دادرسی جرایم اشخاص حقوقی

عنوان	دادرسی جرایم اشخاص حقوقی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	حسین فاضلی هریکندی
استاد راهنما	سید ابراهیم قدسی
استاد مشاور	اسماعیل هادی تبار
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه مازندران

دادرسی جرایم اشخاص حقوقی عنوان رساله ای است که توسط حسین فاضلی هریکندی، با راهنمایی سید ابراهیم قدسی و با مشاوره اسماعیل هادی تبار در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

تا قبل از تصویب قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ درباره رسیدگی به جرایم ارتکابی اشخاص حقوقی به همان شیوه و ترتیب اشخاص حقیقی عمل می شد. اما با تصویب قانون مجازات اسلامی و پذیرش مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی به صورت عام و تعیین مجازات مستقل برای ایشان، ضرورت اختصاص یک رسیدگی منطبق با وضعیت و ماهیت این اشخاص و نوع و شدت جرایم ارتکابی آنها بیش از پیش ضرورت یافت. قانون گذار در قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی با درک این ضرورت، فصلی (نه ماده ای) به موضوع دادرسی اشخاص حقوقی اختصاص داده و بدین ترتیب برای نخستین بار از زمان نخستین قانون گذاری مدرن در ایران یعنی سال ۱۲۹۰ موادی از قانون آیین دادرسی کیفری به موضوع رسیدگی به جرایم اشخاص حقوقی اختصاص داده شده است. به نظر می رسد علی رغم تصویب این مواد، هنوز بسیار زود است که از دادرسی کیفری افتراقی برای رسیدگی به جرایم اشخاص حقوقی سخن بگوییم. زیرا دادرسی کیفری افتراقی دربردارنده لوازم و اقتضایاتی از جمله مقررات و مراجع مجزا بوده که فعلا این لوازم درباره اشخاص حقوقی در نظام دادرسی کیفری ایران مفقود است. همچنین علی رغم اقدام نیک قانون گذار در اختصاص فصلی از قانون برای دادرسی اشخاص حقوقی اما خلا و چالشهایی در رسیدگی به جرایم این اشخاص وجود داشته که در پژوهش حاضر تلاش شده ضمن تبیین این چالشها، راهکارهایی برای رفع آنها به صورت کاربردی ارایه گردد. در واقع پژوهش حاضر به دنبال این هدف اصلی است که با بهره گیری از قانون و همچنین رویه قضایی و همچنین دیگر منابع، یک مدل از دادرسی کیفری مختص جرایم اشخاص حقوقی را ارایه داده به نحوی که این دادرسی تمام مراحل رسیدگی کیفری (از کشف جرم لغایت اجرای احکام کیفری) را پوشش داده و در هر مرحله وظایف کنشگران آن مرحله و همچنین حقوق اشخاص حقوقی را به دقت و به صورت مفصل تبیین نماید. در این راستا مسلما و با توجه به ناکافی بودن مواد قانونی، نگارنده ناچار خواهد بود از اصول دادرسی و دیگر مقررات دادرسی کیفری که اولا و بالذات درباره اشخاص حقیقی تدوین یافته اند بهره گرفته و از آنها استفاده نماید.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه ۱) بیان مساله

۲) ضرورت انجام پژوهش

۳) پیشینه تحقیق

۴) نوآوری پژوهش

۵) اهداف پژوهش

۶) پرسشهای پژوهش

۷) فرضیه های پژوهش

۸) روش شناسی تحقیق

فصل اول: مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی؛ مفهوم شناسی، مبانی و تحولات

