اصل ۴۳ قانون اساسی

اصل ۴۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادگی او، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس ضوابط زیر استوار می‌شود:

1. تأمین نیازهای اساسی‏: مسکن‏، خوراک‏، پوشاک‏، بهداشت‏، درمان‏، آموزش و پرورش و امکانات لازم برای تشکیل خانواده برای همه‏.
2. تأمین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن وسائل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند، در شکل تعاونی‏، از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص منتهی شود و نه دولت را به صورت یک کارفرمای بزرگ مطلق درآورد. این اقدام باید با رعایت ضرورتهای حاکم بر برنامه‌ریزی عمومی اقتصاد کشور در هر یک از مراحل رشد صورت گیرد.
3. تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که شکل و محتوا و ساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی‏، فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی‏، سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.
4. رعایت آزادی انتخاب شغل‏، و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری. ‏
5. منع اضرار به غیر و انحصار و احتکار و ربا و دیگر معاملات باطل و حرام. ‏
6. منع اسراف و تبذیر در همه شئون مربوط به اقتصاد، اعم از مصرف‏، سرمایه‌گذاری‏، تولید، توزیع و خدمات‏.
7. استفاده از علوم و فنون و تربیت افراد ماهر به نسبت احتیاج برای توسعه و پیشرفت اقتصاد کشور.
8. جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور.
9. تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی‏، دامی و صنعتی که نیازهای عمومی را تأمین کند و کشور را به مرحله خودکفائی برساند و از وابستگی برهاند.

• مشاهده اصل قبلی
• مشاهده اصل بعدی

اصول و مواد مرتبط

اصل ۳ قانون اساسی

اصل ۹ قانون اساسی

اصل ۱۰ قانون اساسی

اصل ۱۴ قانون اساسی

اصل ۲۸ قانون اساسی

اصل ۴۶ قانون اساسی

توضیح واژگان

• «معامله باطل و حرام»: معامله ایست که مخالف مقررات قانونی بوده و به حکم قانون، فاقد هر گونه آثار حقوقی شناخته شده باشد.
• «اسراف و تبذیر»: اسراف در لغت به معنای زیاده روی کردن در مصرف چیزی یا زیاده روی کردن در کاری را گویند و تبذیر عبارت است از بیهوده خرج کردن مال و دارایی.
• «اشتغال کامل»: وضعیتی است که در آن برای تمام افراد جویای کار، شغل مزد دار و ثمر بخش فراهم باشد.

پیشینه

جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور که در بند 8 این اصل مورد تاکید قرار گرفته، مسئله مهمی در تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود و مصنفان نظامنامه اساسی مشروطه نیز به آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند. لذا اصول بيست و سوم تا بيست و ششم نظامنامه به این نکته پرداخته‌اند. اصل 23 نظامنامه اساسی مشروطه بیان می‌دارد: «بدون تصويب مجلس، شورای ملی امتياز تشكيل كمپانی و شركت های عمومی از هر قبيل و به هر عنوان از طرف دولت داده نخواهد شد.». اصل 24 آن قانون ذکر می‌کند که: «بستن عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌‌ها، اعطای امتيازات (انحصار) تجارتی و صنعتی و فلاحتی و غيره اعم از اينكه طرف داخله باشد يا خارجه بايد به تصويب مجلس شورای ملي برسد به استثنای عهدنامه‌هائی كه استتار آن‌ها صلاح دولت و ملت باشد.». مطابق اصل 25 این قانون: «استقراض دولتی به هر عنوان كه باشد، خواه از داخله خواه از خارجه، با اطلاع و تصويب مجلس شورای ملی خواهد شد.». و نهایتا، اصل 26 نظامنامه اساسی مشروطه بیان داشته که: «ساختن راه‌های آهن يا شوسه، خواه به خرج دولت خواه به خرج شركت و كمپانی، اعم از داخله و خارجه، منوط به تصويب مجلس شورای ملی است.».

فلسفه و مبانی نظری اصل

موضوع اصل ۴۳ قانون اساسی مبتنی بر مفهوم «عدالت اجتماعی» است، از موارد مهم این مبحث، در جهان جدید بحث تأمین معیشت است، به این معنا که تأمین حداقل از زندگی امروز را حق همه مردم می‌داند که باید توسط دولتها تأمین شود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

قانون اساسی به منظور برپایی قسط و عدالت در بعد اقتصادی به طور نهادینه روش‌هایی چون توزیع منابع طبیعی و درآمدهای عمومی و استرداد ثروت‌های نامشروع را جهت پیشگیری از تمرکز ثروت و تورم پیش‌بینی کرده‌است.استقرار عدالت اجتماعی و اقتصادی یکی از اهداف عالیه حکمرانی است و دولتها محو فقر را سرلوحه برنامه‌های اجرایی خود می‌دانند. در این میان بیکاری یکی از عوارض اجتماعی است که همواره در همه کشورها وجود دارد و ریشه کن کردن کامل آن اصولاً غیرممکن است اما حمایت بشردوستانه از بیکاران ضرورتی است که در اسناد بین‌المللی و حقوق داخلی مورد توجه است.

