ماده ۴۸ قانون مدنی

منتفع باید از مالی که موضوع حق انتفاع است سوءاستفاده نکرده و در حفاظت آن تعدی یا تفریط ننماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

سوء استفاده، یعنی استیفای بیش از حدود مأذون از سوی مالک.

پیشینه

به موجب قانون مدنی آلمان و اتیوپی، منتفع در نگهداری مال موضوع انتفاع، باید رعایت غبطه مالک را نموده؛ و درصورت تجاوز غاصب به مال مزبور، باید مراتب را به صاحب آن، اطلاع دهد؛ وگرنه مسئول خواهدبود. و به موجب قانون مدنی آلمان و اتیوپی، منتفع در نگهداری مال موضوع انتفاع، باید رعایت غبطه مالک را نماید؛ چراکه ید او امانی بوده؛ و تعهد وی نسبت به حفاظت مال مزبور را، نباید نادیده گرفت.

به موجب ماده ۹۹۰ قانون مدنی مصر، منتفع باید در نگهداری مال موضوع انتفاع، همان کوششی را به عمل آورد؛ که در حفظ مال خود مبذول می‌دارد. درضمن، اگر منتفع، پس از انقضای مدت مورد توافق طرفین، از رد مال به مالک آن، خودداری نماید؛ مسئول تلف مال خواهدبود؛ حتی اگر مقصر نباشد.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

انتفاع خارج از حدود عرفی، افراط در انتفاع، و تغییر مورد مصرف را، باید از مصادیق سوء استفاده دانست.

اگر منتفع، به شروطی که مالک، جهت نگهداری مال معین نموده؛ عمل ننماید؛ ضامن است.

شرط مسئولیت منتفع، درصورت نقص و تلف مورد انتفاع، صحیح بوده؛ و نمی‌توان آن را، خلاف مقتضای عقد دانست.

منتفع، مکلف است پس از انقضای مدت معین، مال موضوع انتفاع را، به مالک آن رد نماید.

تعدی، همیشه با فعل صورت می‌پذیرد.

معمولاً ضمان انسان نسبت به اموال دیگران، یا ناشی از تعدی است؛ یا تفریط، به ندرت تعدی و تفریط، با هم توأم می‌گردند.

معیار تشخیص تعدی و تفریط، عرف می‌باشد.

سوء استفاده از حق، موجب ضمان است.

تجاوز به مال غیر، خارج از حدود متعارف، موجب تعدی و تفریط می‌گردد.

همیشه عدم رعایت احتیاط، مسامحه محسوب نمی‌گردد؛ بلکه در مسامحه، معیار تشخیص احتیاط، عرف است.

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر موضوع انتفاع، اسبی باشد که مالک، آن را جهت سواری، در اختیار دیگری قرار داده‌است؛ و منتفع، حیوان را، جهت شخم زدن زمین خود، به کار گرفته باشد؛ در اینصورت وی، مکلف به پرداخت اجرت المثل است.
• اگر طرفین، توافق نمایند که منتفع، از موضوع حق انتفاع، که جواهری گرانبها بوده؛ در گاوصندوق منزل خود نگهداری کند؛ و شخص مزبور، برخلاف این ترتیب عمل نماید؛ و درنتیجه مال مزبور تلف گردد؛ در اینصورت منتفع، مسئول جبران خسارت است.
• منتفع، حق اجاره مورد انتفاع را ندارد.
• منتفع، نباید در مورد سکنی، بیش از حدود عرفی، میهمان بپذیرد.
• منتفع نباید در زمینی که مالک، برای کاشت گندم، در اختیار او گذاشته؛ برنج بکارد؛ که درنتیجه، باعث فرسایش بیشتر زمین گردد.
• منتفع، نباید از ماشین سواری، برای حمل بار استفاده نماید.