ماده ۳۱۳ قانون مدنی

هر گاه کسی در زمین خود با مصالح متعلقه به دیگری بنایی بسازد یا درخت غیر را بدون اذن مالک در آن زمین غرس کند صاحب مصالح یا درخت می‌تواند قلع یا نزع آن را بخواهد مگر این که به اخذ قیمت تراضی نمایند.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

به مصالحی که بعد از جداسازی از ساختمان، قابلیت استفاده خود را از دست ندهند؛ مصالح قابل قلع گویند.()

نکات توضیحی تفسیری دکترین

یکی از حقوقدانان، کاربرد مصالح قابل قلع متعلق به غیر را، در ملک خود، در حکم تلف آن مال دانسته؛ و غاصب را، مکلف به تأدیه مثل یا قیمت آن نموده است. هرچند همچنان معتقد است؛ که سلب مالکیت از صاحب مصالح مزبور صحیح نبوده؛ و هر زمان که بخواهد؛ می تواند عین مال خود را مطالبه نماید. و تأمین هزینه هایی که برای جداسازی مصالح از ساختمان، لازم است؛ بر عهده غاصب می باشد. و به نظر یکی دیگر از حقوقدانان، اگر مالک مصالح، درصدد سوءاستفاده از حق خویش بوده؛ و بخواهد با مطالبه عین، به مال یا جان محترم دیگران، آسیب وارد آورد؛ دراینصورت غاصب، تکلیفی به جز رد بدل به وی ندارد.

اگر شخصی، با بذر متعلق به غیر، زراعت نماید؛ رسیدن محصول، دلالت بر اتلاف بذر نداشته؛ و غاصب، باید حاصل زراعت را، به مالک دانه رد نماید. و در موارد تغییر ذاتی عین مغصوب، از طریق رشد و نمو، آنچه که می رویَد؛ متعلق به مالک خواهد بود؛ و غاصب، مستحق هیچ اجرت المثلی نیست. البته مالک بذر می تواند محصول را، به او واگذار نموده؛ و مثل یا قیمت آن را مطالبه نماید.

مصالحی که با به کار بردن در ملک، در حکم تلف شده قرار گرفته؛ و دیگر از قابلیت استفاده در ملک برخوردار نمی باشند؛ نظیر گچ و سیمان را، باید از شمول حکم این ماده خارج دانست. و نوبت به اجرای حکم ماده 311 قانون مدنی می رسد

تغییر عین مغصوب در نزد غاصب، یا ذاتی است؛ یا وصفی، و یا امتزاجی.

تغییر ذاتی عین مغصوب، یا به صورت انقلاب و تحول است؛ نظیر تبدیل شدن چوب به زغال، و یا به صورت رشد و پرورش است؛ مانند تبدیل بذر به محصول.

در تشخیص تلف محسوب شدن تبدیل ذاتی مال، از طریق انقلاب و تحول، عرف ملاک است.

ممکن است عین مغصوبه تغییر ننماید؛ بلکه عوارض و اوصاف آن تغییر یابد؛ نظیر تبدیل پارچه به لباس، به وسیله اضافه نمودن مقداری نخ به آن.

اگر زیاده عین، انتفاع از اصل آن را غیرممکن سازد؛ دراینصورت یا مالک، باید قیمت زیاده را، به غاصب رد نموده؛ و اصل مال را اخذ نماید؛ و یا اینکه با فروش مال مغصوب، هر یک از آنان، سهم خویش را دریافت نماید.

اگر کسی بذر متعلق به خود را، به نحو عدوان، در زمین غیر بکارد؛ دراینصورت مالک زمین می تواند الزام غاصب را، به محو زراعت خواستار گردیده؛ و یا اینکه خود او، مبادرت به این امر نماید.

حتی اگر جداسازی مصالح مغصوب از بنا، منجر به ورود آسیب به ساختمان گردد؛ باز هم مالک مصالح می تواند چنین امری را خواستار گردد.

سوابق فقهی

اگر کسی بذر متعلق به خود را، به نحو عدوان، در زمین غیر بکارد؛ دراینصورت مالک زمین می تواند الزام غاصب را، به محو زراعت خواستار گردد. همین حکم، در مورد احداث ساختمان و حفر چاه در ملک دیگری، جاری است.

اگر شخصی در زمین مغصوب، احداث بنا نماید؛ و مالک زمین، به این امر راضی نباشد؛ غاصب هیچ حقی نسبت به مطالبه هزینه های تأسیس ساختمان نخواهد داشت.

اگر شخصی زمینی را غصب نموده؛ و در آن زراعت یا درختکاری نماید؛ محصولی که به دست می آید؛ متعلق به غاصب بوده؛ و او باید اجرت المثل زمین مغصوب را بپردازد؛ و زراعت را محو نموده؛ و زیان های وارد شده به زمین را جبران نماید.

حتی اگر جداسازی مصالح مغصوب از بنا، منجر به ورود آسیب به ساختمان گردد؛ باز هم مالک مصالح می تواند چنین امری را خواستار گردد. مگراینکه بیم ورود زیان به جان دیگران، در میان باشد.

بدون جلب رضایت هر یک از شرکا، شریک دیگر، نمی تواند در ملک مشاع، بنا احداث نماید.

رویه های قضایی

به موجب دادنامه شماره 854 مورخه 24/12/1371 شعبه 3 دیوان عالی کشور، درصورت غیرقانونی بودن تصرف در ملک دیگری، دادگاه حکم به خلع ید متصرف، و قلع و قمع بناهایی که در آن مکان احداث نموده؛ صادر می نماید.

به موجب دادنامه شماره 673 مورخه 21/10/1371 شعبه 3 دیوان عالی کشور، اگر شخصی در زمین متعلق به دیگری، به نحو عدوان، احداث بنا نماید؛ دادگاه به درخواست مالک زمین، حکم به قلع و قمع بنا صادر می نماید.

به موجب نظریه مشورتی شماره 1017/7 مورخه 25/2/1386 اداره حقوقی قوه قضاییه، مالک از حق قلع و قمع درخت و زراعتی که به عدوان، در ملک او ایجاد شده؛ برخوردار بوده؛ و می تواند اجرت المثل ایام تصرف غاصب را، از وی مطالبه نماید.

مصادیق و نمونه ها

• تیر آهن، چوب، پنجره، درب و آجر، از قابلیت جداسازی از بنا برخوردار هستند؛ و درصورت غصبی بودن، مالک اینگونه مصالح، حق مطالبه آنها را دارد.