نکات توضیحی

در اسلام اقتصاد وسیله ای هدف دار است و از این وسیله انتظاری جز کارایی بیشتر در وصول به اهداف انتظار نمی رود. با این دیدگاه تنظیم برنامه اقتصادی جامع به منظور فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خلاقیت های انسانی است. به همین جهت تامین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیاز های ضروری آنان جهت استمرار حرکت تکاملی انسان از جمله وظایف دولت است. از مصادیق مختلف تبعیض در کار آنچه به صراحت در قانون اساسی آمده است تبعیض در احراز مشاغل است و برابری در شرایط کار به صورت کلی مورد اشاره قرار می گیرد.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

آیات ۶ و ۷ سوره علق، آیه ۳۴ سوره توبه و آیات ۲۷۵، ۲۷۸ و ۲۷۹ سوره بقره، همچنین نامه ۲۱ و نامه ۵۳ نهج البلاغه، جزو مبانی و مستندات اصل ۴۳ قانون اساسی به‌ شمار می‌آیند.

رویه های قضایی

• رای دادگاه درباره ابطال آرای مراجع ثبت احوال در مورد تابعیت ایرانی در صورت احراز نسب ایرانی در دادگاه (دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۲۱۷۰۱۰۰۱)

رویه‌های حکومتی

• نظر تفسیری شماره ۹۳۴۸ مورخ ۲۴ /۱۰ /۱۳۶۶ شورای نگهبان: «دریافت بهره و خسارات تأخیر تأدیه از دولت‌ها و مؤسسات و شرکت‌ها و اشخاص خارجی که بر حسب مبانی عقیدتی خود دریافت آن را ممنوع نمی‌دانند شرعاً مجاز است، لذا مطالبه و وصول اینگونه وجوه مغایر با قانون اساسی نیست و اصول چهل و سوم و چهل و نهم قانون اساسی شامل این مورد نمی‌باشد.»

انتقادات

درون­مایه متن قانون اساسی بایستی به نحوی سامان یابد که با ذکر قواعد و حقوق بنیادین، دارای کارکرد روزآمدسازی و تطبیق با موقعیت­ ها و شرایط عرفی و روز را داشته باشد. این مهم به‌ویژه در خصوص اصول اقتصادی قانون اساسی کاربرد دارد. اصول اقتصادی قانون اساسی به طور خاص - اصل ۴۴ و اصل ۴۳- به‌گونه‌ای تنظیم یافته است که قابلیت فوق را به منصه ظهور نمی ­رساند. به همین علت، شاید در راستای گشایش این بن­ بست، سیاست­ های کلی نظام در امور اقتصادی و قوانین عادیِ اصل ۴۴ تفسیر موسعی از اقتصاد خصوصی ارائه داده و دامنه آن را گسترده نموده است. البته این تفسیر در عمل به نقیض اقتصاد خصوصی بدل شده و تجلی گر نسخه­ ای از اقتصاد شده است که خصولتی نامیده شده است.

مقالات مرتبط

• بررسی بزه‌دیدگیِ اطفالِ معارض با قانون با رویکرد اتخاذ تدابیر حمایتی
• سازوکار نظارت بر نقض اصول مربوط به حقوق ملت در ساختار حقوق اساسی ایران
• بررسی تطبیقی نفع عمومی در حقوق ایران و انگلستان
• حمایت از «حق مادری» در نظام تأمین اجتماعی
• حق بر شهر ایمن از منظر حقوق بشر و حقوق ایران

• مبانی نظری عدالت اقتصادی در پرتو کارامدی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• آزادی کسب‌وکار در قوانین موضوعه و رویه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری با تأکید بر مجوز تأسیس
• مفهوم و ارکان کار شایسته
• الزامات حقوقی اقتصاد مقاومتی در«مرحلة قانونگذاری» با تأکید بر اصل 44 قانون اساسی
• اعمال قرنطینه برای کنترل بیماری‌های واگیردار با نگاهی به نظام حقوقی ایران
• کوچک سازی دولت؛راهبردی موثر برای تراکم زدایی حقوقی-اداری از تهران
• واژه دولت به مفهوم یکی از قوای سه‌گانه در قانون اساسی
• اساسی سازی تولید و مصرف پایدار
• نقش قوۀ قضائیۀ جمهوری اسلامی ایران در تضمین حق بر آب
• مراجع صیانت از قانون اساسی و حمایت از مالکیت: نگرشی تطبیقی بر عملکرد مراجع صیانت از قانون اساسی ایران و فرانسه
• تأثیر قاعده نفی ضرر بر امور عمرانی شهر از دیدگاه فقه اسلامی
• جایگاه قوانین برنامۀ توسعه در قانون اساسی ایران؛ برنامه‌ریزی در راستای وظایف قوۀ قضائیه
• مغایرت اصولی قراردادهای مبادلاتی با موضوع صِرف اوراق اعتباری
• محدودیت های کمّی اصل آزادی تجارت در پرتو قوانین و آرای هیات عمومی دیوان عدالت اداری
• مفهوم بیگانه از دیدگاه قوانین ممنوعیت یا محدودیت استملاک بیگانگان در ایران
• مبانی فلسفی حق افراد بر داشتن حداقل دارایی از دیدگاه حقوق خصوصی (همراه با مطالعه تطبیقی)
• آثار الحاق ایران به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بر قانون مدنی
• سیمای پیشگیرانه کنوانسیون جهانی علیه فسادو قانون اساسی ایران
• تأملی بر فهم مواضع خبرگان قانون اساسی ۱۳۵۸ از نظام اقتصادی: مطالعه تطبیقی نظامهای اقتصادیِ اسلامی، جمعگرا و خصوصی