دیه دندان

مواد 616 تا 625 قانون مجازات اسلامی (1392) در خصوص دیه دندان و فروض مختلف آن می باشد.

دیه از بین بردن دندان های دائم

در ماده 616 قانون مجازات اسلامی، برای از بین بردن دندان های دائم بیست و هشت گانه، دیه کامل تعیین شده است که این دیه بین دندان های جلو و عقب توزیع می شود و برای هر کدام از دندان های جلو، یک بیستم دیه کامل و برای هر یک از دندان های عقب نیز یک چهلم دیه کامل، پیش بینی شده است.

برخی از حقوقدانان بر این باورند که دیه نفس را باید بر دندان های بیست و هشتگانه توزیع نمود، اما این توزیع نباید به نحو تساوی صورت گیرد، بلکه دیه دندان های جلویی که در مجموع دوازده عدد هستند، پنجاه هزار دینار و دیه هر کدام از دندان های عقب نیز بیست و پنج هزار دینار است. از میان بردن تمام دندان ها را موجب دیه ای معادل صد شتر دانسته اند.

در فقه

مستند فقهی این حکم را روایتی از امام باقر (ع) دانسته اند، همچنین در خصوص دیه دندان ها، روایتی از امام علی (ع) نیز بیان شده است.

دندان های انسان از دیدگاه فقها به دو دسته شیری و دائمی تقسیم شده اند، تعداد دندان های موقتی شیری، بیست عدد و تعداد دندان های دائمی، بیست و هشت عدد دانسته شده است. برخی از فقها بر این باورند که دندان های انسان، سی و دو عدد است، به باور این گروه، دیه هر دندان نیز پنج شتر می باشد، همچنین در خصوص کنده شدن همزمان تمام دندان ها، عقیده مشهور، پرداخت صد و بیست شتر است، از سوی دیگر اگرچه برخی از روایات، حکم به تساوی دیه دندان ها داده اند، اما فقها غالباً این روایات را محل توجه قرار نداده اند. باور غالب بر این است که از بین بردن دندان های بیست و هشتگانه، موجب دیه کامل است، دیه دوازده دندان جلویی، ششصد دینار (هریک پنجاه دینار) و دیه دندان های عقبی، چهارصد دینار (هریک بیست و پنج دینار) می باشد. برخی از فقها، دیه دندان های نیش را با دندان های آسیا برابر دانسته اند.

گروهی از فقها نیز شرایط چهارگانه ذیل را برای اخذ دیه دندان ضروری دانسته اند:

1-دندان باید اصلی باشد.

2- دندان باید کامل باشد.

3- دندان باید ثابت باشد.

4- دندان باید پابرجا باشد.

لذا به باور این گروه به دندان های مصنوعی، لق و ناقص، دیه داده نمی شود. گروهی نیز بر این باورند در صورت ایراد جنایت نسبت به دندان های شیری، جانی ملزم به پرداخت دیه آن است، منتها در فرض رویش مجدد دندان، مجنی علیه مکلف به استرداد دیه مأخوذه است. همچنین دندان هایی را که به صورت طبیعی زرد یا سیاه باشند را مشمول همین حکم دانسته اند. در خصوص مواردی که تعداد دندان های فرد بیش از بیست و هشت عدد باشد، برخی از فقها بر این باورند که اگر این دندان های اضافی، بخشی از دندان های طبیعی مجنی علیه باشد، نسبت به دندان های بیست و هشتگانه، دیه و نسبت به باقی دندان ها باید ارش پرداخته شود.

کمتر بودن دندان های اصلی از بیست و هشت عدد

مطابق ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، در صورت کمتر بودن دندان ‌های اصلی دائمی‌ از بیست ‌و هشت عدد، به همان نسبت از دیه کامل کاهش می‌ یابد خواه این دندان ها، خلقتاً کمتر باشد یا در اثر عارضه‌ ای کم شده باشد.

