عده

عده، بازه زمانی است که در طی آن زوجه (در نکاح) اصولاً (یعنی در صورت وجود شرایط عده) یا موطوئه به شبهه (در وطی به شبهه) پس از انحلال نکاح یا کشف واقع، نمی‌تواند با مردی غیر از زوج سابق خود یا واطی به شبهه ازدواج نماید. مقصود از عده، مدت انتظار زن از حین انحلال نکاح یا وطی به شبهه، تا زمانی است که حق ازدواج بیابد، در واقع به مهلتی که زن، تا پایان آن، به دلیل انحلال نکاح، یا نزدیکی به شبهه، نمی‌تواند ازدواج نماید؛ عده گویند. بنا به تعریفی دیگر، به مدتی که زن، صبر می‌نماید تا مطمئن شود که در فرج او، جنین وجود ندارد؛ عده گفته می شود.

در قانون مدنی نیز، عده چنین تعریف شده است: عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده‌ است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند، البته تعریف عده در قانون مدنی، صحیح نیست؛ زیرا مشتمل بر «وطی به شبهه» نمی‌باشد.

مواد مرتبط

• ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی
• ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی
• ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی

• ماده ۱۱۵۳ قانون مدنی

• ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی
• ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی
• ماده ۱۱۵۶ قانون مدنی
• ماده ۱۱۵۷ قانون مدنی

مبنا

رعایت عده، به جهت اطمینان از حامله نبودن زن، و جلوگیری از اختلاط نسب است.

موارد

در موارد زیر، زن باید عده نگه دارد: طلاق، فسخ نکاح، فوت شوهر، زوال اشتباه در وطی به شبهه، انقضاء یا بذل مدت در متعه. به عقیده یکی از حقوقدانان، زنی که باردار است و مشخص است که جنین او، قبل از انحلال نکاح، به وجود آمده‌است؛ و همچنین زنان نازا، نباید عده نگه دارند.

در ایام عده طلاق رجعی، جدایی میان زوجین، صورت پذیرفته؛ و نمی‌توان این ایام را، به عنوان امتداد زندگی مشترک محسوب نمود؛ مگر اینکه زوج با رجوع، طلاق را بلااثر نماید. در طلاق بائن، به محض اجرای صیغه مربوطه، نکاح برای همیشه منحل گردیده و امکان رجوع در ایام عده، منتفی است، بنابراین با اجرای صیغه طلاق بائن، رابطه زوجیت قطع شده و مرد بدون نیاز به اذن دادگاه، می‌تواند با زن دیگری، ازدواج نماید؛ و تأدیه نفقه زوجه سابق، از ذمه او، ساقط می‌گردد؛ و رابطه توارث بین او و همسر سابقش، از بین می‌رود، همچنین زن باید منزل مرد را ترک نماید و در صورت نداشتن عده، می‌تواند شوهر کند، و دیگر در اقامتگاه و نام خانوادگی، ملزم به تبعیت از شوهر نیست.

در حقوق تطبیقی

در حقوق فرانسه، زن تا ۳۰۰ روز پس از انحلال نکاح، حق ازدواج ندارد، مگر اینکه، پس از فوت زوج، وضع حمل نماید؛ یا اینکه زن، گواهی پزشکی مبنی بر باردار نبودن خویش را، به دادگاه ارائه نماید؛ یا اینکه برای رئیس دادگاه صالح، به دلالت شواهد و قراین، محرز گردد که زن و شوهر، به مدت حداقل ۳۰۰ روز، با یکدیگر مقاربت ننموده‌اند.

تعداد کمی از کشورهای سوسیالیستی و کمونیستی، نظیر کوبا، برای زن مطلقه، قائل به عده شده‌اند.

در فقه

آیه ۲۲۸ سوره بقره: «... وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِی ذَلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»، دلالت بر امکان رجوع به زوجه در ایام عده رجعیه دارد.

در رویه قضایی

• به موجب نظریه مشورتی شماره ۸۵۴/۷ مورخه ۱۳۹۰/۲/۱۲ اداره حقوقی قوه قضاییه، رجوع، روابط بین زوجین در ایام پیش از طلاق را تداوم بخشیده؛ و در طلاق رجعی، تا پایان عده، آثار زوجیت از بین نمی‌رود.

• به موجب نظریه مشورتی شماره ۱۴۰۹/ ۷ مورخه ۱۳۸۷/۳/۱۱ اداره حقوقی قوه قضاییه، اگر بین زن و مرد، در انقضا یا عدم انقضای عده، اختلاف باشد؛ ادعای زن با سوگند پذیرفته می‌گردد.

• به موجب دادنامه شماره ۵۱۹۱ مورخه ۱۳۷۳/۱۱/۳ شعبه ۳۳ دیوان عالی کشور، نکاح زن در ایام عده رجعیه، باطل است.
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره عدم امکان جمع بین نحله و اجرت المثل ایام زوجیت
• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره احراز عسر و حرج به جهت بیماری مقاربتی زوج

• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۳۰ مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم ثبت رسمی طلاق و طرح دعوای اثبات وقوع رجوع
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۳۱۰ مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۲۸ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره ازدواج در زمان عده

امکان ازدواج زن با شوهر سابق خود در ایام عده

زن در ایام عده، می‌تواند با شوهر سابق خود ازدواج نماید.

کتب مرتبط

• حقوق مدنی (جلد نهم) (سید جلال الدین مدنی)

جستارهای وابسته

• عده طلاق
• عده وفات
• عده فسخ نکاح
• انحلال نکاح
• عده زن باردار

• عده زوجه غایب مفقودالاثر
• عده وطی به شبهه