ماده ۲۰۳ قانون مدنی

ماده ۲۰۳ قانون مدنی: اکراه موجب عدم نفوذ معامله است اگر چه از طرف شخص خارجی غیر از متعاملین واقع شود.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

توضیح واژگان

«اکراه»، یعنی وادار نمودن شخص به اتیان عملی، که مورد پسند او نیست؛ تؤام با تهدید به زیانی که در خور او نمی‌باشد. در تعریفی دیگر اکراه، یعنی وارد آوردن فشار مادی یا معنوی به شخصی، جهت وادار نمودن او به اتیان عملی. به عبارت دیگر به وارد نمودن فشار مادی یا معنوی به شخص، جهت وادار نمودن او به اتیان یا عدم اتیان عملی مادی، یا حقوقی، اکراه گویند.

به اعمالی که روح و فکر طرف معامله را تحت تأثیر قرار دهد؛ «فشار معنوی» گویند.

مطالعات تطبیقی

مبنای این ماده، ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی فرانسه است، لیکن ضمانت اجرای «عدم نفوذ اکراه»، از فقه اسلام اقتباس گردیده‌است.

در حقوق فرانسه، ضمانت اجرای اکراه، بطلان نسبی عقد است. تفاوت بارز میان بطلان نسبی در حقوق فرانسه و عدم نفوذ در حقوق ایران آن است که تا زمانی که عقد باطل نسبی توسط دادگاه به درخواست ذینفع ابطال نگردیده است، دارای اعتبار بوده و کلیه آثار آن قرارداد جاری می باشد. لیکن عقد غیرنافذ پیش از تنفیذ، هیچ اثر حقوقی ندارد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

به عقیده یکی از حقوقدانان، معامله ای که بر اثر ترس از تهدید، انشاء گردد؛ باطل است، در واقع عقدی که بر اثر اکراه منعقد می‌گردد؛ به دلیل عدم وجود قصد نتیجه، که یکی از عناصر عمومی قراردادها است؛ باطل می‌باشد؛ لیکن به دلیل کثرت تحقق چنین عقودی در گذشته؛ قانونگذاران، حکم به عدم نفوذ آن نموده‌اند.

اداره عقد، دلالت بر این دارد که معاملات مکره را غیرنافذ دانسته و به‌طور موقت، باطل اعلام ننمود؛ تا اینکه زمانی که حالت کره از بین برود؛ تا معلوم گردد که آیا مکره، تصمیم به تنفیذ عقد مزبور دارد یا نه؟ در صورت تنفیذ، یک عقد کامل و اساسی تحقق می‌یابد، بنابراین ضمانت اجرای اکراه، عدم نفوذ معامله است؛ زیرا اکراه، از عیوب اراده محسوب می‌گردد، چه از سوی طرف معامله باشد؛ چه از سوی ثالث و صرف نظر از اینکه شخصی که تهدید، به نفع او صورت پذیرفته؛ از وقوع اکراه نسبت به طرف مقابل خود، مطلع باشد یا نه.

ترسی که در اکراه شونده، به وجود آید و او را وادار به انعقاد قرارداد موردنظر مکرِه نماید؛ منجر به عدم نفوذ آن معامله می‌گردد؛ حتی اگر خوف شخص، ناشی از ضعف نفس او باشد.

گفتنی است عقدی که در نتیجه اکراه به وجود می‌آید؛ وجود خارجی دارد؛ اما تا زمانی که مورد تنفیذ مکره قرار نگیرد؛ اثری بر آن مترتب نمی‌گردد.

مطالعات فقهی

مستندات فقهی

به دلالت کتاب و سنت، معامله کرهی باطل است.

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۱۹۶۹ مورخه ۲۲/۱۲/۱۳۲۹ شعبه ۶ دیوان عالی کشور، عدم نفوذ معامله کرهی، به معنای بطلان آن نبوده؛ و پس از زوال اکراه و امضای عقد توسط مکره، معامله مزبور نافذ خواهد بود.

مقالات مرتبط

• مفهوم اکراه و تأثیر آن بر اراده با نگاهی به حقوق فرانسه و مصر
• متاورس و چالشهای حقوقی در حوزۀ حقوق اموال