اسناد الکترونیک در دادرسی مدنی

عنوان	اسناد الکترونیک در دادرسی مدنی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	فرزاد روح بخش
استاد راهنما	سیروس حیدری، علی رضایی
استاد مشاور	حبیب طالب احمدی، حجت مبین
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه شیراز

اسناد الکترونیک در دادرسی مدنی عنوان رساله ای است که توسط فرزاد روح بخش، با راهنمایی سیروس حیدری و علی رضایی و با مشاوره حبیب طالب احمدی و حجت مبین در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه شیراز دفاع گردید.

چکیده

اسناد الکترونیک در دادرسی مدنی به کوشش فرزاد روح بخش در دوران کنونی که فناوری به سرعت گسترش یافته است، بهره گیری فزاینده از بستر الکترونیک در ارتباطات، چالش های حقوقی نوینی به ویژه در زمینه اسناد الکترونیک، ایجاد نموده است. شناخت ماهیت و سنجش اعتبار اسناد الکترونیکی، به ویژه سند رسمی و دادخواست الکترونیک، افشا، اصالت سنجی و ارایه سند الکترونیک به دادگاه، تعرض و تعارض این اسناد در دادرسی، از جمله مسایلی است که به اقتضای نو بودن، دارای پیچیدگی و بالتبع، مستلزم پژوهش و آفرینش راهکارهای نوین در مواردی از قبیل ارایه سنجه های سازگار با ماهیت افتراقی سند الکترونیک در فرایند سنجش اعتبار، تبیین اصول و تشریفات ویژه دادرسی نسبت به این اسناد و همچنین، تعیین ضمانت اجراهای وابسته است. یافته های پژوهش نشان می دهد ماهیت سند الکترونیک، فراداده ای، منحصربه فرد و متمایز از ماهیت سند به مفهوم سنتی آن است. علی رغم شناسایی و پذیرش اسناد الکترونیکی در مقررات کنونی، تحقق سند رسمی الکترونیکی مستلزم ایجاد سامانه یکتای ثبت تمام الکترونیک سند می باشد که خود مستلزم وجود زیرساخت فنی و حقوقی است. با توجه به روند کنونی حاکم بر تنظیم اسناد الکترونیکی و عدم تصریح قوانین موجود به سند رسمی الکترونیکی، به نظر می رسد تحقق تمام عیار سند رسمی الکترونیکی در حقوق ایران محل چالش و تردید است. دادخواست الکترونیکی به عنوان مصداقی ویژه از سند الکترونیک به جهت عدم وجود مبنای قانونی برای انتساب وصف رسمی به آن، نوعی سند عادی الکترونیکی مطمین محسوب می گردد. از دید شکلی نیز با توجه به بستر تولید، ثبت، پردازش، بازیابی، دریافت و انتقال اسناد الکترونیک، ضرورت دارد با بهره گیری از مقررات مربوط به تجارت الکترونیک و تفسیر مقررات سنتی، سازوکارهای حقوقی متناسب با مندرجات الکترونیک این گونه اسناد، تعریف و تبیین گردد. نتایج این پژوهش می تواند در ارتقای کیفیت، سرعت و دقت در دادرسی، کارایی ویژه ای داشته باشد. واژگان کلیدی: افشای ادله، داده پیام، دادخواست الکترونیکی، سند الکترونیکی، فراداده.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: مقدمه

