اصل ۱۵۹ قانون اساسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حقوق
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''اصل ۱۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران''': مرجع رسمی [[تظلم|تظلمات]] و [[شکایت|شکایات]] دادگستری است‏. تشکیل [[دادگاه|دادگاه‌]]<nowiki/>ها و تعیین [[صلاحیت]] آنها منوط به حکم [[قانون]] است‏.
'''اصل ۱۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران''': مرجع رسمی [[تظلم|تظلمات]] و [[شکایت|شکایات]] دادگستری است‏. تشکیل [[دادگاه|دادگاه‌]]<nowiki/>ها و تعیین [[صلاحیت]] آنها منوط به حکم [[قانون]] است‏.
* [[اصل ۱۵۸ قانون اساسی|مشاهده اصل قبلی]]
* [[اصل ۱۵۸ قانون اساسی|مشاهده اصل قبلی]]
* [[اصل ۱۶۰ قانون اساسی|مشاهده اصل بعدی]]
* [[اصل ۱۶۰ قانون اساسی|مشاهده اصل بعدی]]


== اصول و مواد مرتبط ==
== مواد مرتبط ==
 
* [[اصل ۱۹ قانون اساسی]]
* [[اصل ۱۹ قانون اساسی]]
* [[اصل ۲۰ قانون اساسی]]
* [[اصل ۲۰ قانون اساسی]]
خط ۱۸: خط ۱۶:
مطابق [[اصل 71 متمم قانون اساسی مشروطه]]: «دیوان عدالت عظمی و محاکم عدلیه مرجع رسمی تظلمات عمومی هستند و قضاوت در امور شرعیه با عدول مجتهدین جامع الشرایط است». همچنین بر اساس [[اصل 73 متمم قانون اساسی مشروطه|اصل 73 آن قانون]]: «تعیین محاکم عرفیه منوط به حکم قانون است و کسی نمی‌تواند به هیچ اسم و رسم محکمه برخلاف مقررات قانون تشکیل نماید» و بر اساس [[اصل 74 متمم قانون اساسی مشروطه|اصل 74 آن]]: «هیچ محکمه ممکن نیست منعقد گردد مگر به حکم قانون».
مطابق [[اصل 71 متمم قانون اساسی مشروطه]]: «دیوان عدالت عظمی و محاکم عدلیه مرجع رسمی تظلمات عمومی هستند و قضاوت در امور شرعیه با عدول مجتهدین جامع الشرایط است». همچنین بر اساس [[اصل 73 متمم قانون اساسی مشروطه|اصل 73 آن قانون]]: «تعیین محاکم عرفیه منوط به حکم قانون است و کسی نمی‌تواند به هیچ اسم و رسم محکمه برخلاف مقررات قانون تشکیل نماید» و بر اساس [[اصل 74 متمم قانون اساسی مشروطه|اصل 74 آن]]: «هیچ محکمه ممکن نیست منعقد گردد مگر به حکم قانون».


== فلسفه و مبانی نظری اصل ==
== فلسفه و مبانی نظری ==
پیش‌بینی مراجع قضاوتی و دامنه صلاحیت آنها در قانون و منوط نمودن رسیدگی و [[صدور رای]] [[مراجع قضایی|مرجع قضایی]] به صلاحیت آن و نیز حق افراد در دسترسی به مراجع، بر دو اصل مهم یعنی مساوات و لزوم قانونی بودن صلاحیت مراجع قضایی استوار است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون اساسی در نظام حقوقی ایران پیشینه، آموزه‌ها، قوانین|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=نامه هستی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4451748|صفحه=|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=ایمانی|نام۲=امیررضا|نام خانوادگی۲=قطمیری|چاپ=1}}</ref>
پیش‌بینی مراجع قضاوتی و دامنه صلاحیت آنها در قانون و منوط نمودن رسیدگی و [[صدور رای]] [[مراجع قضایی|مرجع قضایی]] به صلاحیت آن و نیز حق افراد در دسترسی به مراجع، بر دو اصل مهم یعنی مساوات و لزوم قانونی بودن صلاحیت مراجع قضایی استوار است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون اساسی در نظام حقوقی ایران پیشینه، آموزه‌ها، قوانین|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=نامه هستی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4451748|صفحه=|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=ایمانی|نام۲=امیررضا|نام خانوادگی۲=قطمیری|چاپ=1}}</ref>