حقوقدانان، مقصود این ماده را از کمتر بودن دندان، فقدان کلی دندان دانسته اند، لذا وجود دندان به صورت معیوب یا شکسته، از مقررات این ماده خارج است. باید توجه داشت که دندان از دو بخش داخل لثه و بیرون لثه تشکیل شده است، برخی از حقوقدانان معتقدند اگر بخش ظاهری یک دندان که خارج از لثه است، از بین رفته باشد و قسمت موجود در لثه همچنان باقی مانده باشد، نباید آن را دندان موجود تلقی کرد، همچنین در فرض از بین رفتن ریشه دندان های پیشین به دلیل از بین بردن دندان های موجود، باید ارش پرداخت شود.

در فقه

برخی از فقها معتقدند در فرضی که تعداد مجموع دندان ها به صورت طبیعی و مادرزادی یا در اثر یک عارضه، از بیست و هشت عدد کمتر باشد، از بین بردن تمام دندان های موجود باز هم موجب دیه کامل است، در این خصوص ادعای اجماع نیز وجود دارد. همچنین برخی از فقها بیان داشته اند که اگر تعداد دندان های کسی از بیست و هشت عدد کمتر باشد، نباید دیه کامل را به تعداد دندان ها تقسیم کرد، بلکه باز هم این عدد به بیست و هشت تقسیم می شود، در این حالت دیه دندان های مجنی علیه به تعداد دندان هایی که ندارد، کم می شود.

کندن دندان های اضافی

در ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای کندن دندان های اضافی، در فرض ایجاد نقص، ارش تعیین شده است و در غیر این صورت، ارش نیز ندارد.

برخی از حقوقدانان در خصوص کندن دندان های غیر اصلی مجنی علیه که تعداد دندان هایش بیش از بیست و هشت عدد است، معتقدند که برای این دندان های اضافی نیز باید دیه پرداخت شود، اما برخی دیگر بر این باورند که در فرض باقی ماندن تعدادی از دندان های اصلی، برای دیگر دندان های غیر اصلی، باید ارش تعیین شده و در این صورت لازم است دیه دندان های اصلی که باقی مانده اند، کسر گردد. در خصوص نقص حاصل از کندن دندان های غیر اصلی، گروهی از حقوقدانان معتقدند لازم است در این خصوص به حاکم رجوع شود، منتها در فرض عدم ایجاد نقص در اثر کندن این دندان ها، جریمه یا همان ارش نیز ثابت نخواهد شد، چرا که جریمه را باید در مقابل نقص اخذ نمود.

پیشینه

در گذشته ماده 404 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود.

در فقه

برخی از فقها، دیه دندان زائد را یک سوم دیه دندان اصلی می دانند، منتها لازم است این دندان به تنهایی و بدون دندانی که بدان متصل است، کنده شده باشد، لذا اگر این دندان منضم به دندان اصلی کنده شود، برای آن دیه ای نیست. گروهی دیگر از فقها در خصوص افرادی که بیش از بیست و هشت دندان دارند، بیان داشته اند که در فرض ایراد جنایت بر این دندان های اضافی، اگر این دندان ها جزء دندان های اصلی فرد باشند، نسبت به دندان های بیست و هشتگانه باید دیه اخذ شده و در خصوص از بین رفتن باقی دندان ها باید مقررات حکومت و ارش را جاری نمود، در این خصوص تفاوتی نمی کند که این دندان ها در جلوی دندان های اصلی روییده باشند یا پشت آن ها.

کندن دندان عقل

در خصوص دندان عقل نیز گروهی آن را دندانی زائد می دانند که ارش آن معادل دو الی سه درصد دیه کامل می باشد، فقهای امامیه در خصوص دندان عقل، قائل به دیه مشخص و معینی نمی باشند. آنان در پاره ای از موارد این دندان ها را جزء دندان های زائد دانسته اند که به دلیل محل قرار گیریشان به ندرت مورد جنایت قرار می گیرند، در فرض جنایت نیز، ارش آنان معادل دو الی سه درصد دیه کامل است، این دندان های عقل در حدود سی سالگی فرد روییده و چهار عدد هستند، منتها چنانچه در نتیجه کندن این دندان ها نقصی حاصل شود، گروهی از فقها بر این باورند که باید جریمه آن از سوی حاکم تعیین گردد، در فرض عدم ایجاد نقص نیز جریمه ای اخذ نخواهد شد. در مقابل اما فقهای عامه معتقدند دندان های عقل نیز بخشی از دندان های اصلی بوده و لذا تعداد دندان های دهان را سی و دو عدد می دانند، در نتیجه به باور این گروه از فقها، دیه هر دندان معادل پنج شتر خواهد بود.

