وصی

وصی شخصی است که در ولایت بر مورد وصیت، نایب موصی می‌گردد، وصی، کسی است که توسط پدر یا جد پدری، برای دوران پس از مرگ آنان، جهت تصدی امور مالی طفل، انتخاب می‌شود، به عبارت دیگر، وصی، نماینده ولی در اداره امور مولی‌علیه است، اما این نمایندگی، متفاوت از وکالت است.

مواد مرتبط

• ماده ۸۲۶ قانون مدنی

• ماده ۸۵۴ قانون مدنی
• ماده ۸۵۵ قانون مدنی
• ماده ۸۵۶ قانون مدنی
• ماده ۸۵۷ قانون مدنی
• ماده ۸۵۸ قانون مدنی

• ماده ۸۵۹ قانون مدنی
• ماده ۸۶۰ قانون مدنی

شرایط وصی

قانون مدنی، حسن ظن و عدالت را از شرایط وصی به‌شمار نیاورده است.

تعدد اوصیا

تعدد اوصیا به نحو اجتماع

موصی می‌تواند یک یا چند نفر وصی معین نماید، در صورت تعدد، اوصیا باید مجتمعاً عمل به وصیت کنند مگر در صورت تصریح به استقلال هر یک.

در صورت تعدد اوصیا، همه تصمیم‌ها باید به صورت جمعی اتخاذ شود؛ و عمل هیچ‌یک از آنها، بدون تأیید سایرین نافذ نیست، و در صورت اجتماع اوصیا، آنها نمی‌توانند امور محوله را، بین خود تقسیم نمایند.

تعدد اوصیا به نحو استقلال

اگر موصی، هر یک از اوصیا را، به نحو انفرادی به کار گمارد؛ شخص مزبور می‌تواند به تنهایی و به‌طور مستقل عمل نموده؛ و تا از حدود اختیاراتش تجاوز ننموده؛ سایر اوصیا نمی‌توانند با او مخالفت نمایند.

وصیت به ترتب

موصی می‌تواند تعیین کند که اوصیا، به ترتب یا به اجتماع یا به انفراد عمل کنند، به عبارت دیگر، موصی می‌تواند اوصیا را در عرض یکدیگر قرار داده؛ و تعیین نماید که به اتفاق آرا یا به‌طور مستقل تصمیم‌گیری نموده و یا اینکه در طول یکدیگر، صلاحیت انجام امور را دارا باشند. موصی می‌تواند چند نفر را به نحو ترتیب، وصی معین کند به این طریق که اگر اولی فوت کرد دومی وصی باشد و اگر دومی فوت کرد سومی باشد و هکذا. در وصیت به ترتب، وصی باید به هنگام انتقال وصایت از وصی قبلی به خود، دارای شرایط لازم باشد؛ زیرا از آن زمان دارای سمت می‌گردد.

در فقه

حضرت زهرا، همسرش را وصی در اداره موقوفات خویش قرار داد؛ و تصریح نمود که پس از مرگ امام، وصایت با فرزندان خویش باشد.

در رویه‌ قضایی

• هیئت عمومی دیوان عالی کشور در رأی وحدت رویه شماره ۳۵۶۱ مورخه ۱۳۴۲/۱۲/۲۶، عبارت «نسلاً بعد نسل» را ناظر بر وصیت ترتیبی می‌داند.

مرگ یا تعذر یکی از اوصیا

در وصایت به ترتب، مرگ یا تعذر یکی از اوصیا، سبب ایجاد تکلیف برای وصی دیگر می‌گردد.

در فقه

چنانچه مال موضوع وصیت، بین اوصیا تقسیم گردد؛ پس از عمل مزبور، هر یک از آنها حق دارد در قسمت مربوط به دیگری دخالت نماید؛ چرا که تقسیم، نمی‌تواند مانع از ولایت هر یک از اوصیا در کل مال گردد.

چنانچه موصی در وصیت خویش قید نماید که زید، وصی اول و عمرو، وصی دوم و بکر، وصی سوم است؛ تا زمانی که قصد موصی از این لحن انشاء با توسل به قراین و امارات، محرز نگردیده‌است؛ باید بنا را بر اجتماع اوصیا دانست نه ترتیبی و تعاقبی بودن آنان.

تعیین وکیل توسط وصی

در صورتی که موصی تصریح به مباشرت نموده باشد؛ وصی، حق تخلف ندارد، در فرضی که موصی به‌طور صریح یا مستنبط از قراین، امر به مباشرت وصی نموده؛ یا او را از تعیین وکیل منع نموده باشد؛ بدین ترتیب وکالت مزبور باطل بوده؛ و اعمال حقوقی وکیل نیز، غیر نافذ محسوب گردیده؛ و وصی و نماینده او، در برابر موصی، مسئولیت تضامنی دارند.