== نکات توضیحی تفسیری دکترین ==
== نکات تفسیری دکترین ==
با توجه به هدف [[قوه قضاییه|قوه قضائیه]] مبنی بر احقاق حقوق عامه و وظیفه آن در رسیدگی و صدور حکم، حق [[دادخواهی]] افراد به عنوان یکی از حقوق بنیادین ایجاب تشکیل مراجع قضایی را توجیه می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در نظم حقوق کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4744696|صفحه=|نام۱=امیر|نام خانوادگی۱=ساعدوکیل|نام۲=پوریا|نام خانوادگی۲=عسکری|چاپ=3}}</ref> برابری حقوقی افراد در برابر قانون، از زمره اصولی است که [[قانون اساسی]] آن را جزء جدایی ناپذیر [[دموکراسی]] برمی‌شمارد و یکی از جلوه‌های این برابری رسیدگی [[جرم|جرائم]] همه افراد بدون تفاوت گذاری و استثناست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق اساسی و نهادهای سیاسی|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5264440|صفحه=|نام۱=سیدابوالفضل|نام خانوادگی۱=قاضی شریعت پناهی|چاپ=13}}</ref> بر این اساس استقلال قوه قضائیه اقتضا می‌کند که از دخالت و تصرف قوای دیگر مصون باشد و از سوی دیگر حاکمیت قانون ایجاب می‌کند که کلیه امور عمومی از جمله تأسیس دادگاه‌ها بر اساس قانون باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران حاکمیت و نهادهای سیاسی (جلد دوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3861076|صفحه=|نام۱=سیدمحمد|نام خانوادگی۱=هاشمی|چاپ=23}}</ref>
با توجه به هدف [[قوه قضاییه|قوه قضائیه]] مبنی بر احقاق حقوق عامه و وظیفه آن در رسیدگی و صدور حکم، حق [[دادخواهی]] افراد به عنوان یکی از حقوق بنیادین ایجاب تشکیل مراجع قضایی را توجیه می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در نظم حقوق کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4744696|صفحه=|نام۱=امیر|نام خانوادگی۱=ساعدوکیل|نام۲=پوریا|نام خانوادگی۲=عسکری|چاپ=3}}</ref> برابری حقوقی افراد در برابر قانون، از زمره اصولی است که [[قانون اساسی]] آن را جزء جدایی ناپذیر [[دموکراسی]] برمی‌شمارد و یکی از جلوه‌های این برابری رسیدگی [[جرم|جرائم]] همه افراد بدون تفاوت گذاری و استثناست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق اساسی و نهادهای سیاسی|ترجمه=|جلد=|سال=1393|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5264440|صفحه=|نام۱=سیدابوالفضل|نام خانوادگی۱=قاضی شریعت پناهی|چاپ=13}}</ref> بر این اساس استقلال قوه قضائیه اقتضا می‌کند که از دخالت و تصرف قوای دیگر مصون باشد و از سوی دیگر حاکمیت قانون ایجاب می‌کند که کلیه امور عمومی از جمله تأسیس دادگاه‌ها بر اساس قانون باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران حاکمیت و نهادهای سیاسی (جلد دوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3861076|صفحه=|نام۱=سیدمحمد|نام خانوادگی۱=هاشمی|چاپ=23}}</ref>


== نکات توضیحی ==
== نکات توضیحی ==
'''اصل 159 قانون اساسی''' که محاکم دادگستری را به عنوان مرجع رسمی رسیدگی به تظلمات مردم معرفی می‌کند، بیانگر این قاعده است که در صورت تردید در صلاحیت محاکم دادگستری، این محاکم [[صلاحیت عام]] برای رسیدگی به دعاوی مختلف را دارند و تا زمانی که قانون‌گذار به صورت صریح محاکم قضائی را از رسیدگی به برخی دعاوی منع نکرده است، صلاحیت عام محاکم از پشتوانه قانونی و حقوق اساسی برخوردار است و رسیدگی به دعاوی در مراجع قضائی در زمره حقوق اساسی ملت است.<ref>{{Cite journal|title=پیوند آیین دادرسی به حقوق اساسی|url=https://analysis.illrc.ac.ir/article_701500.html|journal=دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی|date=1401|issn=2821-1790|pages=21–39|volume=1|issue=2|doi=10.22034/analysis.2023.701500|language=fa|first=ماندانا|last=آقاجانی}}</ref>
'''اصل 159 قانون اساسی''' که محاکم دادگستری را به عنوان مرجع رسمی رسیدگی به تظلمات مردم معرفی می‌کند، بیانگر این قاعده است که در صورت تردید در صلاحیت محاکم دادگستری، این محاکم [[صلاحیت عام]] برای رسیدگی به دعاوی مختلف را دارند و تا زمانی که قانون‌گذار به صورت صریح محاکم قضائی را از رسیدگی به برخی دعاوی منع نکرده است، صلاحیت عام محاکم از پشتوانه قانونی و حقوق اساسی برخوردار است و رسیدگی به دعاوی در مراجع قضائی در زمره حقوق اساسی ملت است.<ref>{{Cite journal|title=پیوند آیین دادرسی به حقوق اساسی|url=https://analysis.illrc.ac.ir/article_701500.html|journal=دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی|date=1401|issn=2821-1790|pages=21–39|volume=1|issue=2|doi=10.22034/analysis.2023.701500|language=fa|first=ماندانا|last=آقاجانی}}</ref>
== پایان نامه و رساله های مرتبط ==
* [[قابلیت اعتراض به آرای مراجع شبه قضایی در مراجع عمومی دادگستری]]


