ماده 117 قانون ثبت اسناد و املاک

ماده 117 قانون ثبت اسناد و املاک: (اصلاحی ۱۳۱۲/۰۵/۰۷) - هر کس به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به عین یا منفعت مالی (اعم از منقول یا غیرمنقول) حقی به شخص یا اشخاص داده و بعد نسبت به‌‌ همان عین یا منفعت به موجب سند رسمی معامله یا تعهدی معارض با حق مزبور بنماید به حبس با اعمال شاقه از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

معامله ی معارض اقسامی بدین شرح دارد؛

• هر دو معامله با سند رسمی باشد.
• هر دو معامله با سند عادی باشد.
• معامله اول با سند رسمی و معامله دوم با سند عادی باشد.
• معامله اول با سند عادی و معامله دوم با سند رسمی باشد. این قِسم دو شق دارد؛ یا سند عادی قابل ترتیب اثر است همچون معاملات اتومبیل و یا قابل ترتیب اثر نیست همچون معاملات املاک ثبت شده که بنابر مقررات ثبت باید با سند رسمی باشد.

قسم اول و شق اول از قسم چهارم، مشمول ماده مزبور می باشد. چرا که برای آنکه امری مشمول ماده مزبور باشد باید اولاً معامله نخست قانوناً صحیح باشد، ثانیاً معامله ی دوم با سند رسمی باشد. با این توضیح، قسم دوم و سوم به جهت عادی بودن معامله دوم و شق دوم از قسم چهارم به جهت قانونی نبودن معامله، مشمول ماده 117 نمی گردند. لیکن آنچه که از اطلاق ماده مزبور متبادر به ذهن می شود آن است که انتقال حق نسبت به مال غیرمنقول بدون تنظیم سند رسمی نیز ممکن می باشد و سند عادی مربوط به این حق می تواند حق مذکور را اثبات نماید.درخصوص نحوه تعقیب جزم مذکور در ماده فوق الذکر لازم به ذکر است که از آنجا که جرمی عمومی می باشد، بدون شکایت شاکی خصوصی نیز قابل تعقیب بوده و در نتیجه گذشت شاکی نیز سبب موقوفی تعقیب آن نخواهد شد.

نکات توضیحی

وجه تمایز و افتراق معامله معارض با فروش مال غیر آن است که در معامله معارض بر اساس این ماده از قانون ثبت، شخص نسبت به مال خویش معاملات متعدد انجام می دهد لیکن در فروش مال غیر، شخص مال دیگری را مورد معامله قرار می دهد.

رویه های قضایی

• بنابر رأی وحدت رویه شماره 43 مورخ 1351/08/10 در خصوص قابلیت یا عدم قابلیت تعارض معامله مال غیرمنقول به و‌سیله سند عادی با معامله همان مال با سند رسمی در صورت اجباری بودن ثبت اسناد گفته شده است که: چنانچه کسی در نقاطی که ثبت اسناد مربوط به معاملات اجباری شده باشد و با و‌جود اجباری بودن ثبت رسمی اسناد، قبلاً معامله‌ای نسبت به مال غیرمنقول به و‌سیله سند عادی انجام دهد و سپس به موجب سند رسمی معامله‌ای معارض با معامله او‌ل در مورد همان مال و‌اقع سازد عمل او از مصادیق ماده ۱۱۷ قانون ثبت اسناد نخواهد بود بلکه ممکن است بر فرض احراز سوءنیت با ماده کیفری دیگری قابل انطباق باشد.جرم مزبور در این ماده، جرمی مرکب می باشدچرا که برای تحقق جرم مزبور وجود دو جزء معامله اول و معامله دوم ضروری می باشد تا عنوان واحد معامله معارض تحقق یابد و اگر یک جزء معامله (معامله اول یا دوم) را حذف کنیم، معامله معارض تحقق نخواهد یافت. همچنین بر اساس حکم شماره 1811 شعبه 5 دیوان عالی کشور، از آنجا که مالک مال توقیف شده در اجرای ثبت اسناد که نسبت به آن آگهی حراج نیز داده شده باشد، اساساً حق مداخله در مال را ندارد در نتیجه معامله وی چه با سند عادی و چه با سند رسمی معتبر نمی باشد و موضوع مشمول ماده مزبور نخواهد بود. همچنین قابل توجه است که بر اساس رأی مورخ 1318/08/30 شعبه دوم دیوان عالی کشور، صرف اقدام شخص به دو معامله متعارض مشمول ماده مزبور شده و عدم رعایت تشریفات قانونی لازم برای ثبت معامله اولی در مواردی که قانون ثبت آن را لازم دانسته، اهمیتی ندارد.
• نظریه شماره 7/1400/190 مورخ 1400/03/30 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره جزای نقدی انتقال مال غیر در ملک مشاع
• رای دادگاه درباره ابطال سند رسمی موخر به استناد بیع عادی (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۰۶۹۲)

انتقادات

ماده مزبور گفته است که برای تنظیم کننده ی سند غیر رسمی راجع به مال غیرمنقول، بر اساس ماده ی دیگری مجازات تعیین گردد، چنین اقدامی ابداع مجازات می باشد که خلاف اصل قانونی بودن جرم و مجازات می باشد.