تأثیر یا عدم تأثیر رنگ دندان بر میزان دیه

مطابق ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، تفاوتی در میزان دیه دندان ‌هایی که رنگ ‌های گوناگون دارند، وجود ندارد، اما اگر دندانی در اثر جنایت، سیاه شود و نیفتد، دیه آن، دو‌ سوم دیه همان دندان است و دیه دندانی که قبلاً سیاه شده است نیز یک ‌سوم دیه همان دندان است.

این ماده در خصوص دندان هایی است که فاقد رنگ طبیعی و سفید هستند، تفاوتی در منشاء و علت تغییر این رنگ وجود ندارد، لذا چنانچه یک دندان به موجب صدمه، بیماری، یا جنایت زرد شود، در هر حال مشمول این ماده است، این در حالی است که بخش دوم این ماده، در خصوص سیاه شدن دندان در اثر جنایت است، گروهی از این بخش، چنین نتیجه گرفته اند که سیاه شدن فقط در اثر جنایت رخ می دهد. ماده فوق را مبتنی بر نص دانسته اند و می توان از این ماده چنین نتیجه گرفت که اگر جنایت وارده بر دندان منجر به سیاهی آن شود، دارای دو سوم دیه دندان سالم است، همچنین گروهی چنین استدلال کرده اند که سیاه شدن دندان در نتیجه ارتکاب جنایت، به منزله فلج شدن آن است و قاعده، آن است که در این شرایط دو سوم دیه عضو دریافت شود.

در فقه

مستند فقهی این ماده را روایتی از حضرت علی (ع) دانسته اند.

در خصوص این ماده، دیدگاه های مخالفی نیز میان فقها دیده می شود. برخی از فقها بیان نموده اند که در دیه از بین بردن دندان های سفید یا زرد یا سیاه تفاوتی وجود ندارد.2500320 برخی از فقها معتقدند سیاه شدن دندان در اثر جنایت، موجب دیه کامل است، مگر اینکه منافع دندان نظیر جویدن غذا باقی بماند.836704 برخی از فقها نیز بیان داشته اند دیه دندانی که به موجب جنایت دچار سیاهی شده ولی نیفتد، معادل یک سوم دیه آن دندان است، دیه دندان سیاهی نیز که به موجب جنایت بیفتد، دو سوم دیه دندان سالم است. 4062544اما برخی از قدما معتقدند دیه این دندان، یک چهارم دیه دندان سالم می باشد.3361996 همچنین برخی از فقها بر این باورند که اگر دندانی بر اثر جنایت لق شود، دو سوم دیه آن دندان اخذ می شود، منتها گروهی دیگر در این خصوص قائل به ارش می باشند.2500336

در هر صورت گروهی از فقها نیز طبق ماده فوق تصریح کرده اند که تفاوتی میان دندان سفید یا زرد یا سیاه در حکم دیه نمی باشد، مشروط بر اینکه این رنگ، رنگ اصلی دندان باشد نه رنگی عارضی، اما اگر سیاه شدن دندان ناشی از جنایت باشد، نظر اقوی، دو سوم دیه اصل دندان است.4180548

در رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 7/4489-64/7/23، مقصود از سیاه شدن دندان، فساد آن است و خود سیاه شدن در اینجا موضوعیت ندارد.671292

ایجاد ترک یا لق کردن دندان

در قانون

ماده ۶۲۰ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای ایجاد ترک یا لق کردن دندان، در صورتی که در حکم از بین بردن دندان باشد، دیه همان دندان و در غیر این صورت، ارش پیش بینی کرده است.

