عقد

عقد و قرارداد با یکدیگر مترادف هستند، و آن عبارتست از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آن‌ها باشد. در تحقق عقد، ضروری است که عهد بین طرفین، استوار باشد و تفاوتی نمی‌نماید که اثر چنین تعهدی، تملیک، تعهد، اباحه، اذن و … باشد. گفتنی است تعهدی که به موجب قرارداد به وجود می‌آید؛ متضمن یک حق دینی بوده که در نتیجه همان قرارداد به وجود می‌آید.

مواد مرتبط

• ماده ۱۰ قانون مدنی

• ماده ۱۸۳ قانون مدنی

ارکان تعهد

ارکان تعهد عبارتند از: موضوع تعهد، طرفین عقد و رابطه حقوقی. موضوع تعهد، ممکن است تأدیه پول، تسلیم و انتقال چیزی، اتیان یا عدم اتیان فعلی باشد. تعهد، اغلب ناظر بر امور مالی است؛ اما منحصر به این امور نمی‌باشد؛ مانند بسیاری از تعهدات بین زوجین یا قراردادهای مربوط به انجمنها و نهادهای غیرانتفاعی. بسیاری از تعهدات، عهدی بوده؛ لیکن در آینده، موجب انتقال مالی از سوی یکی از طرفین، به طرف دیگر می‌گردند.

تعهد، باید کاشف از قصد انشاء، یعنی ایجاب و قبول باشد، برخی عقود نظیر بیع و اجاره، نیازمند دو قصد انشاء هستند؛ ولی برخی دیگر، مانند رهن، با یک قصد انشاء، و یک رضای بدون قصد انشاء تحقق می‌یابند.

اقسام عقد

عقود به فردی و جمعی، الحاقی و با مذاکرات آزاد، رضایی و تشریفاتی و عینی قابل تقسیم هستند. عقد، به اعتبار نحوه تأثیر دخالت اراده، به سه نوع قصدی، تشریفاتی و عینی تقسیم می‌گردد. عقود به اقسام مختلف دو تعهدی و یک تعهدی،معوض و غیرمعوض، تجاری و غیرتجاری، معین و نامعین، تملیکی و عهدی، رضایی و تشریفاتی قابل تقسیم هستند. همچنین عقود، به سه دسته فوری و مستمر، بسیط و مرکب، معوض و غیرمعوض قابل تقسیم هستند.

عقد لازم

مقاله اصلی: "عقد لازم"

به عقدی که طرفین، جز در موارد مقرر قانونی، یا به موجب توافق قبلی، حق برهم زدن آن را نداشته باشند؛ «عقد لازم» گویند. مزارعه، مساقات، و عقد نکاح، از عقود لازم هستند.

عقد جایز

مقاله اصلی: "عقد جایز"

«عقد جایز»، وصف عقدی است که در آن، عاقد بدون وجود حق رجوع یا حق فسخ، حق برهم زدن قرارداد را دارد. عاریه، ودیعه، وکالت، و مضاربه، از عقود جایز هستند.

عقد معین

مقاله اصلی: "عقد معین"

«عقود معین»، عقودی هستند که علاوه بر نام آنها، احکامشان نیز در قوانین بیان شده‌است، به بیان دیگر دارای نام و احکام مشخص در قوانین هستند.

عقد نامعین

عقود نامعین، علاوه بر لازم الاتباع بودن؛ دارای ماهیات دیگری نیز هستند که لزوماً با قراردادهای معین، قابل تطبیق نیست.

عقد خیاری

مقاله اصلی: "عقد خیاری"

«عقد خیاری»، عقدی است که در آن، به موجب شرع یا توافق طرفین، برای یکی از متعاقدین یا هر دوی آنان، یا شخص ثالث، حق فسخ قرار داده شده باشد.

عقد منجز

مقاله اصلی: "عقد منجز"

عقد منجز آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء، موقوف به امر دیگری نباشد والا معلق خواهد بود.

عقد مستمر

مقاله اصلی: "عقد مستمر"

«عقد مستمر»، عقدی است که اجزای مورد عقد به تدریج و به‌طور مستمر و در طول زمان معین ایجاد می‌گردد، همچون عقد اجاره و شرکت.

