ماده ۲۳۳ قانون مدنی

شروط مفصله ذیل باطل و موجب بطلان عقد است:

۱- شرط خلاف مقتضای عقد

۲- شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین شود.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

شرط در لغت، یعنی الزام به شیئ، و پایبندی به آن در ضمن عقد. و شرط در لغت، یعنی قرار و پیمان. و در اصطلاح، به التزام و تعهدی که ضمن عقد معین، و در کنار تعهد اصلی، به وجود می آید؛ شرط گویند. و در اصطلاح، به تعهدی که ضمن تعهد دیگر قرار داشته؛ و به صورت تبعی درآمده؛ و جزئی از عقد اصلی می گردد؛ شرط گویند. و به توافقی که ضمن عقدی، به جهت تغییر آثار آن قرارداد، انشاء می گردد؛ شرط گویند.

به موضوع یا متعلق شرط، مشتَرَط گویند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

شرطی که مجهول بوده؛ اما جهل آن به عوضین سرایت ننماید؛ باطل محسوب گردیده؛ اما مبطل عقد نمی باشد.

تعیین مقتضای پاره ای از عقود، به راحتی امکانپذیر است؛ زیرا غرض و آثار عقلی عقودی مثل بیع، به وضوح قابل تشخیص می باشد. اما در عقودی نظیر نکاح، تشخیص آثاری که مربوط به ذات و ماهیت عقد است؛ مشکل می باشد.

شرط انحلال نکاح محلل، به محض وقوع مقاربت، باطل و مبطل عقد است.

به نظر برخی از حقوقدانان، شرط مجهول، که موجب سرایت جهل به یکی از عوضین گردد نیز، موجب بطلان قرارداد می گردد؛ زیرا چنین شرطی، یکی از عناصر عقد را، خدشه دار نموده؛ و مانع تشکیل عقد می گردد؛ چنین شرطی، خلاف مقتضای ذات عقد است.

سوابق فقهی

شرط خلاف مقتضای عقد، باطل بوده؛ و موجب بطلان عقد می گردد.

شرط مجهولی که جهل آن، به عوضین سرایت ننماید؛ صحیح است. ولی اگر جهالت مزبور، به یکی از عوضین یا هر دوی آن، تسری یابد؛ چنین شرطی فاسد و مفسد عقد است.

رویه های قضایی

به موجب نظریه مشورتی 10297/7 مورخه 4/11/1380 اداره حقوقی قوه قضاییه، زوجین، می توانند شروطی را که مخالف با مقتضای عقد نباشد؛ ضمن نکاح یا عقد لازم دیگری، ذکر نمایند.

به موجب دادنامه شماره 23 مورخه 23/1/1372 شعبه 3 دیوان عالی کشور، اگر مردی، ضمن عقد نکاح شرط نماید که اگر وی، همسر خود را طلاق دهد؛ و زن پس از طلاق، با شخص "الف" ازدواج نماید؛ دراینصورت باید مبلغی را به شوهر سابق خود، پرداخت نماید؛ چنین شرطی خلاف مقتضای ذات عقد نبوده؛ و زن، درصورت نکاح با شخص "الف"، مکلف به تأدیه وجه مزبور است.

به موجب دادنامه شماره 57 مورخه 31/1/1373 شعبه 3 دیوان عالی کشور، هر قسم شرط مجهول، منجر به بطلان عقد نمی گردد؛ مگراینکه جهالت آن، منجر به مجهول شدن یکی از عوضین گردد.