ماده ۸۰۳ قانون مدنی

ماده ۸۰۳ قانون مدنی: بعد از قبض نیز واهب می‌تواند با بقای عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:

1. در صورتی که متهب پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد؛
2. در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد؛
3. در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل این که متهب به واسطه‌ی فلس محجور شود خواه اختیاراً مثل این که عین موهوبه به رهن داده شود؛
4. در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

نکات توضیحی تفسیری دکترین

حق رجوع در هبه، قائم به شخص عین موهوب بوده؛ و با زوال مال مزبور، دیگر عدول از هبه معنایی نخواهد داشت.

به نظر برخی از حقوقدانان، اگر عین موهوب، از چند جزء تشکیل شده باشد؛ با ازبین رفتن یکی از آن اجزا، حق عدول واهب نیز منتفی خواهد بود. زیرا ملاک مقنن، پابرجا و باقی بودن مال مزبور بوده؛ و با ازاله بخشی از آن، دیگر نمی توان مدعی چنین باوری شد. اما اگر موضوع هبه متعدد بوده؛ و از چند مال مستقل و مجزا از یکدیگر، نظیر مداد و کتاب تشکیل گردیده باشد؛ تکلیف چیست؟ دراینگونه موارد تشخیص عرف ملاک است. و به نظر برخی دیگر، اگر تلف بعض عین موهوب، منجر به ایجاد تغییر اساسی در مال مزبور گردیده؛ و یا کل مال را از مالیت بیندازد؛ باید قائل به زوال حق رجوع گردید. درغیراینصورت واهب می تواند نسبت به قسمتی که سالم است؛ عدول نماید.

تفاوت بین رجوع عینی و خیار، این است که در خیار، فسخ کننده، ابتدا اعتبار عقد را، مورد تعرض قرار می دهد؛ تا بدینوسیله بتواند به مقصود خود دست یابد. ولی در رجوع، رجوع کننده، بدون نیاز به اظهارنظر درمورد وضعیت اعتبار قرارداد، به طور مستقیم تصمیم خود را، نسبت به مالی که منتقل نموده بود؛ اتخاذ می نماید.

مواردی نظیر انعام دادن به کارگر و ... را، که با هبه غیرقابل رجوع بی شباهت نیستند؛ نباید هبه محسوب نمود. بلکه منشأ تعهدات طبیعی را، باید در آموزه های اخلاقی، وجدان، احسان، و احساس مسئولیت شخصی جستجو نمود.

مستندات فقهی

حضرت محمد در روایتی، رجوع از هبه را، با مراجعه سگ به استفراغ خود مقایسه نموده است.

سوابق فقهی

رجوع از هبه پس از قبض، خلاف مقتضای ذات عقد بوده؛ و فاسد و مفسد آن است.

رویه های قضایی

کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری قیر و کازرین، و نیز نظریه مشورتی شماره 3796/7 مورخه 15/5/1383 اداره حقوقی قوه قضاییه، بعد از طلاق زوجه، استرداد هدایای دوران نامزدی طرفین را، امکانپذیر نمی دانند.

به موجب نظر کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری اصفهان، برابر با عرف رایج در جامعه و یک قاعده کلی، هدایایی را که شوهر، به همسر خود اعطا می نماید؛ هبه بوده؛ و قابل رجوع است. و واهب، با رجوع از آن، می تواند اراده خود را، مبنی بر کسر مبلغ عین موهوب از مهریه، اعلام نماید.

مصادیق و نمونه ها

• اگر پس از قبض عین موهوب توسط متهب، مال مزبور بر اثر سیل یا طوفان تلف گردد؛ دراینصورت حق رجوع واهب ازبین می رود.

مقالات مرتبط

• تأملی در: مفهوم، مبانی و اقسام تعهد
• تعیین مورد معامله