در رویه قضایی

• نظریه مشورتی شماره ۳۸۴۷/۷ مورخه ۱۳۷۶/۶/۲۱ اداره حقوقی قوه قضاییه، علی الاصول تعیین وکیل توسط وصی را بلامانع می‌داند؛ مگر اینکه از سوی موصی قید مباشرت شده باشد؛ و یا اینکه مورد وصایت از امور غیرقابل توکیل باشد.

وصی قرار دادن صغیر به انضمام کبیر

مطابق ماده ۸۵۶ قانون مدنی: «صغیر را می‌توان به اتفاق یک نفر کبیر وصی قرار داد. در این صورت اجرای وصایا با کبیر خواهد بود تا موقع بلوغ و رشد صغیر»، انضمام شخص کبیر به وصی صغیر، خلاف قاعده است، برخی از حقوقدانان، وصی بودن شخص کبیر به انضمام صغیر را از مصادیق تعدد اوصیا دانسته‌اند.

اختیارات شخص کبیر منضم به طفل پس از بلوغ وی

قانون مدنی در مورد اختیارات شخص کبیر منضم به طفل، پس از دوران بلوغ وی، اظهارنظر ننموده‌ است؛ هر چند بنابر ظاهر، پس از بلوغ طفل، شخص بالغ منضم به او، حق دخالت در موصی به را ندارد؛ لیکن توجه به اراده موصی، مهم بوده و ممکن است در ایجاب وصیت، نظر به تعدد اوصیا به نحو اجتماع، داشته باشد.

باقی ماندن حجر طفل پس از بلوغ

مستنبط از قسمت اخیر این ماده، سفه وصی، موجب حجر او در اجرای وصایا اعم از مالی و غیرمالی می‌گردد. در وصایت طفل به انضمام یک کبیر، اگر حجر طفل پس از بلوغ هم باقی بماند؛ به نظر برخی از حقوقدانان باید برای وی ضم امین نموده و به نظر برخی دیگر، کبیر مستقلاً اقدام به اجرای وصیت می‌نماید.

اقدامات شخص منضم به صغیر برخلاف مصلحت وی

اگر برای قیم صغیر محرز گردد که شخص منضم به مولی علیه او، برخلاف اراده موصی یا مصلحت صغیر عمل نموده؛ می‌تواند او را عزل نماید.

در فقه

مشهور فقها با استناد به روایات معتبر، انضمام کبیر به وصی صغیر را پذیرفته‌اند.

نظارت بر وصیت

مقاله اصلی: "نظارت بر وصیت"

موصی می‌تواند یک نفر را برای نظارت در عملیات وصی معین نماید. حدود اختیارات ناظر به طریقی خواهد بود که موصی مقرر داشته است یا از قرائن معلوم شود، ناظر، اختیار دخالت مستقیم در موصی به را ندارد، همچنین نظارت، غیر قابل توکیل بوده و قائم به شخص می باشد.

ید امانی وصی

ضمانی بودن ید وصی در صورت تعدی و تفریط

وصی نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید او می‌باشد حکم امین را دارد و ضامن نمی‌شود مگر در صورت تعدی و تفریط، بنابراین در صورت تعدی و تفریط، وصی، برابر با اصول و قواعد حقوقی، ضامن است. همچنین وصی به دلیل امین بودن، در صورتی که مصلحت مولی علیه خویش را رعایت ننموده؛ و برخلاف تعهدات خود، اقدام به تصرف، استعمال یا تلف اموال تحت اختیار خود نماید؛ مرتکب جرم خیانت در امانت شده‌است.

گفتنی است در صورت قید مباشرت وصی، وی حق تعیین جانشین ندارد.

مصادیق

• اگر موصی وصیت نماید که وصی دیون او را از ترکه، پرداخت کند و وصی در انجام امر مزبور، سهل انگاری نموده تا آن اموال تلف شوند؛ در چنین فرضی، وصی ضامن دیون طلبکاران متوفی است.
• در صورتی که کسی مبادرت به غصب مالی که موصی در اختیار وصی قرارداده است نماید؛ و وصی علیرغم برخورداری از توانایی پس گرفتن مال یا مراجعه به مراجع قضایی، از اقدامات مزبور خودداری کند، ضامن است.
• وصی در صورت برخورداری از ملائت مالی و فقدان سابقه افلاس و ورشکستگی، می‌تواند با اموال مولی علیه، به نفع وی تجارت نماید.
• وصی می‌تواند، طلب خود و دیگران از موصی را، از اموالی که در اختیارش می‌باشد؛ تأدیه نماید.
• وصی مکلف است پس از رفع حجر از مولی علیه، اموالش را به او برگرداند؛ ولی تکلیفی در ارائه حساب دوران تصدی به وی ندارد.

