ماده ۳۰۲ قانون مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حقوق
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''ماده ۳۰۲ قانون مدنی''': اگر کسی که [[اشتباه|اشتباهاً]] خود را [[مدیون]] می‌دانست آن [[دین]] را [[تأدیه]] کند حق دارد از کسی که آن را بدون حق، اخذ کرده‌است استرداد نماید.
'''ماده ۳۰۲ قانون مدنی''': اگر کسی که [[اشتباه|اشتباهاً]] خود را [[مدیون]] می‌دانست آن [[دین]] را [[تأدیه]] کند [[حق]] دارد از کسی که آن را بدون حق، اخذ کرده‌ است استرداد نماید.
* {{زیتونی|[[ماده ۳۰۱ قانون مدنی|مشاهده ماده قبلی]]}}
* {{زیتونی|[[ماده ۳۰۱ قانون مدنی|مشاهده ماده قبلی]]}}
* {{زیتونی|[[ماده ۳۰۳ قانون مدنی|مشاهده ماده بعدی]]}}
* {{زیتونی|[[ماده ۳۰۳ قانون مدنی|مشاهده ماده بعدی]]}}
== مواد مرتبط ==
== مواد مرتبط ==
* [[ماده ۳۰۳ قانون مدنی]]
[[ماده ۲۶۷ قانون مدنی]]
== مطالعات تطبیقی ==
[[قاعده دارا شدن غیرعادلانه|قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»]] یا «استفاده بلاجهت»، ریشه در حقوق قدیم روم دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=گزیده‌ای از پایان‌نامه‌های علمی در زمینه حقوق مدنی (جلد پنجم)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=594428|صفحه=|نام۱=معاونت آموزش|تحقیقات قوه قضائیه|نام خانوادگی۱=|چاپ=1}}</ref>


ایفای ناروا در اثر اشتباه در ماده 2-1302 قانون مدنی جدید فرانسه تصریح گردیده است. <ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=شرح قانون مدنی فرانسه|ترجمه=|جلد=|سال=1401|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6712924|صفحه=|نام۱=سیامک|نام خانوادگی۱=پاکباز|چاپ=1}}</ref>
* [[ماده ۲۶۷ قانون مدنی]]
== نکات تفسیری دکترین ماده 302 قانون مدنی ==
مرکز اصلی قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»، افزایش و کاهش دارایی است؛ بدین ترتیب که جهت صدق این قاعده بر هر قضیه ای، باید [[مال|مالی]] بدون جهت، وارد دارایی [[تصرف|متصرف]] گردیده باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117032|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref>


با توجه به اینکه [[ایفای ناروا|ایفا کننده ناروا]]، حق دارد مالی را که تأدیه نموده؛ مطالبه نماید؛ لذا برای شخصی که مال مزبور را، به ناحق دریافت نموده؛ [[تعهد]] به [[رد مال|رد آن]] به صاحبش به وجود می‌آید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=دوره مقدماتی حقوق مدنی وقایع حقوقی (مسئولیت مدنی)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=شرکت سهامی انتشار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2576664|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=8}}</ref>
== مطالعات تطبیقی ==


ایفای ناروای موضوع این ماده، در مواردی رخ می‌دهد که یا از ابتدا دینی وجود نداشته؛ یا در فرض وجود دین، مدیون آن را به غیر [[داین]] پرداخت نموده؛ یا اینکه تأدیه دین، توسط غیرمدیون صورت پذیرفته‌است،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref> و به دلالت ظاهر این ماده، در عالم خارج، دینی وجود داشته؛ اما تأدیه کننده، به اشتباه خود را، مدیون دانسته؛ و نسبت به پرداخت آن، اقدام نموده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref>
* [[قاعده دارا شدن غیرعادلانه|قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»]] یا «استفاده بلاجهت»، ریشه در حقوق قدیم روم دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=گزیده‌ای از پایان‌نامه‌های علمی در زمینه حقوق مدنی (جلد پنجم)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=594428|صفحه=|نام۱=معاونت آموزش|تحقیقات قوه قضائیه|نام خانوادگی۱=|چاپ=1}}</ref>
* [[ایفای ناروا]] در اثر اشتباه در [[ماده ۱–۱۳۰۲ قانون مدنی فرانسه|ماده ۲–۱۳۰۲ قانون مدنی جدید فرانسه]] تصریح گردیده است. <ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=شرح قانون مدنی فرانسه|ترجمه=|جلد=|سال=1401|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6712924|صفحه=|نام۱=سیامک|نام خانوادگی۱=پاکباز|چاپ=1}}</ref>