۱–۱– مفهوم شناسی

۱–۱–۱– اشخاص حقوقی

۱–۱–۱–۱– انواع اشخاص حقوقی

۱–۱–۱–۲– نمایندگان شخص حقوقی

۱–۱–۲– مسیولیت کیفری

۱–۱–۲–۱– ارکان مسیولیت کیفری در اشخاص حقیقی

۱–۱–۲–۱–۱– ادراک

۱–۱–۲–۱–۲– اختیار

۱–۱–۲–۱–۳– علم

۱–۱–۲–۱–۳–۱– علم حکمی

۱–۱–۲–۱–۳–۲– علم موضوعی

۱–۱–۲–۲– ارکان مسیولیت کیفری در اشخاص حقوقی

۱–۱–۲–۲–۱– ضرورت تحقق بزه توسط عامل یا نماینده شخص حقوقی

۱–۱–۲–۲–۲– ضرورت ارتکاب جرم به نام یا در راستای منافع شخص حقوقی

۱–۱–۳– دادرسی کیفری

۱–۱–۳–۱– مراحل دادرسی کیفری

۱–۱–۳–۲– مفهوم و چرایی افتراقی شدن دادرسی کیفری اشخاص حقوقی

۱–۱–۳–۲–۱– مفهوم افتراقی شدن

۱–۱–۳–۲–۲– چرایی افتراقی شدن

۱–۲– مبانی مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی

۱–۲–۱– بررسی اجمالی دلایل موافقین و مخالفین مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی

۱–۲–۲– فایده گرایی

۱–۲–۲–۱– پاسداشت اعتماد عمومی

۱–۲–۲–۲– پیشگیری از بزه دیدگی گسترده

۱–۲–۳– سزاگرایی

۱–۳– مدل های مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی

۱–۳–۱– مسیولیت مستقیم

۱–۳–۱–۱– نظریه همانند سازی

۱–۳–۱–۲– نظریه تجمیع

۱–۳–۱–۳– نظریه مسیولیت سازمانی

۱–۳–۲– مسیولیت غیرمستقیم

۱–۳–۳– موضع حقوق کیفری ایران

۱–۴– تحولات مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی در ایران

۱–۴–۱– سکوت در قبال مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی

۱–۴–۲– مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی در جرایم رایانه ای

۱–۴–۳– پذیرش عام مسیولیت کیفری اشخاص حقوقی

فصل دوم: کشف و تعقیب جرایم اشخاص حقوقی ۵۰ ۲–۱– تعقیب جرایم اشخاص حقوقی حقوق عمومی