از اطلاق ماده فوق، گروهی نتیجه گرفته اند که این ماده، اعم از آن است که در اثر جنایت، دردی ایجاد شود یا خیر.4583852

نظر مخالف

برخی معتقدند لق شدن دندان، در حکم فلج شدن آن می باشد و مانند سایر اعضاء باید موجب دیه فلج شدگی شود، اما در ماده فوق، چنین در نظر گرفته نشده و تابع قواعد اخذ دیه کامل یا ارش است.4583868

پیشینه

سابقاً ماده 407 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود،1425964 در این ماده، از جریمه مالی صحبت شده بود که مقصود، همان ارش بوده است.816664

در فقه

فقها در خصوص لق شدن دندان، چهار دیدگاه را مطرح کرده اند:

1- لق شدن دندان، موجب دو سوم دیه می شود.

2- لق شدن دندان، موجب پرداخت ارش می شود.4062556

3- لق شدن دندان، موجب پرداخت نصف دیه دندان است.713004

4-لق شدن دندان در فرض بهبودی، موجب ارش و در فرض افتادن، موجب دیه است.1301448

برخی از فقها نیز تاکید کرده اند که لق شدن دندان، همواره به منزله از کار افتادن دندان نمی باشد، چرا که از کار افتادن دندان را باید یک وضعیت ویژه دانست که با لق شدن دندان نیز ملازمه ندارد.4151392 در مقابل گروهی دیگر از فقها لق شدن دندان را در حکم فاسد شدن دندان دانسته اند که موجب دو سوم دیه آن عضو می شود.2175116

در خصوص شکاف دندان، گروهی از فقها آن را در حکم فلج کردن دندان دانسته و موجب دو ثلث دیه دندان سالم می دانند.836616 همچنین برخی از فقها بیان داشته اند شکاف دندان نیز ولو آنکه بدون کندن باشد، موجب تعیین ارش از سوی حاکم است.713000

در رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 7/1158-1371/4/23، اگر لق شدن دندان موجب از بین رفتن کارایی آن شود، موجب دیه از بین بردن آن دندان می شود، در غیر این صورت ارش ثابت است.671280

کندن دندان لق یا ترک ‌خورده

مطابق ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای کندن دندان لق یا ترک ‌خورده که منفعت آن باقی است، دیه همان دندان و در ‌غیر ‌این ‌صورت، ارش تعیین می شود.

برخی اطلاق این ماده را در بردارنده حالتی که لق شدن یا ترک خوردن به موجب جنایت سابق بوده و دیه آن جنایت اخذ شده باشد، هم می دانند، همچنین گروهی این ماده را شامل حالتی که شخصی دندان مجنی علیه را لق نموده و دیگری آن را بکند، هم می دانند.4583884

در فقه

اگر دندانی به موجب حوادثی نظیر بیماری یا شکستگی لق شده اما منافع آن باقی یا فقط برخی از منافع آن از بین برود، گروهی از فقها، قائل به اخذ ارش و گروهی دیگر قائل به مراجعه به حاکم برای تعیین میزان خسارت هستند،4991112 برخی از فقها نیز در این خصوص، معتقد به پرداخت دیه کامل دندان هستند،4991080 پاره ای دیگر از فقها نیز در این خصوص معتقد به اخذ یک سوم دیه کامل دندان می باشند.4991124

دیه شکستن دندان با بقای ریشه

در قانون

در ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای شکستن مقداری از دندان که نمایان است با بقای ریشه، دیه همان دندان و در صورتی که کسی بعد از شکستن مقدار مزبور، ریشه را بکند، ارش تعیین شده است.

