نامزدی

فاصله بین قبول وعده ازدواج توسط زن، تا وقوع عقد نکاح را نامزدی گویند. وعدهٔ ازدواج ایجاد علقهٔ زوجیت نمی‌کند اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد؛ بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده می‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.

انصراف از ازدواج در دوره نامزدی، طبیعی است، زیرا کسی نمی‌تواند اختیار دیگری را سلب کند، بنابراین خسارت ناشی از انصراف از ازدواج در دوره نامزدی، قابل مطالبه نیست.

مواد مرتبط

• ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی
• ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی
• ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی

در حقوق تطبیقی

در حقوق فرانسه، آلمان و سوئیس، وعده نکاح، الزام‌آور نیست.

در فقه

نامزدی، ایجاد محرمیت نمی‌کند. وعده ازدواج، الزام‌آور بوده؛ و در صورت انصراف هر یک از طرفین، حاکم، او را ملزم به اجرای صیغه نکاح می‌نماید.

ماهیت نامزدی

نظریات پیرامون ماهیت نامزدی

وعده ازدواج، تعهد است؛ نه یک پیشنهاد ساده؛ و زمانی الزام‌آور نیست که قانونگذار تصریح نموده باشد.

به نظر برخی از حقوقدانان، به اقتضای ماده ۱۰ قانون مدنی، طرفین می‌توانند برای انصراف از نامزدی، وجه التزام قرار دهند، در این صورت دادگاه می‌تواند شخص ممتنع را، ملزم به ازدواج نماید، اما در پاسخ باید گفت که اصل حاکمیت اراده، و شروط ضمن وعده ازدواج، نمی‌تواند نامزدی را، لازم بداند؛ زیرا مصلحت خانواده و آزادی طرفین، مخالف لازم بودن نامزدی است، و ماده ۱۰ قانون مدنی، نمی‌تواند دلالت بر الزام‌آور بودن نامزدی نماید.

به نظر برخی دیگر از حقوقدانان، چنانچه انصراف از نامزدی، توام با تقصیر بوده باشد؛ برهم زننده آن، ملزم به جبران خسارت است؛ مانند زمانی که در صورت تأخیر زن در اعلام انصراف، خانواده مرد، هزینه زیادی را، برای رزرو تالار و اجاره منزل، پرداخت نموده باشند، و به نظر آنها، جایگاه و منزلت ازدواج، تا حدی است که باید عرف و اخلاق، دلالت بر برهم زدن نامزدی نماید؛ در غیر این صورت انصراف از ازدواج، سوء استفاده از حق و تقصیر، محسوب می‌گردد؛ حتی اگر عدول از تعهد، در مقام اجرای حق بوده باشد.

به نظر گروهی دیگر از حقوقدانان، نامزدی، قرارداد است، نه یک تعهد اخلاقی صرف، در غیر این صورت جایگاهی در قانون نداشته؛ و دارای این همه آثار مهم نبود؛ بنابراین جواز برهم زدن نامزدی، جلوگیری از آثار سوئی است که در آینده، زندگی زناشویی را، تحت تأثیر قرار خواهد داد؛ و دلالتی بر اخلاقی بودن تعهد به ازدواج ندارد.

برهم خوردن نامزدی

مطالبه هدایا

مطابق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی: «هر یک از نامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده‌است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می‌شود مگر این که آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»

هدایای نامزدی، اباحه است نه تملیک. به دلالت شرط عرفی ضمن وعده نکاح، هر یک از نامزدها، می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او، برای وصلت منظور داده‌است؛ مطالبه کند.

قلمرو

چنانچه یکی از نامزدها، به شخصی غیر از نامزد خود یا والدین او، هدیه ای دهد؛ بعد از برهم زدن نامزدی، هدیه مزبور قابل استرداد نیست.

تلف هدایای مصرف شدنی

در مورد کالاهای مصرف شدنی، در صورت استفاده، جبران خسارت لازم نیست، زیرا اباحه انتفاع، با تلف مال توام می‌گردد. در واقع مالک اشیا، آن‌ها را به قصد اباحه انتفاع، در اختیار نامزد خود گذاشته؛ و در اباحه انتفاع، عوضی وجود نداشته؛ و طرف مقابل حق تصرف می‌یابد؛ بدون آنکه، اباحه کننده، مالکیت خود را از دست داده باشد.

مصادیق

• در صورت برهم خوردن نامزدی، گل و شیرینی و غذاهایی که در جشن نامزدی، مصرف شده‌اند؛ قابل استرداد نیستند.
• گوسفندی که در جشن نامزدی ذبح شده؛ قابل استرداد نمی‌باشد.

• استرداد لباس و جورابی که مرد، به نامزد خود هدیه داده‌ است؛ به دلیل مصرف شدنی بودن، ممکن نیست.