۲–۱–۱– انواع اعمال قابل انتساب به اشخاص حقوقی

۲–۱–۱–۱– اعمال حاکمیتی اشخاص حقوقی حقوق عمومی

۲–۱–۱–۲– اعمال تصدی اشخاص حقوقی حقوق عمومی

۲–۱–۲– کشف جرم

۲–۱–۲–۱– بازرسی کل کشور

۲–۱–۲–۲– دیوان محاسبات کشور

۲–۲– تعقیب جرایم اشخاص حقوقی حقوق خصوصی

۲–۲–۱– کشف جرم

۲–۲–۱–۱– ضابطان مربوط به جرایم اشخاص حقوقی

۲–۲–۱–۲– اختیارات ضابطان در جرایم اشخاص حقوقی

۲–۲–۲– کاربست اصل اقتضای تعقیب در مورد جرایم اشخاص حقوقی

۲–۲–۳– شرایط لازم برای تعقیب جرایم اشخاص حقوقی

۲–۲–۳–۱– ضرورت تحقق ارتکاب جرم

۲–۲–۳–۲– ضرورت احراز تشکیل شخص حقوقی

۲–۲–۳–۳– ضرورت تحقق بزه توسط عامل یا نماینده شخص حقوقی

۲–۲–۳–۴– ضرورت ارتکاب جرم به نام یا در راستای منافع شخص حقوقی

۲–۲–۴– موانع تعقیب اشخاص حقوقی

۲–۲–۴–۱– انحلال شخص حقوقی

۲–۲–۴–۲– اناطه

۲–۲–۵– حمایت از اشخاص حقوقی در مرحله کشف و تعقیب جرم

فصل سوم: تحقیقات مقدماتی جرایم اشخاص حقوقی

۳–۱– مرجع و مقام صالح جهت تحقیقات مقدماتی جرایم شخص حقوقی

۳–۲– صلاحیت محلی در تحقیقات مقدماتی جرایم شخص حقوقی

۳–۳– اقدامات تحقیقاتی و دشواری های آن در جرایم شخص حقوقی

۳–۳–۱– تحقیق از شاکی

۳–۳–۲– تحقیق از شاهد و مطلع

۳–۳–۳– تحقیق از متهم

۳–۳–۳–۱– احضار شخص حقوقی

۳–۳–۳–۱–۱– احضار به موجب احضارنامه

۳–۳–۳–۱–۲– ابلاغ احضاریه به اشخاص حقوقی

۳–۳–۳–۱–۳– تبیین ابلاغ به اشخاص حقوقی

۱– ابلاغ واقعی به اشخاص حقوقی

۲– ابلاغ قانونی به شخص حقوقی

۳–۳–۳–۱–۴– احضار از طریق نشر آگهی

۳–۳–۳–۱–۵– دلایل احضار نماینده شخص حقوقی

۳–۳–۳–۱–۶– نتیجه عدم حضور نماینده شخص حقوقی

۳–۳–۳–۲– فرایند تحقیق از نماینده شخص حقوقی

۳–۴– قرارهای تامین کیفری و تامین خواسته اشخاص حقوقی

۳–۴–۱– قرارهای تامین کیفری

۳–۴–۱–۱– قرار ممنوعیت از انجام بعضی از فعالیت های شغلی که زمینه ارتکاب مجدد جرم را فراهم می کند

۳–۴–۱–۲– قرار منع تغییر اداری در وضعیت شخص حقوقی

۳–۴–۲– قرار تامین خواسته علیه شخص حقوقی

۳–۴–۲–۱– تامین خواسته نسبت به اموال اشخاص حقوقی حقوق خصوصی

۳–۴–۲–۲– تامین خواسته نسبت به اموال اشخاص حقوقی حقوق عمومی

۳–۴–۳– کفالت اشخاص حقوقی

۳–۵– قرارهای نهایی در خصوص اشخاص حقوقی

۳–۵–۱– قرار موقوفی تعقیب

۳–۵–۲– قرار منع تعقیب

۳–۵–۳– قرار های مساعد به حال متهم

۳–۵–۴– قرار جلب به دادرسی

فصل چهارم: محاکمه اشخاص حقوقی در دادگاه

۴–۱– صلاحیت مراجع کیفری در قبال جرایم اشخاص حقوقی

۴–۱–۱– صلاحیت ذاتی

۴–۱–۲– صلاحیت محلی

۴–۱–۳– صلاحیت اضافی

۴–۲– مرحله رسیدگی در دادگاه(نخستین)

۴–۲–۱– دادگاه های عمومی(عام)

۴–۲–۱–۱– دادگاه کیفری یک

۴–۲–۱–۲– دادگاه کیفری دو

۴–۲–۲– مراجع اختصاصی(خاص)

۴–۲–۲–۱– دادگاه انقلاب

۴–۲–۲–۲– سازمان قضایی نیروهای مسلح

۴–۲–۲–۳– دادگاه ویژه روحانیت

۴–۳– اعتراض به رای در جرایم اشخاص حقوقی

۴–۳–۱– واخواهی

۴–۳–۲– تجدید نظر خواهی

فصل پنجم: اجرای احکام کیفری اشخاص حقوقی

۵–۱– ضمانت اجراهای مالی

۵–۱–۱– جزای نقدی

۵–۱–۲– مصادره کل اموال

۵–۱–۲–۱– مصادره خاص

۵–۱–۲–۲– مصادره عام

۵–۱–۳– دیه

۵–۲– ضمانت اجراهای سالب و محدود کننده حق

۵–۲–۱– ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی

۵–۲–۲– ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه

۵–۲–۳– ممنوعیت از اصدار برخی اسناد تجاری

۵–۳– سایر کیفرها

۵–۳–۱– انتشار حکم محکومیت توسط رسانه ها

۵–۳–۲– انحلال

نتیجهگیری و پیشنهادات

نتیجهگیری

پیشنهادات

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• اشخاص حقوقی
• نظام دادرسی کیفری
• دادرسی کیفری
• اجرای احکام