به موجب این ماده، برای قسمت بیرونی و ظاهری دندان، ولو با فرض بقای ریشه آن در دندان باید دیه کامل دندان را در نظر گرفت. در خصوص قسمت دوم ماده، گروهی معتقدند بهتر آن بود که در فرض شکستن قسمت ظاهری و داخلی دندان از سوی یک نفر، قائل به پرداخت ارش نشویم و فقط به لزوم پرداخت دیه دندان توسط جانی حکم داده شود، در حالی که طبق این ماده، کندن ریشه دندان از میان رفته، اعم از اینکه توسط فردی باشد که دندان را از بین برده یا دیگری، موجب ارش خواهد بود،713900 لذا شکستن دندان نمایان، موجب دیه کامل دندان است،1928308 چرا که لفظ دندان، مختص این قسمت نمایان و ظاهری است و قسمت داخل لثه را دندان نمی گویند، بلکه ریشه یا نسخ نام دارد،4991048 این دیدگاه مورد پذیرش عرف نیز می باشد.2396664

پیشینه

سابقاً ماده 408 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود.2812132

در‎ فقه

به موجب نظر مشهور فقها، دیه دندان ها شامل کنده شدن آن ها از ریشه و نیز شکسته شدن قسمت ظاهری نیز می شود،2396644 لذا اگر کسی تمام قسمت ظاهری دندان را شکسته باشد، لازم است دیه کامل آن را پرداخت کند.1301360برخی از فقها تصریح نموده اند که دیه شکستن و کندن دندان ها همان دیه کامل دندان است و میان آن ها تفاوتی نمی باشد.2157556 همچنین گروهی از فقها بیان نموده اند که اگر به هر دلیل لثه از روی قسمت تحتانی دندان کنار زده شود و در ادامه، دیگری جنایتی بر دندان وارد کند، ملاک تعیین دیه، میزان قسمت ظاهری دندان قبل از ورود صدمه به لثه می باشد،1301408 همچنین در فرض حصول اختلاف میان جانی و مجنی علیه در خصوص اندازه قسمت ظاهر و نمایان دندان، گروهی از فقها به استناد اصل برائت، سخن جانی را مقدم دانسته اند.1301424

در رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 7/9070-77/12/27، دندان عصب کشی شده را نیز باید مانند دندان کامل تلقی کرد.671296

همچنین به موجب نظر یکی از نشست های قضایی، شکستن بخش نمایان دندان با بقای ریشه آن، موجب ارش است.2323872

دیه کندن دندان شیری

در قانون

در ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای کندن دندان شیری، یک ‌صدم دیه کامل پیش بینی شده است مگر اینکه کندن آن موجب گردد دندان دائمی نروید که در این صورت باید دیه کامل دندان دائمی پرداخت شود.

همچنین به موجب تبصره این ماده، شکستن، معیوب ‌کردن و شکافتن دندان شیری، موجب ثبوت ارش است.

پیشینه

در گذشته ماده 409 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در خصوص کندن دندان شیری کودکان وضع شده بود.713908

در فقه

مستند شرعی این حکم را پاره ای از روایات از ائمه معصومین (ع) دانسته اند.2358024

فقهای عامه بر این باورند که کندن دندان شیری فورا موجب ثبوت دیه نخواهد شد بلکه لازم است به قدر متعارف صبر شود و دید که آیا دندانی به جای آن می روید یا خیر، در حالت اول چیزی بر جانی ثابت نمی شود، اما در فرض عدم رویش دندان جدید، باید دیه دندان اصلی را بپردازد.836684 در خصوص شکستن دندان طفل نیز اعتقاد فقهای اسلامی بر آن است که باید منتظر ماند، این انتظار به میزانی است که در آن مدت عادتاً دندان اصلی طفل رشد می کند،4180592 در فرض عدم رویش مجدد دندان، قصاص مرتکب ثابت است، اما در فرض رویش یا فقدان امید به رویش مجدد دندان4991008، باید مالی به مجنی علیه در راستای جبران دردهای وارده به وی پرداخت شود،833296 همچنین گروهی معتقدند در این حالت باید ارش مدت بی دندانی طفل به او پرداخت شود، برخی نیز بیان داشته اند که دیه دندان کودک، خواه دوباره بروید خواه نه،4062568 به طور مطلق یک شتر است،2500340 مستند این سخن را پاره ای از روایات دانسته اند.2396748همچنین فقها معتقدند اگر دندان روییده شده بجای دندان شیری معیوب باشد، جانی ملزم به پرداخت ارش است.1425968 حال سوال این است که اگر قبل از روشن شدن تکلیف رشد یا عدم رشد دندان اصلی بجای دندان شیری، طفل فوت کند، چه باید کرد؟ عده ای معتقدند در این حالت چون عدم رویش دندان، نه به دلیل جنایت، بلکه به دلیل مرگ خود طفل بوده است، دیه ای به او پرداخت نمی شود.2364020

