حق ارتفاق

ارتفاق در لغت، به معنای تکیه بر آرنج دست و بالش است و در اصطلاح، به معنای حقی است که شخص، در ملک شخصی دیگر دارد. ممکن است حق ارتفاق، به حکم قانون یا بر اثر وضعیت طبیعی املاک به وجود آید، اما معمولاً حق ارتفاق، به موجب قرارداد به وجود می‌آید. قرارداد حق ارتفاق، باید با رعایت مواد ۱۰ و ۱۹۰ قانون مدنی، تنظیم گردد، بنابراین قرارداد موجد حق ارتفاق را نمی‌توان در دسته عقود معین قرار داد، همچنین حق ارتفاق، ممکن است به صورت شرط ضمن عقد باشد.

مواد مرتبط

• ماده ۱۸ قانون مدنی

• مواد ۹۳ تا ۱۰۸ قانون مدنی
• ماده ۶۰۴ قانون مدنی
• ماده ۲۳ قانون ثبت اسناد و املاک

• ماده ۲۸ قانون ثبت اسناد و املاک

ماهیت حقوقی

حق ارتفاق، حقی عینی به‌شمار می‌آید، و عقدی لازم است، و از عقود تشریفاتی نبوده و ممکن است به صورت کتبی یا شفاهی منعقد گردد. عقد موجد حق ارتفاق، ممکن است مبتنی بر مسامحه یا مغابنه باشد؛ یعنی گاهی یکی از طرفین، از پاره ای حقوق خود، به نفع دیگری گذشت می‌نماید و گاهی نیز طرفین، درصدد ایجاد تعادل نسبی اقتصادی در معامله هستند؛ بنابراین حق ارتفاق، ممکن است به موجب صلح محاباتی یا قراردادی معوض انشاء گردد، به عبارت دیگر قرارداد موجد حق ارتفاق، باید واجد شرایط اعتبار معاملات باشد.

حق ارتفاق، حقی است تبعی، به عبارت دیگر حق ارتفاق، به تبع ملکی که حق ارتفاق برای کمال استفاده از آن ملک به وجود آمده؛ قابل انتقال است، مگر اینکه تصریح به عدم انتقال این حق شده باشد که در این صورت حق مزبور، پیش از انتقال ملک، از بین رفته است.

اقسام

حق ارتفاق، به سه نوع ارضی، شخصی و تیولی قابل تقسیم است. همچنین حق ارتفاق، ممکن است رایگان یا معوض باشد.

حق ارتفاق قراردادی

مقاله اصلی: "حق ارتفاق قراردادی"

معمولاً حق ارتفاق، به موجب قرارداد به وجود می‌آید، صاحبان املاک می‌توانند در ملک خود هر حقی را که بخواهند نسبت به دیگری قرار دهند در این صورت، کیفیت استحقاق، تابع قرارداد و عقدی است که مطابق آن حق داده شده‌است. مبنای این حکم، قاعده سلطنت است.

حق ارتفاق طبیعی

مقاله اصلی: "حق ارتفاق طبیعی"

ممکن است حق ارتفاق، به حکم قانون یا بر اثر وضعیت طبیعی املاک به وجود آید. وضع طبیعی ملک ایجاب می‌نماید که زمین پایین‌تر، مجرای فاضلاب زمین بالاتر باشد، عدالت و ذوق سلیم قانونگذار نیز، این وضعیت را محترم شمرده‌است. ماده ۹۵ قانون مدنی، حق ارتفاق طبیعی را مورد توجه قرار داده‌است.

اماره حق ارتفاق

تصرف به عنوان حق ارتفاق را باید دلیل وجود این حق دانست؛ زیرا فرض بر این است که متصرف در ملک دیگری، حق خود را به موجب قانون به دست آورده و کسی که مدعی خلاف این امر می‌باشد؛ باید برای اثبات صحت ادعای خود، دلیل بیاورد، و تصرفی که دارای سابقه معلومی نیست را می‌توان اماره حق ارتفاق دانست.

در حقوق تطبیقی

• برخلاف حقوق ایران، قانون مدنی فرانسه، حق ارتفاق طبیعی را به‌طور صریح پذیرفته‌ است، قانون مدنی ایران، در ماده ۹۳، حق ارتفاق مزبور را مورد توجه قرار داده‌ است.

در رویه قضایی

• به موجب نظریه مشورتی شماره ۵۳۴/۷ مورخه ۱۳۸۴/۱/۳۰ اداره حقوقی قوه قضاییه، پس از ایجاد ارتفاق، اصلاح سند مالکیت، با درج حق ارتفاق اشکالی ندارد.

• به موجب نظریه مشورتی شماره ۵۶۰۸/۷ مورخه ۱۳۷۹/۶/۲۳ اداره حقوقی قوه قضاییه، اذنی که تنها نسبت به عبور سیم از ملک او صورت گرفته باشد؛ قابل رجوع است.

• به موجب نظر کمیسیون نشست‌های قضایی، به موجب نشست قضات دادگستری گرگان، دولت باید مبلغی را بابت حق ارتفاق از املاک اشخاص که ملک را از مالکیت آنان خارج ننموده ولی منجر به محدود شدن مالکیت و ممنوعیت تصرف در نقاط مزبور می‌گردد؛ پرداخت نماید.
• به موجب نظریه مشورتی شماره ۷۴۶۵/۷ مورخه ۱۳۸۶/۱۱/۱۹ اداره حقوقی قوه قضاییه، ایجاد حق ارتفاق، نسبت به کوچه بن‌بستی که فاقد مالک شخصی است؛ امکان‌پذیر است.

مصادیق

• اگر آب ناودان خانه شخصی، از زمان‌های گذشته، در حیاط خانه همسایه می‌ریخته‌است و لازم، جایز یا غاصبانه بودن چنین حقی معلوم نباشد؛ باید حکم به صحت حق ارتفاق مزبور نمود.

حق ارتفاق نسبت به چشمه واقع در ملک دیگری

چشمهٔ واقعه در زمین کسی، محکوم به ملکیت صاحب زمین است مگر این که دیگری نسبت به آن چشمه عیناً یا انتفاعاً حقی داشته باشد. اثبات دارا بودن حق ارتفاق، نسبت به عین یا منافع چشمه و آب موجود در ملک دیگری، با مدعی آن، و متوقف بر ارائه دلیل است.

اذن در ارتفاق

بدیهی است در مواردی که حق ارتفاق، به موجب اذن به وجود می‌آید؛ کیفیات حق مزبور نیز، باید تابع کیفیات اذن مالک ملک موردنظر باشد

مقالات مرتبط

• باز تعریف اموال عمومی و آثار آن در نظام حقوقی ایران

• ماهیت و آثار حق ارتفاق دولت در املاک خصوصی در حقوق ایران

پایان نامه و رساله‌های مرتبط

• بررسی تطبیقی حق ارتفاق در فقه و حقوق ایران
• بررسی حق ارتفاق و تطبیق آن با حق انتفاع

• بررسی نحوه ثبت حقوق ارتفاقی و استیفای آن با تاکید بر ساختمان های جدید

کتب مرتبط

• دوره مقدماتی حقوق مدنی (اموال و مالکیت)
• دوره مقدماتی حقوق مدنی (کاتوزیان)

جستارهای وابسته

• مالکیت
• حق انتفاع

• ارتفاق ارضی

• حق ارتفاق طبیعی
• حق ارتفاق قهری
• حق ارتفاق قراردادی
• حق ارتفاق منفی
• حق المجری
• حق عبور
• حقابه