== مقالات مرتبط ==
== مقالات مرتبط ==
خط ۴۶: خط ۴۷:
* [[شخصیت خواهان در دیوان عدالت اداری]]
* [[شخصیت خواهان در دیوان عدالت اداری]]
* [[کنترل‌ قضائی‌ قانون‌ عادی‌ در تطبیق‌ با قانون‌ اساسی‌ (حقوق تطبیقی‌ و ایران‌)]]
* [[کنترل‌ قضائی‌ قانون‌ عادی‌ در تطبیق‌ با قانون‌ اساسی‌ (حقوق تطبیقی‌ و ایران‌)]]
== رویه‌های قضایی ==
 
== نکات توصیفی هوش مصنوعی ==
{{هوش مصنوعی (ماده)}}
# دادگستری به عنوان مرجع رسمی رسیدگی به تظلمات و شکایات تعیین شده است.
# تشکیل دادگاه‌ها باید براساس حکم قانون باشد.
# تعیین صلاحیت دادگاه‌ها نیز نیازمند حکم قانونی است.
# اصل ۱۵۹ بر اهمیت قانونی بودن فرآیندهای قضایی تأکید می‌کند.
# نقش دادگستری در تضمین اجرای عدالت مطابق با قانون مشخص شده است.
 
== رویه های قضایی ==
* [[رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره قلمرو صلاحیت هیأت حل اختلاف کارگر وکارفرما]]
* [[رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره قرار عدم صلاحیت به شایستگی مراجع شبه قضایی]]
* [[رای دادگاه درباره مرجع صالح در ابطال رأی هیئت حل اختلاف اداره کار (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۲۵۰۰۱۱۵)]]
* [[رای دادگاه درباره صلاحیت دادگاهها در صورت عدم تصریح به شرط داوری در قرارداد میان تعاونی و عضو تعاونی (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۳۵۰۱۴۶۲)]]
* [[رای دادگاه درباره صلاحیت دادگاه در خصوص ابطال نظریه هیأت تعیین حریم و بستر رودخانه (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۰۸۰۳)]]
* [[رای دادگاه درباره تعیین حکم در قرارداد (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۳۷۰۰۲۲۳)]]
* [[رای شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری درباره طرح شکایت از سوی واحد دولتی در دیوان عدالت اداری]]
* [[نظریه شماره 7/97/29 مورخ 1397/01/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/97/139 مورخ 1397/02/01 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/97/129 مورخ 1397/02/01 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/95/1658 مورخ 1395/07/12 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/95/1551 مورخ 1395/07/03 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/88/4681 مورخ 1388/08/03 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 1616/96/7 مورخ 1396/07/17 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 1610/95/7 مورخ 1395/07/07 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[رای وحدت رویه شماره 786 مورخ 1398/10/24 هیات عمومی دیوان عالی کشور]]
* [[رای وحدت رویه شماره 786 مورخ 1398/10/24 هیات عمومی دیوان عالی کشور]]
* [[نظریه شماره 7/1402/510 مورخ 1402/09/05 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مرجع اعتراض به آرای کمیسیون ماده ۳۸ آیین نامه معاملات شهرداری]]
* [[نظریه شماره 7/1402/510 مورخ 1402/09/05 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مرجع اعتراض به آرای کمیسیون ماده ۳۸ آیین نامه معاملات شهرداری]]
خط ۷۸: خط ۱۰۳:


{{اصول قانون اساسی}}
{{اصول قانون اساسی}}
[[رده:اصول قانون اساسی]]
[[رده:اصول قانون اساسی]]
[[رده:قوه قضاییه]]
[[رده:قوه قضاییه]]
[[رده:مواد قرمز]]
[[رده:مواد قرمز]]

نسخهٔ ‏۱۳ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۱

اصل ۱۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مرجع رسمی تظلمات و شکایات دادگستری است‏. تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آنها منوط به حکم قانون است‏.