دیه کنده ‌شدن دندان دائمی

در ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، برای کنده ‌شدن دندان دائمی، حتی در فرضی که دوباره در آن محل، دندان دیگری بروید و مانند سابق شود، دیه همان دندان تعیین شده است، همچنین در صورتی که شخصی دندان روییده شده را دوباره بکند، باید دیه کامل همان دندان را بپردازد.

این ماده در خصوص دیه کنده شدن دندان دائمی وضع شده است. برخی از نویسندگان بیان داشته اند که در فرض قرار دادن مجدد دندانی که در اثر جنایت کنده شده است در محل اولیه و رشد مجدد آن، دیه کامل و در فرض کندن مجدد این دندان توسط جانی، ارش پرداخت می شود.

پیشینه

سابقا ماده 410 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود.

در فقه

برخی از فقها معتقدند در فرض کندن دندان مجنی علیه از سوی جانی و رویش مجدد دندان جدید به جای دندان کنده شده، نیازی به بازگرداندن دیه نیست.

در رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 7/1158-1371/4/21، در فرض از بین رفتن کارایی دندان در اثر لق شدن و لزوم در آوردن آن، باید دیه از بین بردن دندان پرداخت شود و در فرض امکان معالجه، ارش پرداخت می شود.

کندن دندان کاشته شده

مطابق ماده ۶۲۵ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، چنانچه به جای دندان کنده ‌شده، دندان دیگری یا همان دندان قرار گیرد و مانند دندان اصلی دارای حس و حیات شود، کندن آن، موجب دیه همان دندان است، اما اگر دارای حس و حیات نباشد، کندن آن موجب ضمان مالی است.

این ماده در خصوص حالتی است که دندان جدید کاشته شده و دندان دیگری بجز دندان اصلی کنده شده باشد.836668 اگرچه در خصوص شرایط تعلق دیه دندان، برخی بر این باورند که لازم است دندان کنده شده، اصلی، دائمی، کامل و ثابت باشد،1425956 اما گروهی معتقدند بر اساس ماده فوق، دندان جدید که در لثه کاشته شده و در ارتباط با گوشت است، همانند دندان اصلی بوده و جنایت بر آن موجب دیه کامل (دندان) می باشد،713928 چرا که به چنین دندانی نیز «دندان» گفته می شود،2812456 البته در خصوص حکم این ماده، نظرات مخالفی نیز وجود دارد، گروهی بر این باورند که در فرض وقوع جنایت بر دندان مورد بحث، باید قائل به پرداخت ارش شویم، چرا که از سوی شارع برای آن دیه ای مقدر، تعیین نشده است،2812460 گروهی نیز عدم پرداخت مطلق چیزی را پذیرفته اند،2812460 چرا که به باور آنان، این دندان را نباید عضو تلقی کرد.713932

پیشینه

در گذشته ماده 411 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370)، در این خصوص وضع شده بود.806796

در فقه

برخی از فقها معتقدند در فرض کندن دندان مجنی علیه، چنانچه او این دندان را بلافاصله در جای خود قرار دهد به طوری که نظیر سابق شود، باید قائل به اخذ دیه کامل دندان در فرض ایراد جنایت بر آن بود، به نظر می رسد دلیل این دیدگاه، اطلاق ادله باشد،836644 اما گروهی معتقدند از آنجا که این دندان نجس بوده است، بر جانی نه ارش ثابت است نه دیه.836696

در رویه قضایی

بر اساس نظریه مشورتی 7/9097-77/12/27، تخریب دندان مصنوعی موجب خسارت است نه دیه.671304