ایفای ناروا و مبتنی بر اشتباه، به عنوان یکی از قواعد [[مسئولیت مدنی]]، مطرح است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref>
== نکات تفسیری دکترین ماده ۳۰۲ قانون مدنی ==
ایفای ناروا و مبتنی بر اشتباه، به عنوان یکی از قواعد [[مسئولیت مدنی]]، مطرح است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref> ایفای ناروای موضوع '''ماده ۳۰۲ قانون مدنی'''، در مواردی رخ می‌دهد که یا از ابتدا دینی وجود نداشته یا در فرض وجود دین، مدیون آن را به غیر [[داین]] پرداخت نموده؛ یا اینکه تأدیه دین، توسط غیرمدیون صورت پذیرفته‌ است،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref> به دلالت [[ظاهر]] '''ماده ۳۰۲ قانون مدنی'''، در عالم خارج، دینی وجود داشته اما تأدیه کننده به اشتباه خود را مدیون دانسته و نسبت به پرداخت آن، اقدام نموده‌ است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117836|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref> با توجه به اینکه ایفا کننده ناروا، حق دارد [[مال|مالی]] را که تأدیه نموده؛ [[مطالبه]] نماید؛ لذا برای شخصی که مال مزبور را به ناحق دریافت نموده؛ [[تعهد]] به [[رد مال|رد آن]] به صاحبش به وجود می‌آید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=دوره مقدماتی حقوق مدنی وقایع حقوقی (مسئولیت مدنی)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=شرکت سهامی انتشار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2576664|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=8}}</ref> لازم است ذکر شود که مرکز اصلی قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»، افزایش و کاهش [[دارایی]] است؛ بدین ترتیب که جهت صدق این قاعده بر هر قضیه ای، باید مالی بدون جهت، وارد دارایی [[تصرف|متصرف]] گردیده باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1117032|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=ره پیک|چاپ=12}}</ref>


گفتنی است این ماده و [[ماده ۳۰۱ قانون مدنی|ماده قبل]]، تا حدی، دلالت بر مشروع بودن [[سرقفلی]] دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=کلیات حقوق (نظریه عمومی)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=شرکت سهامی انتشار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2974476|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=3}}</ref>
گفتنی است '''ماده ۳۰۲ قانون مدنی''' و [[ماده ۳۰۱ قانون مدنی|ماده قبل]]، تا حدی، دلالت بر [[مشروع]] بودن [[سرقفلی]] دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=کلیات حقوق (نظریه عمومی)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=شرکت سهامی انتشار|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2974476|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=3}}</ref>
== نکات توضیحی ماده 302 قانون مدنی ==
== نکات توضیحی ماده ۳۰۲ قانون مدنی ==
اگر [[مضمون عنه|مضمونٌ عنه]]، بر خلاف حقیقت و به تصور اینکه بدهکار است؛ مالی را به [[ضامن]] بپردازد؛ در این صورت ضامن، ملزم به استرداد مال مزبور به وی خواهد بود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجله علمی انتقادی حقوقی کانون وکلا سال هفتم شماره 4 شماره مسلسل 43 مرداد و شهریور 1334|ترجمه=|جلد=|سال=1334|ناشر=کانون وکلای دادگستری مرکز|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1522412|صفحه=|نام۱=کانون وکلای دادگستری مرکز|نام خانوادگی۱=|چاپ=}}</ref>
کاربرد '''ماده ۳۰۲ قانون مدنی'''، در جایی است که کسی به اشتباه، دین دیگری را می‌پردازد،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref> بنابراین شرط تحقق ایفای ناروای موضوع این ماده، تأدیه از روی اشتباه است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref> گفتنی است با توجه به ذکر اصطلاح «اشتباه» در این ماده، اجرای حکم [[ماده ۲۶۷ قانون مدنی]]، در مواردی منتفی می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref>
 
== نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۳۰۲ قانون مدنی ==
کاربرد این ماده، در جایی است که کسی به اشتباه، دین دیگری را می‌پردازد،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref> بنابراین شرط تحقق ایفای ناروای موضوع این ماده، تأدیه از روی اشتباه است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref>
 