مواد مرتبط

پیشینه

مطابق اصل 71 متمم قانون اساسی مشروطه: «دیوان عدالت عظمی و محاکم عدلیه مرجع رسمی تظلمات عمومی هستند و قضاوت در امور شرعیه با عدول مجتهدین جامع الشرایط است». همچنین بر اساس اصل 73 آن قانون: «تعیین محاکم عرفیه منوط به حکم قانون است و کسی نمی‌تواند به هیچ اسم و رسم محکمه برخلاف مقررات قانون تشکیل نماید» و بر اساس اصل 74 آن: «هیچ محکمه ممکن نیست منعقد گردد مگر به حکم قانون».

فلسفه و مبانی نظری

پیش‌بینی مراجع قضاوتی و دامنه صلاحیت آنها در قانون و منوط نمودن رسیدگی و صدور رای مرجع قضایی به صلاحیت آن و نیز حق افراد در دسترسی به مراجع، بر دو اصل مهم یعنی مساوات و لزوم قانونی بودن صلاحیت مراجع قضایی استوار است.[۱]

نکات تفسیری دکترین

با توجه به هدف قوه قضائیه مبنی بر احقاق حقوق عامه و وظیفه آن در رسیدگی و صدور حکم، حق دادخواهی افراد به عنوان یکی از حقوق بنیادین ایجاب تشکیل مراجع قضایی را توجیه می‌کند.[۲] برابری حقوقی افراد در برابر قانون، از زمره اصولی است که قانون اساسی آن را جزء جدایی ناپذیر دموکراسی برمی‌شمارد و یکی از جلوه‌های این برابری رسیدگی جرائم همه افراد بدون تفاوت گذاری و استثناست.[۳] بر این اساس استقلال قوه قضائیه اقتضا می‌کند که از دخالت و تصرف قوای دیگر مصون باشد و از سوی دیگر حاکمیت قانون ایجاب می‌کند که کلیه امور عمومی از جمله تأسیس دادگاه‌ها بر اساس قانون باشد.[۴]

نکات توضیحی

اصل 159 قانون اساسی که محاکم دادگستری را به عنوان مرجع رسمی رسیدگی به تظلمات مردم معرفی می‌کند، بیانگر این قاعده است که در صورت تردید در صلاحیت محاکم دادگستری، این محاکم صلاحیت عام برای رسیدگی به دعاوی مختلف را دارند و تا زمانی که قانون‌گذار به صورت صریح محاکم قضائی را از رسیدگی به برخی دعاوی منع نکرده است، صلاحیت عام محاکم از پشتوانه قانونی و حقوق اساسی برخوردار است و رسیدگی به دعاوی در مراجع قضائی در زمره حقوق اساسی ملت است.[۵]

پایان نامه و رساله های مرتبط

مقالات مرتبط

نکات توصیفی هوش مصنوعی

  1. دادگستری به عنوان مرجع رسمی رسیدگی به تظلمات و شکایات تعیین شده است.
  2. تشکیل دادگاه‌ها باید براساس حکم قانون باشد.
  3. تعیین صلاحیت دادگاه‌ها نیز نیازمند حکم قانونی است.
  4. اصل ۱۵۹ بر اهمیت قانونی بودن فرآیندهای قضایی تأکید می‌کند.
  5. نقش دادگستری در تضمین اجرای عدالت مطابق با قانون مشخص شده است.

رویه های قضایی

منابع

  1. عباس ایمانی و امیررضا قطمیری. قانون اساسی در نظام حقوقی ایران پیشینه، آموزه‌ها، قوانین. چاپ 1. نامه هستی، 1388.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4451748
  2. امیر ساعدوکیل و پوریا عسکری. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در نظم حقوق کنونی. چاپ 3. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1388.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4744696
  3. سیدابوالفضل قاضی شریعت پناهی. حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. چاپ 13. میزان، 1393.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 5264440
  4. سیدمحمد هاشمی. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران حاکمیت و نهادهای سیاسی (جلد دوم). چاپ 23. میزان، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3861076
  5. آقاجانی, ماندانا (1401). "پیوند آیین دادرسی به حقوق اساسی". دو فصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی. 1 (2): 21–39. doi:10.22034/analysis.2023.701500. ISSN 2821-1790.