ماده ۴۰۱ قانون مدنی

ماده ۴۰۱ قانون مدنی: اگر برای خیار شرط، مدت معین نشده باشد هم شرط خیار و هم بیع باطل است.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۳۹۹ قانون مدنی

• ماده ۴۰۰ قانون مدنی

توضیح واژگان

• «بیع»، یعنی تبادل مالی در مقابل مال دیگر.
• «باطل» در ماده ۴۰۱ قانون مدنی، به معنای ماهیت یا اثر حقوقی تشکیل نشده و وجود نیافته می‌باشد.
• «شرط»، به معنای التزام و تعهدی است که ضمن عقد معین و در کنار تعهد اصلی به وجود می‌آید.
• «خیار»، یعنی حق فسخ عقد و عدول از آن.

فلسفه و مبانی نظری ماده

دلیل وضع ماده ۴۰۱ قانون مدنی، جلوگیری از غرری است که در خیار شرط بدون مدت، مشهود است. هر چند مجهول بودن مدت خیار شرط، لطمه ای به معلوم بودن موضوع قرارداد وارد نمی‌سازد؛ اما موجب مبهم شدن قلمرو پایبندی به مفاد آن می‌گردد، چرا که مشروطٌ علیه نمی‌داند که تا چه حدی، باید به التزام طرف مقابل به مفاد قرارداد، اعتماد نماید، در چنین شرایطی، همه چیز به سود صاحب خیار بوده و هرگاه خود را در معرض زیان یا سود کمتر ببیند؛ می‌تواند عقد را فسخ کند، ابهام و غرر این گونه معاملات، بالا بوده و از ارزش مورد معامله کم نموده و باعث محدود شدن اختیار مشروطٌ علیه در تصرف نسبت به اموال خود می‌گردد.

نکات تفسیری دکترین ماده ۴۰۱ قانون مدنی

مجهول بودن خیار شرط، سبب بی‌اعتباری عقد و شرط می‌گردد. شرط نیز همانند عقد اصلی، نوعی معامله بوده که موضوع آن خیار است؛ لذا معلوم نبودن مدت خیار، به دلیل فقدان یکی از شرایط اساسی صحت قراردادها، باعث بطلان شرط خیار می‌گردد.

لازم است ذکر شود در عقود مبتنی بر معاوضه که در آنها تعادل عوضین شرط نیست، نظیر صلح محاباتی، یا بیمه عمر، به نظر می‌رسد که شرط خیار دائمی صحیح باشد؛ زیرا در این قبیل قراردادها، علم تفصیلی به عوضین شرط نبوده و به دلالت اصل حاکمیت اراده، چنین شرطی خلاف مقتضای ذات عقد نیست.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۴۰۱ قانون مدنی

1. مدت زمان برای خیار شرط باید مشخص باشد.
2. نبود مدت زمان معین برای خیار شرط، سبب باطل شدن خود شرط خیار می‌شود.
3. بیع یا معامله‌ای که به خیار شرط بدون مدت متصل باشد، باطل است.
4. اثربخشی و اعتبار خیار شرط وابسته به تعیین مدت است.

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

• در صورت عدم تعیین مدت برای خیار شرط، خیار مزبور، سه روز اعتبار دارد.

رویه‌های قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۱۴۱ مورخه ۱۳۷۲/۳/۲۵ شعبه ۲۵ دیوان عالی کشور، حکم بطلان عقد و شرط، به دلیل مجهول بودن مدت خیار را باید ناظر به عقودی نظیر بیع دانسته و تسری آن را به سایر قراردادها نپذیرفت.

• رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره فروش سرقفلی بدون تنظیم قرارداد اجاره
• رای دادگاه درباره وضعیت حقوقی خیار شرط بدون مدت (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۷۰۴۰۱۴۸۹)
• رای دادگاه درباره نوع خیار به جهت عدم تادیه اقساط ثمن و تعیین انقضای مدت خیار شرط در تعهدات موجل (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۲۱۳۰۷۰۰۳۹۶)
• رای دادگاه درباره شرط ابطال سند موضوع ماده ۱۴۸ قانون ثبت (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۰۱۰۰۷۸۸)
• رای دادگاه درباره دعوایِ بطلانِ قرارداد به علتِ عدمِ تعیین مدت برای خیار شرط (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۴۰۰۵۶۰)
• رای دادگاه درباره داوری عرف در تعیین مدت خیار شرط (دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۳۷۰۰۷۲۵)
• نظریه شماره ۷/۹۸/۹۲۱ مورخ ۱۳۹۸/۱۰/۱۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• نظریه شماره ۲۸۸۱/۹۵/۷ مورخ ۱۳۹۵/۱۱/۱۲ اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• رای دادگاه درباره اثر خیار شرط مندرج در قرارداد مشارکت مدنی (دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۴۰۰۰۰۳۳)

مصادیق و نمونه‌ها

• تعیین مدت شرط تا آخر هفته، موجب بطلان عقد و شرط می‌گردد زیرا در چنین فرضی، مدت شرط معلوم و معین نبوده و مردد بین پنجشنبه و جمعه خواهد بود.

مقالات مرتبط

• شرط خیار به مدت حیات در حقوق ایران و فقه امامیه
• حدود تأثیر اصل صحت قراردادها بر تفسیر شرط خیار بدون مدت با تأکید بر رویه قضایی
• مفهوم شرط فاسخ از منظر فقه اسلام، حقوق فرانسه و حقوق ایران
• تمایز بنیادین خیار شرط نامحدود با نهادهای مشابه با تحلیل رویه قضایی
• مفهوم، ساختار و اعتبار قرارداد آتی دائمی در بازار رمزارزها
• بررسی شروط تحمیلی ناظر به استفاده از سامانه‌های الکترونیکی؛ مطالعه‌ای تطبیقی در کامن‌لا و حقوق ایران
• تفسیر قوانین مقتبس؛ کاربست‌ها و رویکردها
• مبانی و ماهیت خاتمه قرارداد به مصلحت کارفرما در قراردادهای سرمایه‌گذاری بین‌المللی (مطالعه تطبیقی در حقوق آمریکا و حقوق ایران)
• بازپژوهی فقهی و حقوقی خیار شرط مادام العمر
• تداخل اسباب و مسبّبات در علم اصول و حقوق موضوعه
• شرط وجه عدم التزام به قرارداد
• بازنگری در مفاد قرارداد
• وضعیّت حقوقی عقد معلّق با تعهّد به ایجاد معلّقٌ علیه