با توجه به ذکر اصطلاح «اشتباه» در این ماده، اجرای حکم [[ماده ۲۶۷ قانون مدنی]]، در مواردی منتفی می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=مجمع علمی و فرهنگی مجد|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3795660|صفحه=|نام۱=محمدکاظم|نام خانوادگی۱=مهتاب پور|نام۲=افروز|نام خانوادگی۲=صمدی|نام۳=راضیه|نام خانوادگی۳=آرمین|چاپ=1}}</ref>  
== نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده 302 قانون مدنی ==
{{هوش مصنوعی (ماده)}}
{{هوش مصنوعی (ماده)}}
# اشتباه در تشخیص دین می‌تواند موجب پرداخت اشتباهی شود.
# اشتباه در تشخیص دین می‌تواند موجب پرداخت اشتباهی شود.
خط ۳۱: خط ۲۳:
# مبلغ پرداختی قابل استرداد است، در صورتی که دریافت‌کننده آن را بدون حق گرفته باشد.
# مبلغ پرداختی قابل استرداد است، در صورتی که دریافت‌کننده آن را بدون حق گرفته باشد.
# اصل بر این است که دریافت‌کننده دین بی‌مورد، موظف به بازگرداندن آن به پرداخت‌کننده است.
# اصل بر این است که دریافت‌کننده دین بی‌مورد، موظف به بازگرداندن آن به پرداخت‌کننده است.
# حق استرداد مبلغ پرداختی به معنای حفظ حقوق فردی است که در اثر اشتباه مالی زیان دیده است.
# حق استرداد مبلغ پرداختی به معنای حفظ حقوق فردی است که در اثر اشتباه مالی [[زیان]] دیده است.
== رویه های قضایی ==
== رویه های قضایی ==
* به موجب [[دادنامه]] شماره ۲۵۱ مورخه ۱۰/۲/۱۳۲۵ شعبه ۶ [[دیوان عالی کشور]]، هرچند صدور [[سفته]]، دلالت بر مدیون بودن صادرکننده آن دارد؛ لذا متعهد سفته، می‌تواند با مراجعه به دفاتر تجاری دارنده سند مزبور، طلبکار نبودن او را اثبات نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=اسناد و دعاوی تجاری (جلد سوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1380|ناشر=ققنوس|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3097848|صفحه=|نام۱=توفیق|نام خانوادگی۱=عرفانی|چاپ=1}}</ref>
* به موجب [[دادنامه]] شماره ۲۵۱ مورخه ۱۳۲۵/۲/۱۰ شعبه ۶ [[دیوان عالی کشور]]، هر چند صدور [[سفته]]، دلالت بر مدیون بودن صادرکننده آن دارد؛ لذا [[متعهد]] سفته می‌تواند با مراجعه به [[دفاتر تجاری]] دارنده سند مزبور، طلبکار نبودن او را [[اثبات]] نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=اسناد و دعاوی تجاری (جلد سوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1380|ناشر=ققنوس|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3097848|صفحه=|نام۱=توفیق|نام خانوادگی۱=عرفانی|چاپ=1}}</ref>
* [[نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 7/1400/815 مورخ 1400/11/18 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره خسارت برداشت غیرقانونی وجه توسط بانک]]
* [[نظریه شماره 7/1400/815 مورخ 1400/11/18 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره خسارت برداشت غیرقانونی وجه توسط بانک]]
خط ۴۰: خط ۳۲:
* [[نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
* [[نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه]]
== مصادیق و نمونه ها ==
== مصادیق و نمونه ها ==
* اگر زید، از دنیا برود؛ و فرزندش عمرو، [[وارث]] او باشد؛ و متوفی، دارای دختر دیگری هم بوده؛ که پیش از او، فوت شده؛ و فرزندی به نام بکر دارد؛ و بکر به تصور اینکه [[قائم مقام]] پدربزرگ خود می‌باشد؛ دین او را بپردازد؛ و بعد متوجه شود که با وجود فرزند بلاواسطه برای متوفی، قائم مقامی نوه منتفی است؛ در این صورت بکر که قصد [[تبرع]] هم نداشته؛ می‌تواند آنچه را تأدیه نموده؛ مطالبه نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حق‌الزحمه خانه‌داری زنان|ترجمه=|جلد=|سال=1384|ناشر=گویش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1039096|صفحه=|نام۱=مراد|نام خانوادگی۱=مقصودی|چاپ=1}}</ref>
* اگر زید از دنیا برود و [[ولد|فرزند]]<nowiki/>ش عمرو، [[وارث]] او باشد؛ و [[متوفی]]، دارای دختر دیگری هم بوده که پیش از او [[فوت]] شده و فرزندی به نام بکر دارد؛ و بکر به تصور اینکه [[قائم مقام]] [[جد|پدربزرگ]] خود می‌باشد؛ دین او را بپردازد و بعد متوجه شود که با وجود فرزند بلاواسطه برای متوفی، قائم مقامی نوه منتفی است؛ در این صورت بکر که [[قصد]] [[تبرع]] هم نداشته؛ می‌تواند آنچه را تأدیه نموده؛ مطالبه نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حق‌الزحمه خانه‌داری زنان|ترجمه=|جلد=|سال=1384|ناشر=گویش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1039096|صفحه=|نام۱=مراد|نام خانوادگی۱=مقصودی|چاپ=1}}</ref>
 
