ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی

ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۰/۸/۱۴:

عیوب ذیل در مرد موجب حق فسخ برای زن خواهد بود:

1. خصا.
2. عنن به شرط این که ولو یک بار عمل زناشویی را انجام نداده باشد.
3. مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه‌ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

جب یعنی مقطوع الآلت بودن

به کشیدن یا کوبیدن بیضه‌ها، خصاء گویند. و به اخته بودن مرد، خصاء گویند.

مجبوب کسی است که خصیه اش کشیده شده؛ یا مقداری از آلت او را، بریده باشند.

به عدم قدرت نشر آلت مرد، عنن گویند. و عنن یعنی ناتوانی مرد برای نزدیکی.

عنین کسی است که آلت او، برای مقاربت نشر نمی‌گردد.

پیشینه

پیش از اصلاح مفاد این ماده در سال ۱۳۷۰، خصاء، درصورتی موجب فسخ نکاح می‌گردید که امکان مقاربت با زوجه، وجودنداشت.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

عیوبی که موجبات فسخ نکاح توسط زوجه را، فراهم می‌نمایند؛ همگی مربوط به مسائل جنسی هستند. و عیوبی که موجبات فسخ نکاح توسط زوجه را، فراهم می‌نمایند؛ همگی مربوط به مسائل اختصاصی مردان هستند.

وحدت بیضه، از موجبات فسخ نکاح توسط زوجه است.

فقدان بیضه یا همان خصاء، به دلیل عدم امکان تولید اسپرم برای مرد، و درنتیجه ناباروری همیشگی او، موجبات فسخ نکاح توسط زوجه را، فراهم می‌نماید.

ممکن است با وحدت ملاک از خصاء، تصور شود که در همه مواردی که مرد، قدرت باروری ندارد؛ برای زوجه حق فسخ به وجود می‌آید؛ اما چنین دیدگاهی صحیح نبوده؛ و جهت فسخ نکاح در هر موردی، باید نص صریح وجودداشته باشد. و درصورتی که زوج با بستن لوله‌های تولید اسپرم، موجبات باروری را، از خود سلب می‌نماید؛ زوجه نمی‌تواند با وحدت ملاک از احکام خصاء، نکاح را فسخ کند؛ اما ممکن است با حصول شرایط لازم، بتواند با استناد به خیار تدلیس، یا خیار تخلف از شرط بنایی، مبادرت به فسخ نکاح نماید.

خصاء موجب ناباروری مرد و عدم امکان فرزندآوری می‌گردد؛ به همین دلیل قانونگذار، مطلق خصاء را، اعم از امکان یا عدم امکان مقاربت با زن، موجب حق فسخ برای زن دانسته‌است.

درصورتیکه خصاء، متقدم بر عقد نباشد؛ موجب حق فسخ نکاح برای زن نمی‌گردد.

در فرض مقطوع بودن آلت تناسلی، چنانچه به اندازه حشفه یا بیشتر، باقی مانده باشد و مرد، بتواند با همسر خود، جماع نماید؛ حق فسخ نکاح توسط زوجه، منتفی است.

ابتلای زوج به امراض خطرناک جدید، نمی‌تواند موجبات فسخ نکاح را، برای زوجه فراهم نماید؛ و زن درصورت عسروحرج، فقط می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید.

سوابق فقهی

اگر زوجه به هنگام عقد، آگاه به خصاء مرد باشد؛ دیگر حق فسخ ندارد.

حتی در فرضی که زن، مسبب عنن زوج باشد؛ حق فسخ نکاح دارد؛ و البته در چنین فرضی، دیه کامل بر عهده زوجه، مستقر است.

عنن، از موجبات فسخ نکاح توسط زوجه است.

ابتلای زوج به برص و جذام، موجبات فسخ نکاح توسط زوجه را، فراهم می‌نماید.

زن درصورتی می‌تواند به موجب عنن، نکاح را فسخ نماید که از تاریخ مراجعه او به دادگاه جهت اعمال حق فسخ خویش، یک سال سپری شده باشد؛ و در این مدت، مرد نتواند با او مقاربت کند. مبنای تعیین مهلت مزبور، ممکن است لزوم حصول اطمینان از عنن زوج، یا فراهم نمودن فرصتی برای مداوای وی، یا فقط تعبد محض باشد.

مشهور فقها، معتقدند که درصورت امکان دخول توسط زوجی که مبتلا به خصاء است؛ زن حق فسخ نکاح را ندارد.

رویه‌های قضایی

به موجب نظریه شماره ۶۱۲۸/۷ مورخه ۱۳۸۲/۹/۱۳ اداره حقوقی قوه قضاییه، زن درصورتی می‌تواند به موجب عنن، نکاح را فسخ نماید که از تاریخ مراجعه او به دادگاه جهت اعمال حق فسخ خویش، یک سال سپری شده باشد.

به موجب دادنامه شماره ۶۰۹۷ مورخه ۱۳۷۴/۷/۵ شعبه ۳۳ دیوان عالی کشور، اینکه زن درصورتی می‌تواند به موجب عنن، نکاح را فسخ نماید که از تاریخ مراجعه او به دادگاه جهت اعمال حق فسخ خویش، یک سال سپری شده باشد؛ خلاف مذهب اهل سنت است.

به موجب نظریه مشورتی شماره ۱۰۱۱/۷ مورخه ۱۳۸۸/۲/۲۰، پس از اصلاح مقررات ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی در سال ۱۳۸۱، زوجه به محض اثبات عنن زوج در دادگاه، می‌تواند حق فسخ خویش را اعمال نماید؛ و این اقدام وی، منوط به مضی هیچ مهلتی نمی‌باشد.

به موجب دادنامه شماره ۱۹۰۵ مورخه ۱۳۷۱/۳/۱۳ شعبه ۳۳ دیوان عالی کشور، در ثبوت عنن، توانایی مقاربت با زوجه شرط است نه توانایی باروری.

• نظریه شماره ۷/۹۹/۱۳۰۶ مورخ ۱۳۹۹/۰۹/۲۴ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره عدم نسخ مواد ۱۱۲۲ و ۱۱۳۰ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۰

مقالات مرتبط

• نقش خیانت زوج در انحلال نکاح
• مطالعه تطبیقی انحلال نکاح ناشی از عنن با نگاهی به حقوق انگلیس و برخی کشورهای عربی
• امکان‌سنجی فسخ نکاح به علت برص زوج از دیدگاه فقه امامیه
• واکاوی جواز تعیین شرط عدم استیلاد در نکاح