اصل ۴۵ قانون اساسی

اصل ۴۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: انفال و ثروتهای عمومی از قبیل زمینهای موات یا رها شده‏، معادن‏، دریاها، دریاچه ها‏، رودخانه‌ها و سایر آبهای عمومی‏، کوه‌ها، دره‌ها، جنگلها، نیزارها، بیشه‌های طبیعی‏، مراتعی که حریم نیست‏، ارث بدون وارث‏، و اموال مجهول المالک‏ و اموال عمومی که از غاصبین مسترد می‌شود. در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آنها عمل نماید، تفصیل و ترتیب استفاده از هر یک را قانون معین می‌کند.

توضیح واژگان

انفال: انفال صیغه جمع و مفرد آن نغل به معنای "زیاده" است. در فقه امامیه، عبارت است از اموالی که در اختیار پیامبر(ص) و پس از او امامان (ع) هستند و هرگز به ورثه آنان منتقل نمی گردد. به عبارت دیگر این اموال مربوط به حاکمیت است. همچنین سوره هشتم قرآن بدین نام خوانده می شود.

زمین موات یا رها شده: زمین موات در نظر عرف زمینی است که به علت بی آبی یا شوره زدگی یا انباشته شدن شنگ و شن و ماسه و موانع دیگر از قابلیت انتفاع اعم از کشاورزی افتاده است.

پیشینه

در پیش نویس اصل 44 قانون اساسی اداره انفال و ثروت های عمومی حتی المقدور به صورت تعاونی مشخص شده بود ولی در حال حاضر اداره انفال و ثروت های عمومی به موجب اصل 45 در اختیار حکومت اسلامی قرار دارد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

به جز مالکیت فردی که در شریعت اسلام مشروعیت آن قطعی است دو نوع دیگر مالکیت در فقه دیده می شود: مالکیت دولتی به معنای مالکیت امام که معادن، دریاها، رودخانه ها، کوه ها، جنگل ها ورا شامل می شود و در اصطلاح فقهی انفال نام دارد و دوم مالکیت عمومی که به معنای مالکیت مشاع همه مسلمانان است و در مورد اراضی مفتوح العنوه قرار می گیرد. مالکیت دولت از قبیل انفال متعلق به دولت است و صرف مصالح عموم مسلمانان می شود. بنابر این می توان اذعان داشت که به طور کلی انفال مهمترین دارایی و ثروت دولت اسلامی است.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

آیه 1 از سوره انفال از جمله مهمترین مستندات اصل 45 قانون اساسی است.

مقالات مرتبط

• آسیب‌شناسی حق مالکیت افراد از دیدگاه حقوق عمومی با تاکید بر نقش دیوان عدالت اداری

• مطالعۀ تطبیقی گسترۀ مفهوم ذی‌نفع در اقامۀ دعاوی زیست‌محیطی در حقوق ایران و اتحادیۀ اروپا
• اصل بهره‌برداری معقول از منابع آب در حقوق بین‌الملل آب و رویۀ مورد عمل در ایران