* زید از دنیا رفته؛ و پیش از وفات خود، عمرو، مالی را نزد او به [[ودیعه]] سپرده‌ است؛ پس از وفات زید، فرزند او، مال مزبور را به تصور اینکه متعلق به بکر است، به وی [[تسلیم]] می‌نماید، چنین پرداختی، ایفای ناروا است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=الزام‌های خارج از قرارداد (جلد دوم) (مسئولیت مدنی-مسئولیت‌های خاص و مختلط)|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=دانشگاه تهران|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2737092|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=9}}</ref>
 
* زید، مبلغی پول به عمرو بدهکار است، بکر از سوی بدهکار، دین او را می‌پردازد؛ زید که از این موضوع بی‌خبر می‌باشد؛ به نزد عمرو رفته و برای بار دوم، اقدام به تسویه دین می‌نماید، در این صورت پرداخت وجه مزبور توسط زید، ایفای ناروا محسوب می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی (ضمان فهری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=دانشگاه پیام نور|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3471356|صفحه=|نام۱=ابراهیم|نام خانوادگی۱=تقی‌زاده|نام۲=سیدابراهیم|نام خانوادگی۲=هاشمی|چاپ=1}}</ref>
* اگر [[مضمون عنه|مضمونٌ عنه]]، برخلاف حقیقت و به تصور اینکه بدهکار است؛ مالی را به [[ضامن]] بپردازد؛ در این صورت ضامن، ملزم به استرداد مال مزبور به وی خواهد بود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجله علمی انتقادی حقوقی کانون وکلا سال هفتم شماره 4 شماره مسلسل 43 مرداد و شهریور 1334|ترجمه=|جلد=|سال=1334|ناشر=کانون وکلای دادگستری مرکز|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1522412|صفحه=|نام۱=کانون وکلای دادگستری مرکز|نام خانوادگی۱=|چاپ=}}</ref>


* زید، از دنیا رفته؛ و پیش از وفات خود، عمرو، مالی را نزد او به [[ودیعه]] سپرده‌است؛ پس از وفات زید، فرزند او، مال مزبور را به تصور اینکه متعلق به بکر است، به وی [[تسلیم]] می‌نماید، چنین پرداختی، ایفای ناروا است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=الزام‌های خارج از قرارداد (جلد دوم) (مسئولیت مدنی-مسئولیت‌های خاص و مختلط)|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=دانشگاه تهران|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2737092|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=9}}</ref>
== پایان نامه و رساله های مرتبط ==
 
* [[ایفای ناروا]]
* [[ایفای ناروا در پرداخت های بانکی و رویه قضایی]]