۱–۱– بیان مسیله اصلی پژوهش

۱–۲–پیشینه و ضرورت پژوهش

۱–۳– سوال های پژوهش

۱–۳–۱– سوالات اصلی

۱–۳–۲– سوالات فرعی

۱–۴– فرضیه های پژوهش

۱–۵– نوع پژوهش و روش گردآوری داده ها

۱–۶– تعریف مفاهیم

۱–۷– سازماندهی پژوهش

فصل دوم: سند، امضا و اصول حاکم بر اسناد الکترونیکی

۲–۱– مفهوم سند الکترونیکی

۲–۱–۱– تعریف لغوی سند

۲–۱–۲– تعریف حقوقی سند

۲–۱–۲–۱– نوشته بودن سند

۲–۱–۲–۲– قابلیت استناد

۲–۱–۲–۲–۱– اسناد رسمی

۲–۱–۲–۲–۲– اسناد در حکم سند رسمی

۲–۱–۲–۲–۳– اسناد عادی

۲–۱–۲–۳– تعریف حقوقی سند الکترونیکی

۲–۲– ماهیت سند الکترونیکی

۲–۲–۱– ماهیت سند الکترونیکی به عنوان مصداقی از داده پیام

۲–۲–۲– ماهیت فراداده ای سند الکترونیکی

۲–۲–۳– اصول حاکم بر اسناد الکترونیکی

۲–۲–۳–۱– اصل هم ارزی عملکردی

۲–۲–۳–۲– اصل استقلال طرفین

۲–۲–۳–۳– اصل عدم تبعیض

۲–۲–۳–۴– اصل مقبولیت و قدرت اثباتی اسناد الکترونیکی

۲–۲–۴– انواع سند الکترونیکی

۲–۲–۴–۱– اسناد الکترونیکی عادی

۲–۲–۴–۱–۱– سند الکترونیکی عادی مطمین

۲–۲–۴–۱–۲– سند الکترونیکی عادی غیرمطمین

۲–۲–۴–۲– اسناد الکترونیکی رسمی

۲–۲–۴–۲–۱– ثبت الکترونیکی سند

۲–۲–۴–۲–۲– سامانه ثبت الکترونیکی اسناد رسمی

۲–۲–۴–۲–۳– امکان سنجی تحقق سند رسمی الکترونیکی در حقوق ایران

۲–۲–۴–۳– مفهوم، ماهیت و انواع امضای الکترونیکی

۲–۲–۴–۳–۱– مفهوم امضای الکترونیکی

۲–۲–۴–۳–۲– ماهیت امضای الکترونیکی

۲–۲–۴–۳–۲–۱– ماهیت امضای الکترونیکی به عنوان مصداقی از داده پیام

۲–۲–۴–۳–۲–۲– ماهیت امضای الکترونیک به عنوان داده ای وابسته

۲–۲–۴–۳–۲–۳– انواع، مصادیق و زیرساخت های امضای الکترونیکی

۲–۲–۵–انواع امضای الکترونیکی

۲–۲–۵–۱– امضای الکترونیکی ساده

۲–۲–۵–۲ امضای الکترونیکی مطمین

۲–۲–۶– مصادیق امضای الکترونیکی

۲–۲–۶–۱– گذرواژه ها

۲–۲–۶–۲– امضای بیت مپ

۲–۲–۶–۳– قلم نوری

۲–۲–۶–۴– امضای بیومتریک

۲–۲–۶–۵– امضای الکترونیک دارای کلید های عمومی و خصوصی

۲–۲–۷– زیرساخت های امضای الکترونیک

فصل سوم: اعتبار حقوقی اسناد الکترونیکی

۳–۱– مبانی پذیرش و امکان سنجی تحمیل مفاد سند به اشخاص ثالث:

۳–۱–۱– مبانی پذیرش اسناد الکترونیکی

۳–۲– مبنای قانونی پذیرش اسناد الکترونیکی

۳–۲–۱– سیستم اقناعی

۳–۲–۲– سیستم قانونی

۳–۲–۳– سیستم ترکیبی

۳–۲–۳–۱– تصریح قانون

۳–۲–۳–۲– تفسیر قانون

۳–۳– مبنای قراردادی پذیرش اسناد الکترونیکی

۳–۳–۱– توافق بر اعتبار اسناد الکترونیکی

۳–۳–۲– توافق بر اعتبار اسناد الکترونیکی بر بستر دادرسی الکترونیکی

۳–۳–۲–۱– دادرسی الکترونیکی در فرایند قضایی

۳–۳–۲–۲– امکان سنجی اعتباربخشی به اسناد الکترونیکی بر بستر دادرسی الکترونیکی

۳–۳–۳– توافق بر پذیرش اسناد الکترونیکی به عنوان اماره قضایی

۳–۳–۳–۱– امکان سنجی تحمیل مفاد سند الکترونیکی به اشخاص ثالث

۳–۴– شرایط اعتبار و چالش های دسترسی پذیری اسناد الکترونیکی:

۳–۴–۱– شرایط اعتبار اسناد الکترونیکی:

۳–۴–۱–۱– قابلیت استناد سند:

۳–۴–۱–۲– امکان دسترسی و دستیابی سند

۳–۴–۱–۳– امکان تولید و نگهداری به روش مطمین

۳–۴–۲– دسترسی پذیری اسناد الکترونیکی و چالش های پیرامون آن:

۳–۴–۲–۱– شیوه ارایه سند الکترونیک به دادگاه

۳–۴–۲–۱–۱– ارایه سند الکترونیک در قالب بسته های حمل داده الکترونیکی

۳–۴–۲–۱–۲– ارسال و ارایه از طریق سامانه خدمات الکترونیک قضایی

۳–۴–۲–۱–۳– ارایه برخط سند الکترونیکی به دادگاه

۳–۴–۲–۲– مصادیق افشای سند الکترونیکی در دادرسی مدنی

۳–۴–۲–۲–۱– وجود سند الکترونیکی در سیستم یا سامانه تحت اختیار طرف دعوی

۳–۴–۲–۲–۲– استناد به دفاتر بازرگانی الکترونیک

۳–۴–۲–۲–۳– وجود سند الکترونیکی در سامانه ادارات دولتی، بانک ها، شهرداری ها یا موسسات

۳–۴–۲–۳– فرایند افشای اسناد الکترونیکی

۳–۴–۲–۳–۱– شناسایی

۳–۴–۲–۳–۲– محافظت و نگهداری

۳–۴–۲–۳–۳– پردازش، بررسی، تحلیل

۳–۴–۲–۳–۴– ارایه

۳–۴–۲–۴– آثار چالش برانگیز مستندسازی ادله الکترونیکی

۳–۴–۲–۴–۱– توقیف داده های الکترونیکی

۳–۴–۲–۴–۲– امکان بازیابی اطلاعات

۳–۴–۲–۴–۳– نقص ایمنی اطلاعات

۳–۴–۲–۴–۴– پیچیدگی بررسی داده های صوتی و تصویری

۳–۴–۳– چالش های دادخواست به عنوان مصداق خاص سند الکترونیکی:

۳–۴–۳–۱– تاریخ اقامه دعوا موضوع دادخواست الکترونیک

۳–۴–۳–۲– انصراف از دادخواست الکترونیک

۳–۴–۳–۳– خطا در ثبت مندرجات دادخواست الکترونیک و چگونگی انصراف و اصلاح آن

۳–۴–۳–۳–۱– انواع خطا

۳–۴–۳–۳–۲– تمیز معنای انصراف از اصلاح

۳–۴–۳–۳–۳– انصراف از مندرجات برآمده از خطا در دادخواست الکترونیک و اصلاح آن

۳–۴–۳–۴– اصلاح و انصراف از عناوین استاندارد (شبه خطا)

۳–۵– ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی

۳–۵–۱– ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی عادی

۳–۵–۱–۱– ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی غیرمطمین

۳–۵–۱–۲– ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی مطمین

۳–۵–۱–۲–۱– اعتبار

۳–۵–۱–۲–۲– قابلیت استناد

۳–۵–۱–۲–۳– غیرقابل انکار و تردید بودن

۳–۵–۲– ارزش اثباتی اسناد الکترونیکی رسمی

۳–۵–۳– ارزش اثباتی مصادیق ویژه اسناد الکترونیکی

۳–۵–۳–۱– ارزش اثباتی فراداده به مثابه سند الکترونیکی

۳–۵–۳–۲– ارزش اثباتی چک الکترونیکی

۳–۵–۳–۳– امکان سنجی تسری ارزش اثباتی سند الکترونیکی به ادله الکترونیک صوتی و تصویری

