ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) (اصلاحی ۱۴۰۳/۰۳/۳۰): اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به چهل و پنج روز و دوازده ساعت تا شش ماه حبس یا به ۶۶/۰۰۰/۰۰۰ تا ۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۱۳ قانون طرز جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و واگیردار مصوب ۱۳۲۰ و آیین‌نامه‌های اجرایی آن، قیدی بر این ماده می‌زند و پزشکان را موظف می‌کند که آمار بیماری‌های آمیزشی را به بهداری بفرستند و این از همان مواردی است که اشخاص را مشمول عوامل موجهه جرم می‌کند، هرچند ظاهراً این ماده، شخصی مثل وکیل دادگستری را که به مناسبت شغل و حرفه خود از رازی آگاه مشود که وصف کیفری دارد، موظف نمی‌کند که راز را به مراجع قضایی اطلاع بدهدو اطلاع دادن این امر به مراجع قضایی وفق ماده ۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری و هم چنین درنظر گرفتن عمل فرد به عنوان یک تکلیف وجدانی و اخلاقی، از عنوان افشای اسرار، خروج موضوعی دارد،
• ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری
• ماده ۱۴۶ قانون آیین دادرسی کیفری
• ماده 48 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران

توضیح واژگان

منظور از «افشا»، آگاه ساختن و پدیدار نمودن است که به صورت کتبی، شفاهی یا فعل محقق می‌گردد.

کلمات «شغل» و «حرفه» مطلق است و تفاوتی نمی‌کند که شغل یا حرفه، دولتی و عمومی باشد یا خصوصی.

منظور از «موارد قانونی»، مواردی است که قانون، اجازه افشای رازی را داده که گاه به صورت خاص بیان می‌شوند و گاه تحت عنوان عام علل موجهه جرم یا عوامل رافع مسئولیت کیفری قرار می‌گیرد.

منظور از «سرّ» و «راز»، هرچیز پوشیده و مخفی از دیگران است و افشای سرّی مراد است که قانون، اخلاق حرفه ای، مقررات شغلی یا تأکید صاحب سرّ، افشای آن را ممنوع کرده‌است.تشخیص این مسئله با دادگاه است.

کلمه «مردم»، ظهور در اشخاص حقیقی دارد و افشای اسرار یک شخص حقوقی، مشمول این ماده نخواهد بود.

قید «به مناسب شغل یا حرفه خود» بیانگر آن است که اطلاع از سرّ باید به مناسبت شغل باشد بنابراین اگر شخصی برای انجام کار اداری نزد کارمندی برود و اسراری را برای او بازگو کند که ارتباطی با کار او در آن اداره و شغل کارمند نداشته باشد، از شمول ماده خارج است،

پیشینه

ماده ۲۲۰ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴، در مورد افشای اسرار توسط اشخاصی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند از یکماه تا یکسال حبس جنحه ای و از ۲۵ الی ۲۰۰ تومان غرامت، مجازات تعیین کرده بود. همچنین لازم به ذکر است که نرخ جریمه مذکور در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) بر اساس تصویبنامه مصوب جلسه ۱۴۰۳/۰۳/۳۰ هیات وزیران درخصوص «اصلاح میزان مبالغ مربوط به جرایم و تخلفات مندرج در قوانین مختلف» اصلاح گردید. سابقا جزای نقدی مندرج در این ماده یک میلیون و پانصدهزار تا شش میلیون ریال ریال بود.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

امکان تحقق این جرم با افشای سرّ برای یک نفر نیز ممکن است و نیاز نیست که مخاطبان آن، افراد زیادی باشند.