در فقه

در منابع معتبر فقهی، روایات متعددی دال بر ضمان وصی در صورت تعدی و تفریط، وجود دارد. امام رضا فروش اموال صغیر را به نسیه، و نیز تجارت با مال وی را موجب ضمان وصی می‌داند، همچنین شهادت وصی نسبت به اموری که ممکن است به نفع او باشد؛ پذیرفته نیست.

در رویه قضایی

• نظریه شماره 7/1402/370 مورخ 1402/06/05 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره قرار دادن ملک فرزند صغیر توسط ولی قهری برای تسهیلات اعطایی به شخص ثالث
• نظریه شماره 7/1401/1221 مورخ 1402/01/15 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره اتیان سوگند توسط اشخاص حقوقی

اشخاص دارای حق تعیین وصی

به موجب ماده ۸۶۰ قانون مدنی: «غیر از پدر و جد پدری کس دیگر حق ندارد بر صغیر وصی معین کند»، مفهوم این ماده، بیانگر فقدان حق تعیین وصی برای طفل، توسط مادر، برادر و … است.

اعطای اختیار تعیین وصی به دیگری

پدر یا جد پدری می‌توانند به وصی منصوب از سوی خود، حق تعیین وصی برای اداره امور مولی علیه را اعطاء نمایند، البته پدر و جد پدری، با وجود حیات دیگری، نباید برای طفل، وصی معین کنند.

در فقه

اجماع فقها دلالت بر این دارد که ولایت وصی بر طفل، تابع اختیار موصی است، ولی بنا بر اصل، وصی از چنین حق و اختیاری برخوردار نمی‌باشد.

وصی نمی‌تواند بدون اذن موصی، برای پس از خود، جانشین تعیین نماید؛ حتی اگر از این کار منع نشده باشد، چرا که ولایت وصی با مرگ او تمام می‌شود؛ و بر مبنای اصل عدم تسلط بر مال غیر، نمی‌توان عمل به وصیت کسی نمود که دیگر، حقی ندارد؛ و دیگر اینکه، ولایت وصی، قابلیت نیابت به غیر را نداشته؛ و تابع اختیارات اعطا شده از سوی موصی است، در مقابل، استدلال نموده‌اند که وصی می‌تواند اقدام به تعیین وصی برای اتیان امور مولی علیه نماید؛ چرا که همان‌طور که وصی، برای ایام حیات خویش می‌تواند وکیل تعیین نماید؛ برای دوران پس از مرگ خود نیز، چنین حقی را دارا می‌باشد، و به علاوه، وصی نیز از حقوق پدر و جد پدری، از جمله حق تعیین وصی، برخوردار می‌باشد.

ادعای وصی راجع به انفاق نسبت به طفل

در مورد ادعای وصی راجع به انفاق نسبت به طفل یا صرف هزینه برای اموال او مانند حیوان یا مخارج زمین و املاک متعلق به طفل، حرف وصی پذیرفته‌است.

انعزال وصی

مقاله اصلی: "انعزال وصی"

موارد

عدم رفتار وصی بر طبق وصایای موصی

بر اساس ماده ۸۵۹ قانون مدنی: «وصی باید بر طبق وصایای موصی رفتار کند والا ضامن و منعزل است»، لفظ «انعزال» دلالت بر این دارد که وصایت، با خیانت وصی از بین خواهد رفت.

وصی بدون اذن موصی، حق وصایت به غیر را ندارد، حتی در صورتی که در ایام حیات خویش، موفق به اجرای وصیت نشده باشد. در ضمن وصی حق عزل خود یا تفویض امور موضوع وصیت را به غیر ندارد.

عجز وصی، موجب انعزال وی نمی‌شود و در این گونه موارد دادگاه صالح، اقدام به نصب امین می‌نماید، همچنین در صورتی که وصی، شخص حقوقی باشد؛ چنانچه علیرغم تکلیف قانونی به پذیرش مورد وصیت، از اجرای موصی به، خودداری نماید؛ نمی‌توان او را منعزل دانست؛ چرا که ضمان وصی و انعزال او، هر دو فرع بر این است که سمت وصی، حتی در صورت جهل او به مفاد وصیت، پس از فوت موصی، برعهده وی مستقر می‌گردد.

کتب مرتبط

• بررسی فقهی حقوقی وصیت مواد 860 - 825 قانون مدنی

جستارهای وابسته

• انعزال وصی

• موصی
• موصی به
• نظارت بر وصیت
• نظارت اطلاعی در وصیت
• نظارت استصوابی در وصیت
• وصیت
• وصیت به ترتب
• وصیت عهدی