ماده ۱۴۱ قانون مدنی

مراد از احیای زمین آن است که اراضی موات و مباحه را به وسیله‌ی عملیاتی که در عرف، آباد کردن محسوب است از قبیل زراعت، درختکاری، بنا ساختن و غیره قابل استفاده نمایند.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

موات در لغت، یعنی مرده و بی روح. و به زمین هایی که سابقه مالکیت خصوصی آنها، مجهول است؛ و در حال حاضر، بدون کشت بوده؛ و مالکی ندارد؛ اراضی موات گویند. و به آن دسته از اراضی، که فاقد سابقه بهره برداری بوده؛ و به صورت طبیعی، باقی مانده است؛ زمین موات گویند.و موات، زمینی است که به جهت بی آبی، پر آبی و یا به دلایلی دیگر، معطل افتاده؛ و از آن، نمی توان بهره برد.

به زمین هایی که در گذشته، سابقه آبادانی داشته؛ ولی به زور یا با اراده مالک، مورد اعراض قرار گرفته اند؛ اراضی موات عرضی گویند.

به اموالی که فاقد مالک خاص بوده؛ و می توانند برابر با مقررات شرعی، مورد تملک یا بهره برداری قرار گیرند؛ مباحات گویند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

با توجه به اینکه احیای اراضی موات، عملی حقوقی است؛ بدون وجود قصد تملک، مالکیت ایجاد نمی گردد. بنابراین نمی توان مسافری را، به نیت تهیه آذوقه چند روز خود، در قسمتی از زمین مواتی، سبزی کشت می کند؛ بدون اینکه قصد تملک آن را داشته باشد؛ مالک زمین مزبور دانست.

با استناد به اصل 45 قانون اساسی، امروزه اراضی موات، به دولت تعلق داشته؛ و احیای آنها، دیگر از اسباب تملک به شمار نمی آید؛ و تنها دولت است که می تواند اراضی مزبور را، برابر با مقررات مربوطه، به اشخاص عمومی و یا خصوصی واگذار نماید.

نحوه احیای اراضی موات، تابع هدف احیا کننده است.

با تردید در احیا، نمی توان حکم به احیای اراضی موات نمود.مانند تحجیر، که احیا محسوب نمی گردد.

احیای اراضی موات، ایقاع است.

در اراضی مواتی که حق تحجیر، به وجود آمده؛ احیا توسط اشخاصی غیر از مُحجِّر، امکان ندارد.

ریختن مصالح ساختمانی در زمین موات، و یا حفر چاه در آن، احیاء محسوب نمی گردد.

به موجب ماده 11 اساسنامه شرکت نفت، در رابطه با احیای اراضی موات توسط شرکت نفت، رعایت مواد 141 به بعد قانون مدنی، الزامی است.

مستندات فقهی

بنا بر نظر مشهور فقها، زمینی که یک بار احیا گردیده؛ و سپس مالک، آن را رها نموده؛ و دوباره به صورت موات درآمده باشد؛ قابل احیای مجدد، توسط اشخاصی غیر از ورثه احیاکننده نیست.

با استناد روایتی از امام صادق، احیاکننده اراضی موات بلاصاحب، مالک آن زمین محسوب می گردد.

با استناد روایتی از امام باقر، احیاکننده اراضی موات، مالک آن زمین محسوب می گردد.

به دلالت اجماع، احیاکننده اراضی موات، مالک آن زمین محسوب می گردد.

سوابق فقهی

اگر اراضی موات، از طریق هبه، بیع و یا عمران، به کسی منتقل گردیده باشد؛ توسط اشخاص دیگر، قابل احیا نمی باشد.

زمینی که یک بار احیا گردیده؛ و سپس مالک، آن را رها نموده؛ و دوباره به صورت موات درآمده باشد؛ قابل احیای مجدد توسط اشخاص دیگر نیست. در مقابل، انتقاد نمودند که چنین زمینی را، دوباره می توان از طریق احیا، تملک نمود.

امور مربوط به اراضی موات، با دولت اسلامی است.

نحوه احیای اراضی موات، تابع هدف احیا کننده است.

با تردید در احیا، نمی توان حکم به احیای اراضی موات نمود.

در اراضی مواتی که حق تحجیر، به وجود آمده؛ احیا توسط اشخاصی غیر از مُحجِّر، امکان ندارد.

انتقادات

مصلحت کشور و مردم، در عصر حاضر، اعتباری برای مقررات احیا در قانون مدنی، قائل نیست.

قانونگذار در این ماده، مصادیقی را برای احیای اراضی موات ذکر نموده؛ درحالی که احیا، با اعمالی جزئی تر نیز صورت می پذیرد؛ نظیر جمع آوری بوته ها از اراضی جنگلی، به منظور آماده نمودن زمین برای زراعت.