقامتگاه به هر شخص، این است که انسان، دارای بیش از یک مرکز مهم امور نبوده؛ و از طرفی، برخورداری از دو یا چند اقامتگاه، ممکن است برای خود او یا دیگران، مشکل ساز باشد، اصل وحدت اقامتگاه، مقتضی می‌داند که اشخاص، با وجود اقامتگاه اجباری، حق انتخاب اقامتگاه اختیاری را نداشته باشند.

اقسام اقامتگاه

اقامتگاه حقیقی

به مرکز مهم اعمال روابط حقوقی اشخاص، اقامتگاه حقیقی یا عمومی گویند.

اقامتگاه اختیاری

به اقامتگاهی که با اراده شخص، انتخاب می گردد؛ اقامتگاه اختیاری گویند.

اقامتگاه اجباری

مقاله اصلی:" اقامتگاه اجباری "

به اقامتگاهی که قانون، بدون در نظر گرفتن حق انتخاب برای شخص، با توجه به برخی موقعیت ها، انتخاب می‌کند؛ اقامتگاه اجباری گویند.

اقامتگاه زن شوهردار

اقامتگاه زن شوهردار همان اقامتگاه شوهر است مع‌ذلک زنی که شوهر او اقامتگاه معلومی ندارد و همچنین زنی که با رضایت شوهر خود و یا با اجازه‌ی محکمه مسکن علی‌حده اختیار کرده می‌تواند اقامتگاه شخصی علی‌حده نیز داشته باشد.

اقامتگاه صغیر و محجور

اقامتگاه صغیر و محجور همان اقامتگاه ولی یا قیم آن‌ها است.

اقامتگاه مأمورین دولتی

اقامتگاه مأمورین دولتی، محلی است که در آن جا مأموریت ثابت دارند.

اقامتگاه افراد نظامی

اقامتگاه افراد نظامی که در ساخلو هستند محل ساخلوی آن‌ها است.

اقامتگاه کارگران و خدمه

اگر اشخاص کبیر که معمولاً نزد دیگری کار یا خدمت می‌کنند در منزل کارفرما یا مخدوم خود سکونت داشته باشند اقامتگاه آن‌ها همان اقامتگاه کارفرما یا مخدوم آن‌ها خواهد بود.

اقامتگاه قراردادی یا انتخابی

مقاله اصلی:" اقامتگاه انتخابی"

اقامتگاه انتخابی یا قراردادی، محلی است که طرفین قرارداد برای اجرای قرارداد و تعهدات ناشی از آن انتخاب می‌کنند، همچنین، این طور بیان شده است که اقامتگاه قراردادی یا انتخابی، زمانی مصداق پیدا می‌کند که طرفین قرارداد برای انجام تعهدات خود اقامتگاهی انتخاب می‌کنند یا فرد با مراجعه به دادگاه محلی غیر از اقامتگاه حقیقی خود را برای ابلاغ مشخص می‌نماید.

تغییر اقامتگاه

تغییر اقامتگاه به وسیله سکونت حقیقی در محل دیگر به عمل می‌آید مشروط بر این که مرکز مهم امور او نیز به همان محل انتقال یافته باشد.

اختلاف بین مرکز مهم امور، و محل سکونت شخص

با تغییر مرکز مهم امور شخص، اقامتگاه او نیز تغییر می‌نماید، در صورتی که بین مرکز مهم امور، و محل سکونت شخصی، اختلاف وجود داشته باشد؛ اقامتگاه او، مرکز مهم امور وی است.

تغییر اقامتگاه اجباری به اقامتگاه اختیاری

طفلی که بالغ گردیده؛ یا زنی که نکاح وی با همسرش، منحل گردیده؛ می‌توانند برای خود، اقامتگاه اختیاری برگزینند.

تردید در تغییر اقامتگاه

بنابر دلالت استصحاب موضوعی، با تردید در تغییر اقامتگاه، عدم تغییر آن، استصحاب می‌گردد.

در حقوق تطبیقی

در حقوق فرانسه، تغییر اقامتگاه، به جهت اعمال تقلب نسبت به قانون، در مواردی نظیر فرار از دین، و … پذیرفته نیست. در حقوق قدیم فرانسه، تغییر اقامتگاه، به شرط استقرار در محل جدید، به مدت حداقل یک سال و یک روز، امکان پذیر بوده‌است؛ اما در حقوق جدید فرانسه، در تغییر اقامتگاه، ملاک مرکز مهم امور شخص، مؤثر است؛ نه مدت اقامت.

به عقیده برخی از حقوقدانان فرانسوی، در مواردی که مرکز مهم امور شخص، در یک مکان، و محل سکونت وی، در مکان دیگری مستقر شده باشد؛ می‌توان گفت که چنین شخصی، دارای دو اقامتگاه می‌باشد؛ یکی در رابطه با امور او، و دیگری در رابطه با محل سکونت وی.

در حقوق آلمان، تغییر اقامتگاه، با ترک محل سکونت، با قصد بر عدم بازگشت همیشگی، امکان پذیر است.

در رویه‌ قضایی

• نظریه شماره ۷/۹۹/۱۴۶ مورخ ۱۳۹۹/۰۶/۰۵ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان ممنوع الخروج نمودن زوجه و فرزندان توسط زوج

مقالات مرتبط

• تعیین حوزه صالح مالیاتی در معاهدات مالیاتی دوجانبه و مقابله با سوءاستفاده از مفهوم «مقر دائمی»
• تجلی قرآن در مبسوط استاد جعفری لنگرودی
• دادگاه صالح در دعاوی مربوط به مسئولیت متصدیان حمل‌ونقل هوایی
• بررسی تطبیقی کنوانسیون ۱۹۵۵ لاهه در رابطه با حل تعارض بین قوانین تابعیت و اقامتگاه و قانون مدنی ایران
• قانون تجارت ایران و ضرورت بازنگری در آن

کتب مرتبط

• حقوق مدنی (جلدهفتم) (سید جلال الدین مدنی)

جستارهای وابسته

• اصل وحدت اقامتگاه

• اقامتگاه اختیاری
• اقامتگاه اجباری
• اقامتگاه انتخابی
• اقامتگاه ظاهری
• اقامتگاه حقیقی
• مرکز عملیات