* زید، مبلغی پول به عمرو بدهکار است، بکر از سوی بدهکار، دین او را می‌پردازد؛ زید که از این موضوع بی‌خبر می‌باشد؛ به نزد عمرو رفته؛ و برای بار دوم، اقدام به تسویه دین می‌نماید، در این صورت پرداخت وجه مزبور توسط زید، ایفای ناروا محسوب می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی (ضمان فهری)|ترجمه=|جلد=|سال=1391|ناشر=دانشگاه پیام نور|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=3471356|صفحه=|نام۱=ابراهیم|نام خانوادگی۱=تقی‌زاده|نام۲=سیدابراهیم|نام خانوادگی۲=هاشمی|چاپ=1}}</ref>
== مقالات مرتبط ==
== مقالات مرتبط ==
* [[ضمان مدنی ناشی از نقض حق فکری: دعوای مسؤولیت یا استیفا؟]]
* [[ضمان مدنی ناشی از نقض حق فکری: دعوای مسؤولیت یا استیفا؟|ضمان مدنی ناشی از نقض حق فکری: دعوای مسئولیت یا استیفا؟]]
* [[نظام مسئولیت مدنی در قانون مدنی ایران و فقه امامیه (خلأ قانون مدنی در زمینه مسئولیت مدنی)]]
* [[نظام مسئولیت مدنی در قانون مدنی ایران و فقه امامیه (خلأ قانون مدنی در زمینه مسئولیت مدنی)]]
* [[ماهیت وفای به عهد و بررسی مصادیق آن در حقوق ایران]]
* [[ماهیت وفای به عهد و بررسی مصادیق آن در حقوق ایران]]
خط ۶۰: خط ۵۹:
* [[کاربرد ماده 265 قانون مدنی در اسناد تجاری با تأکید بر رویّه قضایی]]
* [[کاربرد ماده 265 قانون مدنی در اسناد تجاری با تأکید بر رویّه قضایی]]
* [[انتفای عقد به سبب عدم امکان اجرای موضوع آن در حقوق ایران و فرانسه]]
* [[انتفای عقد به سبب عدم امکان اجرای موضوع آن در حقوق ایران و فرانسه]]
== کتب مرتبط ==
* [[ایفای ناروا (آقایی)|''ایفای ناروا'' (آقایی)]]
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}

نسخهٔ ‏۲۰ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۱۹

ماده ۳۰۲ قانون مدنی: اگر کسی که اشتباهاً خود را مدیون می‌دانست آن دین را تأدیه کند حق دارد از کسی که آن را بدون حق، اخذ کرده‌ است استرداد نماید.

مواد مرتبط

مطالعات تطبیقی

نکات تفسیری دکترین ماده ۳۰۲ قانون مدنی

ایفای ناروا و مبتنی بر اشتباه، به عنوان یکی از قواعد مسئولیت مدنی، مطرح است.[۳] ایفای ناروای موضوع ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در مواردی رخ می‌دهد که یا از ابتدا دینی وجود نداشته یا در فرض وجود دین، مدیون آن را به غیر داین پرداخت نموده؛ یا اینکه تأدیه دین، توسط غیرمدیون صورت پذیرفته‌ است،[۴] به دلالت ظاهر ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در عالم خارج، دینی وجود داشته اما تأدیه کننده به اشتباه خود را مدیون دانسته و نسبت به پرداخت آن، اقدام نموده‌ است.[۵] با توجه به اینکه ایفا کننده ناروا، حق دارد مالی را که تأدیه نموده؛ مطالبه نماید؛ لذا برای شخصی که مال مزبور را به ناحق دریافت نموده؛ تعهد به رد آن به صاحبش به وجود می‌آید.[۶] لازم است ذکر شود که مرکز اصلی قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»، افزایش و کاهش دارایی است؛ بدین ترتیب که جهت صدق این قاعده بر هر قضیه ای، باید مالی بدون جهت، وارد دارایی متصرف گردیده باشد.[۷]

گفتنی است ماده ۳۰۲ قانون مدنی و ماده قبل، تا حدی، دلالت بر مشروع بودن سرقفلی دارد.[۸]

نکات توضیحی ماده ۳۰۲ قانون مدنی

کاربرد ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در جایی است که کسی به اشتباه، دین دیگری را می‌پردازد،[۹] بنابراین شرط تحقق ایفای ناروای موضوع این ماده، تأدیه از روی اشتباه است.[۱۰] گفتنی است با توجه به ذکر اصطلاح «اشتباه» در این ماده، اجرای حکم ماده ۲۶۷ قانون مدنی، در مواردی منتفی می‌گردد.[۱۱]

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۳۰۲ قانون مدنی

  1. اشتباه در تشخیص دین می‌تواند موجب پرداخت اشتباهی شود.
  2. شخصی که اشتباهاً دینی را تأدیه کرده، حق استرداد دارد.
  3. مبلغ پرداختی قابل استرداد است، در صورتی که دریافت‌کننده آن را بدون حق گرفته باشد.
  4. اصل بر این است که دریافت‌کننده دین بی‌مورد، موظف به بازگرداندن آن به پرداخت‌کننده است.
  5. حق استرداد مبلغ پرداختی به معنای حفظ حقوق فردی است که در اثر اشتباه مالی زیان دیده است.