نکات توضیحی

عنصر مادی این جرم افشای اسرار است که به مناسبت شغل و حرفه به دست آمده است. این جرم، مطلق است و نیازی نیست که موجب خسارت و ضرر برای صاحب سرّ بشود. هرچند در این مورد، نظر مخالف نیز با این بیان که دلیل عدم تصریح قانونگذار آن است که حصول ضرر را مفروض دانسته است وجود دارد زیرا هیچ سرّی نیست که افشای آن ضرری را برای صاحب آن ایجاد نکند و این مسئله در تعریف سرّ، عیان است. عنصر معنوی این جرم، سوء نیت عام است و صرف آگاهی از مجرمانه بودن عمل و قصد ارتکاب کافی به نظر میرسد و نیازی به «قصد اضرار» به عنوان سوء نیت خاص نیست. این جرم معمولا آنی در نظر گرفته میشود اما گاها افشای راز، مستلزم زمان طولانی است مانند یک سخنرانی یک ساعته که به تشریح سرّی میپردازد، که در این صورت میتوان جرم را از نوع مستمر به حساب آورد. در مورد رازی که قبلا فاش شده است و شمول این ماده بر آن، دو احتمال وجود دارد:1-عدم شمول، چون آنچه افشا شده است راز نیست بنابراین سالبه به انتفاع موضوع است.2- شمول ماده نسبت به مورد مذکور، چون هدف قانونگذار این بوده که صاحبان حِرَف را ملزم به عدم بیان هر آنچه به عنوان راز نزدشان مطرح میشود نماید، هرچند احتمال اول با موازین حقوقی سازگارتر است.

انتقادات

عبارت «کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند» مجمل است و در ظاهر فقط شامل کسانی است که شغل یا حرفه ای رسمی با نوعی تعهد ضمنی مبنی بر رازداری دارند مثلاً کارگری که برای تعمیر ساختمان به منزل شخصی می‌رود و از اسرار صاحب منزل، مطلع می‌شود و سرّی را افشا می‌کند، در اجرای حکم این ماده در مورد او، تردید وجود دارد، بنابراین بهتر است که حِرَف مورد نظر قانونگذار، دقیقاً مشخص شوند.

هرچند جرم این ماده، قابل گذشت است اما این قابل گذشت بودن محل انتقاد است چون قبل از ایجاد ضرر برای صاحب سرّ، موجب سلب اعتماد عمومی می‌شود و عدم اعتماد مردم به صاحبان این مشاغل را موجب می‌گردد، اما اگر صاحب راز بر افشای آن رضایت داشته باشد مشروط بر آنکه راز متعلق به شخص دیگری نیز نباشد، افشای آن راز، مشمول این ماده نخواهد بود، هرچند موجب ایجاد ضرر برای دیگران شده باشد.

دراین خصوص، دو مکتب فکری نیز وجود دارد: یک مکتب که مبنای این لزوم را قراردادی می‌داند که بین دو طرف منعقد شده‌است که از آثار این نظریه قابل گذشت بودن جرم است. در مقابل مکتب دیگری، مبنای آن را ضرورت‌های اجتماعی درنظر گرفته‌است که قانونگذار را ملزم به حمایت کیفری از اسرار مردم قرار داده‌است و نتیجتاً طبق نظر این مکتب، جرم افشای راز، غیرقابل گذشت محسوب می‌شود.

مصادیق و نمونه‌ها

افشای آنچه محرمانه است، اما اصطلاحاً سرّ و راز محسوب نمی‌شود مانند سوالات امتحانی، مشمول این ماده نخواهد بود.

• رای دادگاه درباره تأکید بر محرمانه بودن مفاد مکاتبات و اسناد و اطلاعات در قرارداد کار (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۷۰۳۰۰۸۸۴)

مقالات مرتبط

• نقض دادرسی عادلانه و ضمانت اجرا کیفری آن از منظر قانون ایین دادرسی کیفری 1392
• جلوه هایی از کارکردهای تفضیلی عرف در نظام کیفری تقنینی ماهوی عمومی
• تحلیل حق حضور وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی در حقوق کیفری ایران
• مبانی و تضمینات اصل قانونمندی دادرسی در نظام کیفری ایران و کنوانسیون اروپایی حقوق بشر
• تبعیض ژنتیکی در نظام حقوقی کانادا و ایران
• الزامات تقنینی دولت‌ها در پروتکل کارتاهینا و میزان پایبندی دولت جمهوری اسلامی ایران به الزامات مذکور
• اخلاق حرفه‌ای قانون‌گذاری کیفری با تأکید بر نظام حقوقی ایران
• واکاوی مبانی فقهی و حقوقی مسئولیت مدنی روان‌شناسان و مشاوران
• سیاست جنایی قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی
• مطالعه تطبیقی حمایت مدنی و کیفری ازحقوق اسرار تجاری درنظام حقوقی ایران وآمریکا
• مسئولیت مدنی ناشی از نقض حریم خصوصی داده ها در فقه امامیه و حقوق موضوعه
• جاسوسی و خیانت به کشور