اصل ۲ قانون اساسی

اصل ۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: جمهوری اسلامی‏، نظامی است بر پایه ایمان به‏:

1. خدای یکتا (لااِلهَ اِلااللّه) و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او.
2. وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین‏.
3. معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان بسوی خدا.
4. عدل خدا در خلقت و تشریع.
5. امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلام‏.
6. کرامت‏ و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا که از راه:

الف ـ اجتهاد مستمر فقهای جامع‌الشرایط بر اساس کتاب و سنت معصومین سلام الله علیهم اجمعین‏،

ب ـ استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها.

ج ـ نفی هر گونه ستم گری و ستم کشی و سلطه گری و سلطه پذیری‏، قسط و عدل و استقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همبستگی ملی را تأمین می‌کند.

• مشاهده اصل قبلی

• مشاهده اصل بعدی

اصول و مواد مرتبط

• اصل ۹ قانون اساسی
• اصل ۳۹ قانون اساسی
• اصل ۱۵۳ قانون اساسی

توضیح واژگان

سلطه: در لغت به معنای قدرت از روی قهر گفته می‌شود و در فرهنگ سیاسی به معنای امپریالیزم و در زبان قرآنی به معنای استکبار و سلطه سیاسی و اقتصادی کشوری بر کشور دیگر به کار برده شده‌است. سلطه سیاسی، ادامه روند سلطه اقتصادی است که اولا به‌طور مستقیم از طریق ایجاد جناح‌های سیاسی ساختگی و دوما به صورت غیر مستقیم از طریق تأمین اسلحه و کادر نظامی برای ایجاد اختلافات منطقه ای اعمال می‌شود.

اجتهاد: مترادف کلمه فقه و به معنای تلاش و کوشش برای فهم دقیق و عالمانه و استنباط احکام و قوانین اسلام از طریق قرآن و سنت است.

کرامت: معادل واژه انگلیسی dignity که در موارد متعددی از جمله منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده و معادل واژه حیثیت می‌باشد. کرامت مرتبه بالاتر از حریت است.

عدل: از صفات بارز الهی در تکوین و تشریع است. عدالت تکوینی: نظام هستی بر عدل و توازن مستقر بوده و عدالت تشریعی: رعایت اصل عدل، در نظام جعل و وضع و تشریع قوانین.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در جمهوری اسلامی، با اینکه اصل ۲ قانون اساسی، نظام را پایبند استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری تعریف نموده است، اما در عین حال، پایه نظام را مبتنی بر ایمان به خدای یکتا و وحی الهی دانسته که از طریق اجتهاد مستمر فقهای جامع‌الشرایط بر اساس کتاب و سنت معصومین (سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین) محقق می‌گردد.

اصل دوم قانون اساسی در واقع پنج اصل معروف اعتقادی و مذهبی را به همراه یک اصل حقوق بشری به عنوان پایه‌های این حکومت دینی معرفی می‌کند. از بند اول این این اصل چنین برداشت می‌شود که متن قرآن کریم و سنت پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام که گفتار و تقریر آنان را شامل می‌شود، به عنوان منابع عمده و اساس اجتهاد فقها و متخصصان جامع‌الشرایط در فقه و احکام اسلامی است. اصل توحید و اعتقاد به آن زیر بنای تشکیل حکومت اسلامی است. در این نظام حاکمیت در خداوند خلاصه می‌شود، بدین معنا که باید با تمسک به اصل توحید با هر نظام استبدادی که با حکومت الله مستقیما یا غیرمستقیم تضاد دارد، ایستادگی کرد. در نفی فساد سیاسی و اقتصادی جامعهٔ طبقاتی و ریشه کن کردن فقر و جهل، رسالت به عهده قشرهای وسیع مردم است. سیاستهای عملی مربوط به استفاده از علوم و فنون که دولت موظف به اعمال آنهاست، در اصول بعدی قانون اساسی از جمله آموزش و پرورش رایگان آمده‌است.

نکات توضیحی

انسان به عنوان موضوع حقوق بشر و شهروندی در حوزه نظر دارای کرامت و در عرصه عمل نیازمند عدالت است و خداوند همه افراد را از ابتدای خلقت، شرافت و عزت بخشیده و با تسلط  آنان بر پاره ای از مظاهر طبیعت آنان را اشرف مخلوقات قرار داده است. این مرتبت عالی، حق شایسته ای را که مبتنی بر صلح و عدالت باشد، برای همه افراد بشر به طور یکسان و بدون تبعیض اقتضا می کند.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

• مبنای کرامت و ارزش والای انسان آیه ۷۰ از سوره هفدهم قرآن کریم (سوره اسراء) است: و لقد کرمنا بنی آدم…، تکریم به معنای بزرگداشت و کرامت و عزت و شرف است.
• در خصوص بند ۵ اصل دوم قانون اساسی یعنی امامت، «همه مفسران شیعه اتفاق نظر دارند که منظور از «الوالامر» در آیه ۵۸ سوره نسا، امامان معصوم هستند.
• رعایت اصل عدل صریحاً در قرآن کریم، آیات ۲۵ از سوره مبارکه حدید، ۵۸ سوره مبارکه نساء و ۳ سوره مبارکه طلاق آمده‌است.

مذاکرات تصویب

با توجه به مذاکرات و بحث‌های تصویب کنندگان قانون اساسی، کرامت و ارزش والای انسانی دقیقاً مترادف با مفهومی که در اسناد حقوق بشری آمده و نتایجی که بر آن مترتب است نمی‌باشد بلکه تلاشی پایدار جهت رشد و احیای گوهر انسانیت است و انسان در ازای این آزادی در برابر خداوند مسئول است اما وجه مشترکی که با اسناد حقوق بشری دارد این است که کرامت انسان در هر دو نظام برای مطلق انسان به رسمیت شناخته شده‌است.

مقالات مرتبط

• عدالت به مثابه مبنای حاکمیت قانون در نظام حقوقی ایران
• کرامت انسانی و ابتنای حقوق بشری و شهروندی مندرج در قانون‌ اساسی جمهوری اسلامی ایران بر آن
• بررسی و تبیین جایگاه شریعت در نظام حقوقی کشور عراق با تأکید بر نقش مرجعیت
• مبانی فقهی حقوقی لزوم عمل به وعده‌های انتخاباتی و مقابله با وعده‌های دروغین
• پیوند جمهوریت و اسلامیت نظام و نهاد مغفول آن
• شناسایی حق تعیین سرنوشت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در پرتوی نظریه قدرت موسس
• عناصر نخستین قانون اساسی ایران؛ اصول حکومت قانون‎‬‬‬‎
• مدیریت تعارض منافع در بخش عمومی
• بررسی الزامات قانونی استفاده از توان داخل در صنعت بالادستی نفت‌وگاز
• تبعیض ژنتیکی در نظام حقوقی کانادا و ایران
• فقه امامیه و بانکداری اسلامی
• نقش کارائی سیستم قضائی در سهولت کسب و کار
• تاثیرحقوق بنیادین بشری بر آزادی قراردادی
• سیمای پیشگیرانه کنوانسیون جهانی علیه فسادو قانون اساسی ایران