۳–۵–۴– امکان سنجی ارزش اثباتی سند الکترونیکی به عنوان اماره قضایی

فصل چهارم: اسناد الکترونیکی در مقام تعرض و تعارض در دادرسی مدنی

۴–۱– اصالت سنجی اسناد الکترونیکی

۴–۱–۱– نسخه اصل اسناد الکترونیکی

۴–۱–۱–۱– معنای اصل

۴–۱–۱–۲– تمییز اصل از رونوشت اسناد الکترونیکی

۴–۱–۲– ضرورت ارایه نسخه اصل سند الکترونیکی

۴–۱–۳– شرایط احراز اصالت اسناد الکترونیکی در مقام ارایه به دادگاه:

۴–۱–۳–۱– شرایط موضوع ماده

قانون تجارت الکترونیکی:

۴–۱–۳–۱–۱– امکان دسترسی، استفاده مجدد و امکان کشف تغییرات

۴–۱–۳–۱–۲– حفظ تمامیت اطلاعات تولید، ارسال یا دریافت شده

۴–۱–۳–۱–۳– سنجه ارزیابی حفظ تمامیت داده پیام

۴–۱–۳–۱–۴– نگهداری اطلاعات شناسایی داده پیام

۴–۱–۳–۱–۵– رعایت شرایط خاص دستگاه های اجرایی

۴–۱–۳–۲– اخذ تصدیق الکترونیکی ثبت اسناد و املاک

۴–۱–۳–۳– بار اثبات اصالت سند الکترونیکی

۴–۱–۳–۳–۱– قاعده عمومی

۴–۱–۳–۳–۲– اجرای قاعده در اجزا و مصادیق سند الکترونیکی

۴–۲– تعرض نسبت به اسناد الکترونیکی

۴–۲–۱– ادعای جعل نسبت به اسناد الکترونیکی

۴–۲–۱–۱– مقایسه جعل در اسناد سنتی و الکترونیکی

۴–۲–۱–۱–۱– روش های فنی و عملی ارتکاب جعل در اسناد الکترونیکی

۴–۲–۱–۱–۲– مفهوم تغییر در سند الکترونیکی

۴–۲–۱–۲– مصادیق جعل در اسناد الکترونیکی

۴–۲–۱–۳– شیوه دادرسی در خصوص ادعای جعل الکترونیکی

۴–۲–۲– انکار و تردید نسبت به اسناد الکترونیکی

۴–۲–۲–۱– انکار نسبت به اسناد عادی الکترونیکی غیرمطمین

۴–۲–۲–۲– تردید نسبت به اسناد عادی الکترونیکی غیرمطمین

۴–۲–۲–۳– امکان سنجی انکار و تردید نسبت به چک الکترونیکی

۴–۲–۲–۴– شیوه دادرسی در خصوص اظهار انکار و تردید نسبت به سند عادی الکترونیکی غیرمطمین

۴–۳– تعارض اسناد الکترونیکی با سایر ادله

۴–۳–۱– تعارض با ادله سنتی اثبات دعوی

۴–۳–۲– تعارض با دیگر ادله الکترونیکی

۴–۳–۲–۱– تعارض سند الکترونیکی با اقرار الکترونیکی

۴–۳–۲–۲– تعارض سند الکترونیکی با شهادت الکترونیکی

۴–۳–۲–۳– تعارض سند الکترونیکی با سوگند الکترونیکی

۴–۳–۳– تعارض اسناد الکترونیکی با یکدیگر

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

۵–۱– نتیجه

۵–۲– پیشنهادها

منابع

کلیدواژه ها

• افشای ادله
• داده پیام
• دادخواست الکترونیکی
• سند الکترونیکی
• فراداده