ماده ۷۲ قانون مدنی

ماده ۷۲ قانون مدنی: وقف بر نفس، به این معنی که واقف خود را موقوف‌علیه یا جزء موقوف‌علیهم نماید یا پرداخت دیون یا سایر مخارج خود را از منافع موقوفه قرار دهد، باطل است اعم از این که راجع به حال حیات باشد یا بعد از فوت.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۷۱ قانون مدنی
• ماده ۷۳ قانون مدنی

توضیح واژگان

«وقف» در لغت یعنی ایستادن، حبس کردن، منحصر نمودن چیزی به کسی و نگاه داشتن.

نکات تفسیری دکترین ماده 72 قانون مدنی

در وقف خاص، واقف نمی‌تواند موقوفٌ علیه یا یکی از موقوفٌ علیهم باشد. اگر واقف، مالی را به نفع خود و دیگری، به طوری که در عرض یکدیگر باشند؛ وقف نماید؛ عقد نسبت به نیمی از موقوفه که مورد انتفاع دیگری است؛ صحیح بوده؛ ولی نسبت به واقف، باطل است. همچنین است حکم وقف بر خود واقف و مساکین. اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، قسمتی از عایدات موقوفه را جهت ادای دین یا تأمین معاش او، صرف نماید، وقف نسبت به این قسمت باطل است شرط به نفع واقف و بر عهده موقوفٌ علیه، باطل بوده؛ اما مبطل وقف نیست.

به نظر برخی از حقوقدانان، در رابطه با وقف بر نامحصور، واقف نمی‌تواند یکی از مصادیق موقوفٌ علیهم باشد و به نظر برخی دیگر، چنین امری اشکال ندارد.

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

• اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، دیون، واجبات مالی یا هزینه‌های زندگی او را بپردازد؛ چنین وقفی باطل است. به عبارت دیگر اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، مخارج زندگی او را از عایدات موقوفه تأمین نماید؛ چنین شرطی، خلاف مقتضای ذات عقد بوده و باطل و مبطل وقف است. اگر ملک را در برابر اینکه عواید موقوفه، صرف هزینه‌های معیشتی و خاکسپاری او گردد، وقف نماید؛ چنین وقفی باطل است.

• اگر نیمی از منافع موقوفه را برای خود و نیمی دیگر را برای دیگری قرار دهد؛ وقف نسبت به خود او باطل بوده و نسبت به دیگری صحیح است.

مصادیق و نمونه ها

• اگر زید، باغ خود را وقف نموده و مقرر نماید که خمس درآمد آن، صرف هزینه‌های زندگی او و مابقی جهت تحصیل دانشجویان شهر صرف گردد؛ چنین وقفی صحیح است.
• اگر زید، حمام عمومی متعلق به خود را برای عمرو وقف نموده و مقداری از اجاره بهای ماهانه آن را از وقف استثناء نماید؛ یعنی داخل موقوفه ننماید؛ چنین وقفی صحیح است.
• اگر زید، خانه خود را برای خود، عمرو، بکر و علی وقف نماید؛ چنین وقفی باطل است.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده 72 قانون مدنی

1. وقف بر نفس به معنی قرار دادن خود واقف به عنوان موقوف‌علیه یا جزئی از موقوف‌علیهم باطل است.
2. در وقف بر نفس، استفاده واقف از منافع موقوفه برای پرداخت دیون یا مخارج خود نیز باطل محسوب می‌شود.
3. بطلان وقف بر نفس در مورد استفاده از منافع موقوفه، شامل زمان حیات و بعد از فوت واقف می‌شود.
4. هدف از بطلان این نوع وقف، جلوگیری از سوء استفاده از نظام وقف و حفظ منافع عمومی است.

رویه های قضایی

• نظریه شماره 7/92/1581 مورخ 1392/08/18 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

مقالات مرتبط

مطالعه تطبیقی ادله اثبات وقف در فقه و نظام حقوقی ایران