خیانت در امانت

خیانت در امانت، رفتار متقلبانه تصاحب مال امانی متعلق به شخصی دیگر است.

مواد مرتبط

• ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک

مفهوم

لغوی

خیانت در لغت، یعنی بی وفای، عهدشکنی و جفا است.

اصطلاحی

در اصطلاح عدم التزام به شرایط، قواعد و احکام قانونی، شرعی، عرفی و قراردادی را خیانت گویند.

قانونی

ماده 674 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت را تشکیل می دهد. عنصر مادی آن، تصاحب، تلف، مفقود و یا استعمال ناروای مالی است که به عنوان امانت سپرده شده است.همچنین عنصر معنوی این جرم سوءنیت عام است و «قصد اضرار به غیر» به عنوان سوءنیت خاص مطرح میشود،بنابراین اگر به عنوان مثال امین، قصد احقاق حق خود (نه ورود ضرر به مالک مال را ) داشته باشد، مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است.

سپرده شدن مال به امین، یکی از ارکان اصلی جرم خیانت در امانت استو عدم استرداد مال که باید مقرون به قصد مجرمانه باشد، به هر وسیله ای ممکن است و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.

آنی یا مستمر بودن جرم خیانت در امانت

مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی تعزیرات مصوب 1375، از لحاظ کیفری با تحقق اولین تخلف از سوی امین، یَد امانی او ساقط و جرم خیانت در امانت محقق می شود؛ هر چند که آثار این جرم ادامه داشته باشد. بنابراین جرم خیانت در امانت جرمی آنی محسوب می شود و ابتدای مرور زمان آن، نه از زمان انقطاع رفتار مجرمانه بلکه از زمانی که جرم محقق شده باشد آغاز می شود.

شروع به جرم خیانت در امانت

اقدام به شروع به جرم خیانت در امانت به نظر برخی امکان پذیر نیست و تنها در صورتی که عملیات و اقداماتی که در راستای ارتکاب جرم صورت گرفته است، جرم مستقلی باشد، قابل مجازات خواهد بود، استدلال این دسته برای این ادعا، استناد به اصل قانونی بودن جرم و مجازات است که چنین تصریحی در مورد جرم خیانت در امانت برخلاف جرمی مثل کلاهبرداری، وجود ندارد.

مصادیق و نمونه ها

خیانت در امانت در حقوق ثبت

• هرگاه نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عنوان مالكيت تقاضای ثبت شده و متولی يا نماينده اوقافی كه به موجب نظامنامه، مكلف به دادن‌ عرضحال اعتراض و تعقيب دعوی و حفظ حقوق وقف يا حبس يا ثلث باقی است در اثر تبانی به تكليف خود عمل ننمايد به مجازات خيانت در امانت‌ محكوم خواهد شد.
• در مواردی نيز كه تقاضای ثبت ملک ديگری بدون ذكر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است هرگاه اشخاص مذكور در اثر ‌تبانی به تكليف خود عمل ننمايند به مجازات خائنين در امانت محكوم می شوند.

عنصر اساسی در تحقق این نوع خیانت در امانت

عنصر اساسی در تحقق جرم موضوع قانون ثبت، تبانی اشخاص مسئول با متقاضی ثبت می باشد، به طوری که شخص مسئول بر اثر تبانی به تکلیف خویش عمل ننماید. لذا زمانی که اعتراض نکردن در اثر غفلت و بی توجهی مسئول یا به علل دیگری باشد، عمل مرتکب مشمول این ماده نخواهد شد.قابل ذکر است که عمل تبانی میان متولی یا نماینده اوقاف به عنوان امین از یک طرف و متقاضی ثبت از طرف دیگر صورت می گیرد.از آنجا که جرم کلاهبرداری در اثر ترک فعل قابل تحقق نمی باشد و لذا به نظر می رسد یکی از دلایلی که مقنن در این ماده جرم خیانت در امانت دانسته و نه کلاهبرداری، همین امر می باشد.

تحقق خیانت در امانت در فرض عدم استرداد مبیع از سوی خریدار پس از اقاله معامله

از تاریخ توافق طرفین به اقاله معامله، مبیع موضوع معامله در ید خریدار به عنوان امانت محسوب می شود و در صورت عدم استرداد آن می تواند از مصادیق جرم موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی(تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵ باشد.

رویه‌های قضایی

• دیوان عالی کشور در مورد ماده 674 قانون تعزیرات وجود سوء نیت را شرط تحقق جرم دانسته و لزوم احراز آن را بیان کرده است درحالی که قانون در این باره ساکت است.

• اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه مشورتی ۷/۷۵۴۰- ۱۳۷۸/۱۲/۱۸ بیان داشته است که "اگر دادگاه احراز کند بنابر استرداد اموال بعد از وقوع عقد ازدواج و اموال نزد متهم امانت بوده است و بعدا وقوع ازدواج منتفی شده باشد مورد از مصادیق خیانت در امانت است."

همچنین دیوان عالی کشور در رای مورخ سال ۱۳۷۳ جرم خیانت در امانت را از جرائم مضر به حقوق خصوصی و مصالح عمومی دانست و اظهار داشت رضایت مدعی خصوصی یا استرداد شکایت، موضوع حق الناس را منتفی میسازد ولی به ضرورت حفظ نظم عمومی، تعزیر شرعی یا حکومتی مجرم لازم است. ۱۰۹۳۷۲۸

• نظریه شماره 7/1401/1097 مورخ 1402/03/02 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره شرایط احراز بزه خیانت در امانت
• نظریه شماره 7/1401/1028 مورخ 1402/02/20 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره توقف عملیات اجرایی در مورد اجراییه صادرشده چک
• نظریه شماره 7/1401/1273 مورخ 1402/05/09 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره توقف عملیات اجرایی در پرونده مطالبه وجه چک
• نظریه شماره 7/1401/1330 مورخ 1402/01/15 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره ادعای صادرکننده چک در مورد موارد مصرح در ماده ۲۳ قانون صدور چک

کتب مرتبط

• حقوق جزای اختصاصی 2 (درویش)
• خیانت در امانت در حقوق کیفری ایران (حبیب زاده)
• حقوق جزای اختصاصی، جرایم علیه اموال (حبیب زاده)
• تحلیل جرایم کلاهبرداری و خیانت در امانت در حقوق کیفری ایران (حبیب زاده)
• رویه قضایی دادگاه های تجدیدنظر استان تهران در امور کیفری، جلد هفتم (زندی)