اصل ۱۵۹ قانون اساسی

اصل ۱۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مرجع رسمی تظلمات و شکایات دادگستری است‏. تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آنها منوط به حکم قانون است‏.

• مشاهده اصل قبلی
• مشاهده اصل بعدی

اصول و مواد مرتبط

• اصل ۱۹ قانون اساسی
• اصل ۲۰ قانون اساسی
• اصل ۳۴ قانون اساسی
• اصل ۳۶ قانون اساسی
• اصل ۱۶۸ قانون اساسی
• اصل ۱۷۲ قانون اساسی
• ماده 8 قانون داوری تجاری بین المللی
• قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۷۳

پیشینه

مطابق اصل 71 متمم قانون اساسی مشروطه: «دیوان عدالت عظمی و محاکم عدلیه مرجع رسمی تظلمات عمومی هستند و قضاوت در امور شرعیه با عدول مجتهدین جامع الشرایط است». همچنین بر اساس اصل 73 آن قانون: «تعیین محاکم عرفیه منوط به حکم قانون است و کسی نمی‌تواند به هیچ اسم و رسم محکمه برخلاف مقررات قانون تشکیل نماید» و بر اساس اصل 74 آن: «هیچ محکمه ممکن نیست منعقد گردد مگر به حکم قانون».

فلسفه و مبانی نظری اصل

پیش‌بینی مراجع قضاوتی و دامنه صلاحیت آنها در قانون و منوط نمودن رسیدگی و صدور رای مرجع قضایی به صلاحیت آن و نیز حق افراد در دسترسی به مراجع، بر دو اصل مهم یعنی مساوات و لزوم قانونی بودن صلاحیت مراجع قضایی استوار است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

با توجه به هدف قوه قضائیه مبنی بر احقاق حقوق عامه و وظیفه آن در رسیدگی و صدور حکم، حق دادخواهی افراد به عنوان یکی از حقوق بنیادین ایجاب تشکیل مراجع قضایی را توجیه می‌کند. برابری حقوقی افراد در برابر قانون، از زمره اصولی است که قانون اساسی آن را جزء جدایی ناپذیر دموکراسی برمی‌شمارد و یکی از جلوه‌های این برابری رسیدگی جرائم همه افراد بدون تفاوت گذاری و استثناست. بر این اساس استقلال قوه قضائیه اقتضا می‌کند که از دخالت و تصرف قوای دیگر مصون باشد و از سوی دیگر حاکمیت قانون ایجاب می‌کند که کلیه امور عمومی از جمله تأسیس دادگاه‌ها بر اساس قانون باشد.

مقالات مرتبط

• تحدید قلمروصلاحیت دیوان عدالت اداری توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی
• صلاحیت دیوان عدالت اداری به تجدیدنظرخواهی دولت از آرای مراجع اختصاصی اداری
• پیوند جمهوریت و اسلامیت نظام و نهاد مغفول آن
• نقدی بر ابطال ضمنی مقررات دولتی توسط قضات شعب دیوان عدالت اداری
• تحلیلی تاریخی بر دوگانگی فرایند رسیدگی به دعاوی مسئولیت دولت در ایران
• پیوند آیین دادرسی به حقوق اساسی
• افتراقی شدن دادرسی کیفری جرایم اشخاص حقوقی؛ مبانی، ضرورت و ضوابط
• امکان‌پذیری نظارت قضایی بر شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان با نگاهی به رویۀ قضایی
• نسبت میان حاکمیت شرع و حاکمیت قانون در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران
• امکان سنجی نظارت و تحلیل آرای دیوان عدالت اداری بر شوراهای محلی
• مفهوم اصل دسترسی ارزان به دادگستری و جلوه‌های آن
• قضازدایی و جرم‌زدایی از منظر قانون اساسی و حقوق اداری
• چالشی فراروی جایگاه حقوقی دیوان عدالت اداری در حل و فصل اختلافات در حوزۀ آب
• حق دادخواهی و شکایت از نظر شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی و کنترل ساختمان
• شخصیت خواهان در دیوان عدالت اداری

رویه‌های قضایی

• رای وحدت رویه شماره 786 مورخ 1398/10/24 هیات عمومی دیوان عالی کشور
• رای وحدت رویه شماره 757 مورخ 1396/1/29 هیات عمومی دیوان عالی کشور
• رای وحدت رویه شماره 702 مورخ 1386/5/2 هیات عمومی دیوان عالی کشور( اصلاح شورای اصلاحات ارضی در صورت اشتباه در نحوه واگذاری و یا تنظیم سند)
• رای وحدت رویه شماره 569 مورخ 1370/10/10 هیات عمومی دیوان عالی کشور( صلاحیت محاکم دادگستری در رسیدگی به اختلاف در اصل ‌مالکیت ملکی که به ثبت نرسیده
• نظریه شماره 7/99/112 مورخ 1399/02/20 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مرجع صالح رسیدگی به اعتراض به آراء کمیسیون های مالیاتی
• نظریه شماره 7/99/1133 مورخ 1399/08/27 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره قابل اعتراض نبودن آراء قطعی دادگاه تجدیدنظر انتظامی کارشناسان رسمی دادگستری
• نظریه شماره 7/99/1166 مورخ 1399/09/15 اداره کل حقوقی قوه قضاییه مطرح بودن پرونده طلاق در دادگاه خانواده و حقوق مالی زوجه در شورای حل اختلاف
• رای دادگاه درباره اعتراض از آراء هیأت های حل اختلاف کارگر و کارفرما (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۴۴۰۱۳۲۳)
• رای دادگاه درباره اعتراض از آراء هیأت های حل اختلاف کارگر و کارفرما (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۱۲۳۵)
• رای دادگاه درباره اعتراض به آرای مراجع حل اختلاف کار (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۷۰۴۰۰۶۵۶)