ماده ۲۰۱ قانون مدنی

ماده ۲۰۱ قانون مدنی: اشتباه در شخص طرف، به صحت معامله خللی وارد نمی‌آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف، علت عمده عقد بوده باشد.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۲۰۰ قانون مدنی
• ماده ۲۰۲ قانون مدنی
• ماده ۱۱۳۴ قانون مدنی
• ماده 108 قانون ثبت اسناد و املاک

توضیح واژگان

«اشتباه» در لغت، یعنی پوشیده شدن، نهفته ماندن، مانند شدن. به تصور خلاف واقع از چیزی مادی یا معنوی، اشتباه گویند، اشتباه، یعنی اینکه تصورات، نگرش و اعتقادات انسان نسبت به عالم خارج، مطابق با واقع نبوده و حقیقی نباشد، در واقع تصور غلط انسان نسبت به امری را اشتباه گویند.

مطالعات تطبیقی

در حقوق فرانسه، اشتباه، به دو دسته مهم کلی و غیرمهم تقسیم گردیده؛ و هر کدام از این دو قسم، دارای آثار مختلفی است. در حقوق فرانسه، اشتباه در شخصیت طرف معامله، موجب بطلان نسبی عقد می‌گردد؛ که مفهومی شبیه عدم نفوذ است. در حقوق این کشور، وقوع چنین اشتباهی در عقد نکاح، دارای آثاری متفاوت، نسبت به سایر عقود خواهد بود. این امر در ماده ۱۱۳۴ قانون مدنی جدید فرانسه بدین نحو تصریح گردیده است: «اشتباه در اوصاف اساسی شخص طرف معامله، تنها درصورتی موجب بطلان است که قرارداد، قائم به شخص باشد».

نکات تفسیری دکترین ماده 201 قانون مدنی

برخی از مصادیق اشتباه‌های غیرمؤثر عبارتند از:

- اشتباه در بهای مورد معامله، در مواردی که غبن فاحش در میان نباشد.

- اشتباه پیرامون ویژگی‌های مورد معامله، به شرطی که اوصاف مزبور، وارد قلمرو معامله نشده باشد.

- اشتباه در هویت طرف قرارداد، به شرطی که شخصیت او، علت عمده عقد نباشد.

- اشتباه در جهت معامله.

- اشتباه در قانون، مشروط بر آنکه به یکی از اشتباه‌های مؤثر، منتهی نگردد. اطلاق ماده ۱۹۹ قانون مدنی، در رابطه با رضای حاصل از اشتباه، توسط دو ماده بعدی، مقید به اشتباه در خود موضوع معامله، و اشتباه در شخصیت طرف معامله شده‌است.

اشتباه در طرف معامله، در مواردی که شخصیت او، علت عمده عقد نباشد؛ خدشه ای به اعتبار قرارداد وارد نمی‌آورد، در حالی که اشتباه در هویت طرف معامله، در قراردادهایی نظیر نکاح و عقود احسان؛ مؤثر است، چرا که در چنین عقودی، شخصیت طرف مقابل، دخیل در انعقاد عقد می‌باشد. اصولاً در قراردادهای غیرمعوض، و گاهی نیز در برخی عقود معوض، نظیر بیع نسیه، و نیز در نکاح، شخصیت طرفین، در انعقاد عقد مؤثر است.

اگر ضمانت اجرای اشتباه در هویت جسمانی، هویت مدنی، و اوصاف اساسی طرف معامله را موجب عدم نفوذ معامله بدانیم؛ در این صورت نمی‌توان قاعده مندرج در این ماده را با قواعد مربوط به خیارات، قابل تطبیق دانست.

سوابق و مستندات فقهی

سوابق و مستندات فقهی

به دلالت قاعده «العقود تابعه للقصود»، فقدان قصد، موجب بطلان عقد خواهدشد.

در برخی عقود، تعیین طرف معامله، از شرایط صحت عقد است.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده 201 قانون مدنی

1. اشتباه در شناسایی طرف مقابل معمولاً به اعتبار معامله آسیب نمی‌زند.
2. استثنائی وجود دارد که اگر شخصیت طرف مقابل علت اصلی عقد باشد، اشتباه می‌تواند تاثیرگذار باشد.
3. اهمیت شخصیت طرف قرارداد بستگی به نوع و ماهیت قرارداد دارد.
4. معاملات مبتنی بر روابط شخصی و اعتماد متقابل ممکن است به دلیل اهمیت شخصیت طرف، در صورت اشتباه دچار مشکل شوند.
5. در معاملات عمومی و کم‌اهمیت، اشتباه در شناسایی طرف معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

رویه های قضایی

• نظریه شماره 7/97/1922 مورخ 1398/02/31 اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• رای دادگاه درباره آثار ضمانت تضامنی در اسناد تجاری (دادنامه شماره ٩٢٠٩٩٧٠٢٢٠١٠١١٧٢)
• رای دادگاه درباره استرداد ثمن پیش از اثبات بطلان یا فسخ بیع (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۳۵۰۱۱۱۴)

مصادیق و نمونه ها

• در گذشته که معمولاً قبل از نکاح، مرد، همسر آینده خود را نمی‌دید؛ ممکن بود والدین دختر، در توصیف وی، مرد را اغفال نموده و با ارائه توضیحاتی خلاف واقع، او را به اشتباه بیندازند.

• در عقودی نظیر صدقه و وقف، شخصیت مسکین و موقوفٌ علیه، علت عمده عقد است.
• زید، به تصور اینکه عمرو، فرزند او از همسر منقطعه اش می‌باشد؛ خانه خود را به وی هبه نموده و بعد، متوجه گردید که عمرو، فرزند زن و شوهر دیگری است؛ لذا چنین هبه ای صحیح نمی‌باشد.

مقالات مرتبط

• مفهوم اکراه و تأثیر آن بر اراده با نگاهی به حقوق فرانسه و مصر
• اشتباه یک‌طرفه و بررسی کارایی آن در حقوق ایران و انگلیس
• تبیین جوهرة اندیشه استاد جعفری لنگرودی در مقام تعارض اراده باطنی و ظاهری در نظام قراردادها
• تأثیر حقوق غربی در قیاس با فقه امامیه بر تدوین قانون مدنی ایران
• بررسی ضرورت رفع ابهام از مفاد قرارداد
• تأثیر شخصیت در قراردادها با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس با تأکید بر رویه قضایی
• دکترین به منزله منبع حقوق
• متاورس و چالشهای حقوقی در حوزۀ حقوق اموال
• آثار بطلان قراردادهای تجاری نسبت به‌اشخاص ثالث