عقد آنی

مقاله اصلی: "عقد آنی"

منظور از «عقد آنی»، عقدی است که اثر آن اصولاً با انعقاد قرارداد یا در زمان انتخاب شده از جانب طرفین، ایجاد می‌گردد، همچون عقد بیع که به محض وقوع عقد بیع، مشتری مالک مبیع و فروشنده مالک ثمن می‌گردد.

عقد معوض

مقاله اصلی: "عقد معوض"

«عقد معوض»، عقدی است که در آن هر یک از طرفین عقد، به ازای مالی که می‌دهد یا تعهدی که بر عهده می‌گیرد، مال یا تعهد دیگری را به دست می‌آورد.

عقد رضایی

مقاله اصلی: "عقد رضایی"

«عقد رضایی»، عقدی است که صرف ایجاب و قبول برای تشکیل و صحت آن کافی است و به تشریفات خاصی نیاز ندارد.

عقد عینی

مقاله اصلی: "عقد عینی"

«عقد عینی» عقدی است که قبض شرط صحت آن می‌باشد.

عقد تشریفاتی

مقاله اصلی: "عقد تشریفاتی"

«عقد تشریفاتی»، عقدی است که به صرف ایجاب و قبول واقع نمی‌شود، بلکه تحقق امر خاصی غیر از ایجاب و قبول برای صحت عقد لازم است.

در حقوق تطبیقی

• به موجب قانون تعهدات سوییس، اگر شخصی پیشنهاد به وقوع عقدی نماید؛ تا زمانی که طرف مقابل، موافقت یا مخالفت خود را اعلام ننموده؛ ایجاب کننده، حق ندارد در موضوع پیشنهاد خود، تصرفی نماید که منافی با حقوق طرف مقابل باشد.

• مفاد ماده ۱۸۳ قانون مدنی، شبیه تعریف عقد در قانون مدنی فرانسه است. در ماده ۱۱۰۱ این قانون گفته شده‌است که: «عقد عبارت است از توافق اراده دو یا چند شخص به قصد ایجاد، تغییر، انتقال یا اسقاط تعهدات».

• در حقوق فرانسه، عقود از حیث متعهدین آن به دو دسته عقود دو تعهدی یا دو طرفه مثل بیع و اجاره و عقود یک تعهدی یا یک طرفه همچون وکالت مجانی و ضمان مجانی تقسیم می‌شوند که این امر در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی جدید فرانسه مورد اشاره قرار گرفته‌است. «عقد دو تعهدی (دو طرفه)، عقدی است که متعاقدین به صورت متقابل در مقابل یکدیگر متعهد شوند. عقد یک تعهدی (یک طرفه) عقدی است که یک یا چند شخص در مقابل یک یا چند شخص دیگر متعهد شوند، بدون اینکه تعهد متقابلی از سوی اشخاص اخیر وجود داشته باشد.»

در فقه

• بسیاری از عقودی که در گذشته رایج بوده؛ با ظهور اسلام نیز مورد تأیید واقع گردیده‌ است، مانند بیع. پاره ای از معاملات مانند ربا نیز پس از ظهور اسلام، تحریم گردید، برخی از عقود نیز توسط اسلام، با شرایط و ماهیت خاص تشریع گردید؛ و برخی دیگر نیز در دوره اسلامی، بین مردم معمول و مبتلابه شد.

در رویه قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۶۷۲ مورخه ۱۳۷۳/۱۱/۳ شعبه ۱۸ دیوان عالی کشور، خیار غبن، فقط در معاملات جاری بوده؛ و سایر تعهدات موضوع ماده ۱۸۳ قانون مدنی را شامل نمی‌گردد.
• به نظر کمیسیون نشست‌های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری کردکوی، با توجه به مواد ۱۹۰ و ۲۱۹ قانون مدنی، ماده ۱۸۳ این قانون، ناظر به عقود صحیح بوده و قراردادهای غیرنافذ تابع احکام خاص خود می‌باشند و تحت شمول ماده اخیر قرار نمی‌گیرند.
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۶ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره انتقال مورد اجاره به خود توسط وکیل
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۸ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه غرامت به دلیل بطلان عقد بیع
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۷۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۲۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم تسری حکم مستحق للغیر درآمدن مبیع به انفساخ، فسخ و اقاله عقد
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۷۹ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم تسری ماده ۸۰۳ قانون مدنی نسبت به اولاد اولاد
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۰۸۹ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه دربارهٔ کاهش مبیع و مستحق للغیر آن
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۲۰ مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۱۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره دریافت خسارت تأخیر تأدیه در قراردادهای پیمانکاری
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۱۵۳ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۲۵ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره برگزاری مزایده و اعتراض ثالث اجرایی
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۵۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۱/۱۶ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره ابطال تمبر مالیاتی وکلا
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۵۷ مورخ ۱۴۰۲/۰۱/۲۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم حق سرقفلی در قانون روابط موجر و مستأجر مصوب ۱۳۵۶
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۶۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۲۵ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره فروش یک واحد آپارتمان به همراه پارکینگ
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۶۱ مورخ ۱۴۰۲/۰۲/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره ابطال تمبر مالیاتی وکلا

