ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی

ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی: دعوای تصرف عدوانی عبارتست از:

ادعای متصرف سابق مبنی براین که دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

تصرف عدوانی: این واژه مترادف با تصرف عادیه در فقه بوده و و به معنای تصرف بدون اذن مالک و قانون می‌باشد.

دعوی تصرف عدوانی: دعوی متصرف سابق مال غیرمنقول است علیه کسی که آن مال را بدون رضایت وی متصرف است.

پیشینه

در کشورهایی نظیر ایران، فرانسه، ایتالیا برخلاف کشورهایی مانند آلمان و سوییس، کلیه املاک به ثبت نرسیده و سند رسمی به نام مالکان صادر نگردیده‌است و وضع ثبتی و قطعی بسیاری از املاک مشخص نمی‌باشد، لذا قانون گذار چاره ای جز این ندیده که دعوای تصرف را عنوان مستقل قانونی داده و به این وسیله از متصرفین این گونه املاک حمایت کند. دعاوی تصرف از قرن نهم میلادی و در حقوق کلیسایی متولد گردید به گونه ای که اسقف‌هایی که از مقرشان رانده و خلع ید شده بودند با طرح دعوا و تحصیل حکم، می‌توانستند به مقر خویش بازگردند.

در ماده ۳۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی سابق، یکی از شرایط موفقیت در دعوای تصرف عدوانی سبق تصرف حداقل به مدت یک سال بود که در قانون جدید این شرط حذف شده و صرف اثبات عرفی تصرف برای سبق تصرفکفایت می‌کند.

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

مبنای احترام به تصرف سابق در دعوای تصرف، امارهٔ مشروعیت تصرف سابق می‌باشد، یعنی حمایت از مدعی در دعاوی تصرف، ناشی از تصرف سابق به عنوان مالک نیست بلکه به عنوان اماره مشروعیت همان تصرف است که با سابقه تصرف واجد اعتبار عقلی شده‌است . مبنای دیگر این حمایت قانونی حفظ نظم موجود و منع از احقاق حق شخصی توسط افراد می‌باشد که ماده ۳۱ق. م. نیز اشعار می‌دارد «هیچ مالی را از تصرف صاحب ان نمی‌توان بیرون کرد مگر به حکم قانون»

دعاوی تصرف عدوانی حقوقی از چهار رکن تشکیل شده‌است :۱) سبق تصرف خواهان ولو مالک نباشد ۲) لحوق تصرف مالک ولو مالک باشد ۳) عدوانی بودن تصرف لاحق بدین معنی که به غیر وسیله قانونی باشد ۴) غیرمنقول بودن مورد تصرف.

سند مالکیت در دعوای تصرف عدوانی، منحصراً اماره سبق تصرف است که آن هم تاب مقاومت در برابر دلایل مخالف را ندارد.

اجرای رای تصرف عدوانی فوری می‌باشد.

سوابق و مستندات فقهی

تصرف عادیه ار نظر فقهی مترادف با واژه تصرف عدوانی به معنی تصرف بدون اذن مالک و قانون می‌باشد.

انتقادات

۱) استفاده از عبارت دعوای رفع تصرف عدوانی به جای عبارت دعوای تصرف عدوانی مناسب تر به نظر می‌رسد.

۲)سکوت ماده در مورد میزان سبق تصرف موجب اختلاف نظر میان حقوقدانان گردیده و سه نظر را پدیدآورده است: نظر نخست: با توجه به سکوت قانونگذار، تصرف سابق هرچند کوتاه باشد مورد پذیرش قانون گذار می‌باشد. نظر دوم: علت مسکوت ماندن شرط مزبور حذف آن نبوده بلکه با توجه به این که نزدیک به ۶۰ سال در نظام قانونگذاری و حتی عرف استیلای کمتر کم‌تر از یک سال را تصرف به‌شمار نیاورده است، قانون گذار نیازی به تصریح مجدد آن نیاورده است. نظر سوم: قانونگذار با مسکوت گذاشتن شرط مدت به قاضی آن آزادی لازم را داده‌است تا با توجه به اوضاع و احوال، طول مدت استیلای سابقرا کافی یا ناکافی تشخیص دهد.

مصادیق و نمونه‌ها

۱) دعوی تصرف عدوانی در مواردی که تصرف غاصبانه مسبوق به رضایت می‌باشد جاری نمی‌شود: مثلاً در مورد تصرف مستأجر پس از انقضای مدت یا تصرفات راهن در عین مرهونه دعوی تصرف عدوانی قابل طرح نمی‌باشد. 2) ممکن است به علت تنوع مصادیق ید، تصرف یک مال با تعارض مواجه شود: مانند تعارض تصرف کسی که سوار بر حیوان است و کسی که افسار آن را به دست دارد.

رویه های قضایی

• نظریه شماره 7/99/1136 مورخ 1399/08/28 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم تکلیف دادستان به رسیدگی به جرایم تصرف عدوانی،ممانعت و مزاحمت از حق

مقالات مرتبط

• واگرایی‌های مفهومی غصب و تصرف عدوانی در فقه امامیه (با نگاهی به فقه مقارن و حقوق ایران)