• در صورت برهم خوردن نامزدی، گردنبند، حلقه، ساعت و پارچه ای که مرد، به نامزد خود هدیه داده‌است؛ در فرض بقا، قابل استرداد است.

• در صورت برهم خوردن نامزدی، عکس‌هایی که طرفین به یکدیگر هدیه داده‌اند؛ در صورت بقا، قابل استرداد بوده؛ و اگر دارای مالیت بوده باشد؛ و به‌طور عمدی تلف گردد؛ تلف کننده، ملزم به جبران خسارت است.
• اگر هدایای نامزدی به نامزد دیگرش، عبارت از فرش، پرده یا اشیای زینتی باشد؛ و بر اثر سیل یا زلزله تلف گردد؛ خسارت وارده به آن اموال، توسط هبه کننده قابل مطالبه نیست.

• اگر هدایای مرد به نامزدش، گردنبند الماس بوده؛ و زن، آن را فروخته باشد؛ در صورت برهم خوردن نامزدی، زن باید قیمت روز آن را، به نامزد سابق خود رد نماید.

در حقوق تطبیقی

در حقوق روم، با برهم زدن نامزدی، مالکیت هر یک از طرفین، نسبت به هدیه ای که از نامزد خود دریافت نموده‌است؛ خود به خود ملغی می‌گردد.

در فقه

اگر پدر دختر، شیربها را به دیگری منتقل نموده باشد؛ در صورت برهم خوردن نامزدی، مال مزبور، در حکم مال تلف شده محسوب گردیده؛ و قابل رد به نامزد سابق دختر نیست.

در رویه‌ قضایی

• کمیسیون نشست‌های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری قیر و کازرین، و نیز نظریه مشورتی شماره ۳۷۹۶/۷ مورخه ۱۳۸۳/۵/۱۵ اداره حقوقی قوه قضاییه، بعد از طلاق زوجه، استرداد هدایای دوران نامزدی طرفین را، امکان پذیر نمی‌دانند.

• رای دادگاه درباره استرداد هدایای دوران زندگی مشترک (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۰۶۰۰۹۲۲)

• رای دادگاه درباره استرداد هدایای دوران زوجیت (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۱۵۰۱۷۷۸)

• رای دادگاه درباره استرداد وجه واریزی به حساب دیگری (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۲۱۳۱۲۰۰۲۸۸)

• نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۳۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۰۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره صلاحیت دادگاه خانواده در رسیدگی به عقد صلح زوجین و دعاوی با منشأ مهریه

عدم امکان رجوع به قیمت در صورت فوت یکی از نامزدها

مفاد ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.

مبنا

اگر نامزدی، در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد؛ و هدایایی که نامزدها به یکدیگر داده‌اند؛ تلف شده باشد؛ در این صورت، خسارت ناشی از تلف هدایای مزبور، تنها به دلالت عدالت و رسوم اجتماعی، قابل مطالبه نیست؛ وگرنه سقوط حق را نمی‌توان مبتنی بر قاعده ای دانست، و در اینجا خسارت مذکور، به عنوان استثنایی بر یک قاعده حقوقی، قابل مطالبه نیست.

مصادیق

• اگر انگشتری را که مرد، به نامزد خود هبه داده بود؛ بر اثر تقصیر متهب، تلف گردد؛ و سپس یکی از طرفین فوت نماید؛ هدیه مزبور قابل استرداد نخواهد بود.

فرض عدم تلف هدایا

اگر نامزدی، در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد؛ و هدایایی که نامزدها به یکدیگر داده‌اند؛ تلف نشده باشد؛ هدایای مزبور، قابل استرداد است؛ زیرا بنای هر دو طرف، انحلال هدیه بوده‌است؛ و غیرقابل استرداد دانستن آن مال؛ از مصادیق دارا شدن بدون سبب است.

مقالات مرتبط

• آثار حقوقی تغییر جنسیت افراد دوجنسی
• معناشناسی «وعده» و «تعهد» و تأثیر آن بر تفسیر ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی ایران
• نقش محدودکننده حُسن نیت در مذاکرات
• معیارهای سنجش الزام‌آوری توافق‌های مقدماتی با تأکید بر رویه قضایی دادگاه‌های آمریکا

• ژرف‌نگری در هدایای دوران نامزدی
• تأملی پیرامون شرط ضمنی دوام زوجیت در هبه‌ی بین زوجین و ماهیت آن

کتب مرتبط

• حقوق خانواده (ازدواج و انحلال آن)

• حقوق خانواده (دل زنده روی)
• دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده (جلد اول: نکاح، طلاق، روابط زن و شوهر)
• درس هایی از حقوق خانواده با تکیه بر موقعیت حقوقی زن در نکاح و طلاق

جستارهای وابسته

• خواستگاری
• نکاح