مقالات مرتبط

• موارد غیرقابل انجام شدن تعهدات در قراردادها
• درآمدی بر حل و فصل اختلافات ورزش فوتبال در نظام ایران و بین‌الملل
• تأملی بر شرایط تجزیه پذیری قرارداد با تأکید بر مقررات بین‌المللی
• بررسی فقهی حقوقی ابزار مشتقه سوآپ ومقایسه آن با نهادهای مشابه درحقوق ایران
• بررسی تطبیقی بطلان قرارداد اجاره در باب تلف (اعم از عین و منافع) در حقوق ایران و فرانسه
• تحلیل فقهی و حقوقی آسیب‌شناسی جهل در معاملات
• ضمان درک در حوزه آرای قضایی
• جایگاه و آثار حقوقی خودتنظیم‌گری پلتفرم‌های دیجیتال
• جایگاه شکل در قراردادها با تحلیل مختصر تحولات حقوق مدنی فرانسه
• سرمایه‌گذاری شخص ثالث در داوری تجاری بین‌المللی
• دکترین ضرورت اجرایی در معاملات دولتی و تفکیک آن از مفاهیم مشابه (مطالعه تطبیقی حقوق ایران، و کامن لا)
• تبیین جوهره اندیشه استاد جعفری لنگرودی در مقام تعارض اراده باطنی و ظاهری در نظام قراردادها
• عقد در آیینه اندیشه «استاد جعفری لنگرودی»
• برزخ بین عقد و ایقاع (ماهیت ثالث در اعمال حقوقی)
• تأثیر حقوق غربی در قیاس با فقه امامیه بر تدوین قانون مدنی ایران
• کالبدشناسی مفهوم تعهد
• ایقاع منبعی نوین برای تشکیل شرکت: چالش‌ها و راهبردهای تئوری شخصیت حقوقی با عضو واحد
• تعارض تعریف قانونی عقد با بیع با رویکردی به فقه و حقوق غرب
• تأملی بر مفهوم «تعهد و التزام» در فقه امامیه و حقوق ایران
• بازگشت از ایجاب در حقوق ایران و کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا
• مبانی تجزیه قرارداد در حقوق ایران
• اعتبار سنجی و چالش‌های حقوقی به‌کارگیری قراردادهای هوشمند با مطالعه تطبیقی نظام حقوقی ایران و آمریکا
• قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران
• نظریه تملیک و نظریه تعهد از دیدگاه حقوق دانان
• تحلیل نهاد فروش خودیاری در نظام حقوقی ایران
• شیوه‌های ارائه اطلاعات نادرست: مطالعه تطبیقی قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان ایران و حقوق انگلستان
• بررسی فقهی و حقوقی انحلال قرارداد در اثر پاندمی
• بررسی اختیار ظاهری نماینده در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی‌

کتب مرتبط

• اعمال حقوقی؛ قرارداد - ایقاع (کاتوزیان)
• تغییر در شرایط قرارداد (صادقی مقدم)
• حقوق قراردادها (داراب پور)
• تعدیل قرارداد (بیگدلی)
• حقوق مدنی، شرایط اساسی شکل‌گیری قرارداد (قاسمی حامد)

جستارهای وابسته

• تعهد
• عقد معین
• عقد نامعین
• عقد لازم
• عقد جایز
• عقد مستمر
• عقد آنی
• عقد معوض
• عقد غیرمعوض
• عقد منجز
• عقد معلق
• عقد احتمالی
• عقد مدنی
• عقد تجاری
• عقد عینی
• عقد رضایی
• عقد تشریفاتی