رویه های قضایی

مصادیق و نمونه ها

  • اگر زید از دنیا برود و فرزندش عمرو، وارث او باشد؛ و متوفی، دارای دختر دیگری هم بوده که پیش از او فوت شده و فرزندی به نام بکر دارد؛ و بکر به تصور اینکه قائم مقام پدربزرگ خود می‌باشد؛ دین او را بپردازد و بعد متوجه شود که با وجود فرزند بلاواسطه برای متوفی، قائم مقامی نوه منتفی است؛ در این صورت بکر که قصد تبرع هم نداشته؛ می‌تواند آنچه را تأدیه نموده؛ مطالبه نماید.[۱۳]
  • زید از دنیا رفته؛ و پیش از وفات خود، عمرو، مالی را نزد او به ودیعه سپرده‌ است؛ پس از وفات زید، فرزند او، مال مزبور را به تصور اینکه متعلق به بکر است، به وی تسلیم می‌نماید، چنین پرداختی، ایفای ناروا است.[۱۴]
  • زید، مبلغی پول به عمرو بدهکار است، بکر از سوی بدهکار، دین او را می‌پردازد؛ زید که از این موضوع بی‌خبر می‌باشد؛ به نزد عمرو رفته و برای بار دوم، اقدام به تسویه دین می‌نماید، در این صورت پرداخت وجه مزبور توسط زید، ایفای ناروا محسوب می‌گردد.[۱۵]
  • اگر مضمونٌ عنه، برخلاف حقیقت و به تصور اینکه بدهکار است؛ مالی را به ضامن بپردازد؛ در این صورت ضامن، ملزم به استرداد مال مزبور به وی خواهد بود.[۱۶]

پایان نامه و رساله های مرتبط

مقالات مرتبط

کتب مرتبط

منابع

  1. گزیده‌ای از پایان‌نامه‌های علمی در زمینه حقوق مدنی (جلد پنجم). چاپ 1. جنگل، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 594428
  2. سیامک پاکباز. شرح قانون مدنی فرانسه. چاپ 1. میزان، 1401.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 6712924
  3. حسن ره پیک. حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها. چاپ 12. خرسندی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1117836
  4. حسن ره پیک. حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها. چاپ 12. خرسندی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1117836
  5. حسن ره پیک. حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها. چاپ 12. خرسندی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1117836
  6. ناصر کاتوزیان. دوره مقدماتی حقوق مدنی وقایع حقوقی (مسئولیت مدنی). چاپ 8. شرکت سهامی انتشار، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2576664
  7. حسن ره پیک. حقوق مسئولیت مدنی و جبران ها. چاپ 12. خرسندی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1117032
  8. ناصر کاتوزیان. کلیات حقوق (نظریه عمومی). چاپ 3. شرکت سهامی انتشار، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2974476
  9. محمدکاظم مهتاب پور، افروز صمدی و راضیه آرمین. آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات. چاپ 1. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3795660
  10. محمدکاظم مهتاب پور، افروز صمدی و راضیه آرمین. آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات. چاپ 1. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3795660
  11. محمدکاظم مهتاب پور، افروز صمدی و راضیه آرمین. آموزه‌های حقوق مدنی تعهدات. چاپ 1. مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3795660
  12. توفیق عرفانی. اسناد و دعاوی تجاری (جلد سوم). چاپ 1. ققنوس، 1380.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3097848
  13. مراد مقصودی. حق‌الزحمه خانه‌داری زنان. چاپ 1. گویش، 1384.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1039096
  14. ناصر کاتوزیان. الزام‌های خارج از قرارداد (جلد دوم) (مسئولیت مدنی-مسئولیت‌های خاص و مختلط). چاپ 9. دانشگاه تهران، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2737092
  15. ابراهیم تقی‌زاده و سیدابراهیم هاشمی. مسئولیت مدنی (ضمان فهری). چاپ 1. دانشگاه پیام نور، 1391.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3471356
  16. مجله علمی انتقادی حقوقی کانون وکلا سال هفتم شماره 4 شماره مسلسل 43 مرداد و شهریور 1334. کانون وکلای دادگستری مرکز، 1334.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1522412