ماده ۲۹۲ قانون مدنی

ماده ۲۹۲ قانون مدنی: تبدیل تعهد در موارد ذیل حاصل می‌شود:

1. وقتی که متعهد و متعهدله به تبدیل تعهد اصلی به تعهد جدیدی که قائم‌مقام آن می‌شود به سببی از اسباب، تراضی نمایند در این صورت متعهد نسبت به تعهد اصلی بری می‌شود.
2. وقتی که شخص ثالثی با رضایت متعهدله قبول کند که دین متعهد را ادا نماید.
3. وقتی که متعهدله مافی‌الذمهٔ متعهد را به کسی دیگر منتقل نماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۶۸۴ قانون مدنی

توضیح واژگان

«تبدیل تعهد»، یعنی اینکه تعهدی، به دلیل تغییر یکی از ارکان آن، به تعهدی دیگر تبدیل گردد، در واقع به زوال تعهد پیشین، به وسیله ایجاد تعهد جدید، که جایگزین تعهد سابق می‌گردد؛ تبدیل تعهد گویند.

مطالعات تطبیقی

در قوانین مدنی ایران، فرانسه و مصر، تعریفی از تبدیل تعهد، ارائه نگردیده‌است.

مفاد این ماده، در مقایسه با ماده ۱۲۷۱ قانون مدنی فرانسه، دارای اندکی تفاوت است.

این ماده و ماده ۱۲۷۱ قانون مدنی فرانسه، تبدیل تعهد را به سه دسته تقسیم نموده‌اند:

- تبدیل تعهد بر اثر تبدیل دین.

- تبدیل تعهد بر اثر تبدیل مدیون.

- تبدیل تعهد بر اثر تبدیل داین.

اسباب سقوط تعهدات، در ماده ۱۲۳۴ قانون مدنی فرانسه، برشمرده شده‌است.

مبحث انتقال طلب در قانون مدنی جدید فرانسه در ماده 1321 تصریح گردیده است که به موجب آن طلبکار به صورت معوض یا رایگان تمام یا بخشی از طلب خود نسبت به بدهکار را به شخص ثالثی منتقل می نماید.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

تبدیل تعهد، باعث زوال حق اصلی می‌گردد. تبدیل تعهد، که منجر به سقوط یک تعهد و ایجاد تعهدی دیگر می‌گردد؛ دلالت بر این دارد که اسقاط و ایجاد، متکی به هم بوده؛ و هر یک از آن دو، اساس و مبنای حقوقی دیگری است. با توجه به اینکه تبدیل تعهد، منجر به ایجاد تعهد جدید می‌گردد؛ دارای ماهیت قراردادی بوده؛ و تحقق آن، بدون تراضی دو اراده ممکن نیست.

تغییر موضوع تعهد را، در صورتی می‌توان تبدیل تعهد محسوب نمود؛ که مبتنی بر اراده طرفین و توافق آنان باشد. تبدیل تعهد، تنها با تغییر موضوع تعهد محقق نمی‌گردد؛ بلکه در مواردی، تبدیل اوصاف و ویژگی‌های موضوع تعهد، باعث تبدیل تعهد می‌شود، مانند اینکه طرفین، توافق نمایند که فروشنده، به جای ذرت مکزیک، ذرت خوزستان را به خریدار تحویل دهد، بنابراین همیشه، تبدیل تعهد، با تغییر موضوع، سبب و مقدار تعهد، صورت نمی‌پذیرد؛ بلکه تغییر اوصاف و ویژگی‌های موضوع تعهد نیز، دلالت بر تبدیل تعهد می‌نماید.

در تبدیل تعهد از نوع تبدیل دین، متعهد و متعهدٌله تراضی می‌نمایند که تعهد جدیدی، جایگزین تعهد پیشین گردد؛ و بدین ترتیب، تعهد سابق، زایل خواهد شد.

بند ۲ این ماده، دلالت بر امکان انتقال طلب، در قالب عقود غیرمعین دارد.

انتقال طلب، با تبدیل تعهد تفاوت دارد؛ زیرا در انتقال طلب، رضایت متعهد شرط نیست؛ اما تبدیل تعهد، با تراضی متعهد و متعهدٌله صورت می‌پذیرد.

نکات توضیحی

به دلیل مطابقت مفاد بند ۲ این ماده با ضمان، ایجاد تعهد جدید، دلالت بر از بین رفتن تضمین‌های تعهد سابق دارد.

با توجه به اینکه تبدیل تعهد، خلاف اصل بوده؛ و اسناد تجاری، به عنوان وسیله پرداخت کاربرد دارند؛ لذا تبدیل تعهد در رابطه با اسناد تجاری، معنایی ندارد.

رویه‌های قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۶۵۲ مورخه ۱۲/۱۰/۱۳۷۱ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، توافق شخص ثالث و متعهدٌله، مبنی بر ادای دین مدیون توسط ثالث، دلالت بر تبدیل تعهد دارد؛ بدون اینکه نیازی به اخذ موافقت متعهد باشد.
• رای دادگاه درباره آثار تغییر زمان اجرای تعهد و تعدیل وجه التزام (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۲۱۳۰۷۰۱۳۲۷)
• رای دادگاه درباره اثر تبدیل تعهد (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۵۰۰۰۰۸۸)
• رای دادگاه درباره اثر تبدیل تعهد به علت تعویض چک بر ثبوت حق فسخ (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۰۷۰۰۲۲۲)
• رای دادگاه درباره اثر تغییر رقم و تاریخ چک بر ماهیت چک و مسئولیت ضامن (دادنامه شماره ۹۴۰۹۹۷۲۱۳۰۷۰۰۵۲۵)

انتقادات

قانونگذار، تبدیل تعهد را تعریف ننموده‌است.

قانونگذار، تبدیل تعهد از راه تبدیل داین را، با انتقال طلب مشتبه نموده؛ و در این قسم تبدیل تعهد، رضایت مدیون را لازم ندانسته‌است، در حالی که تبدیل تعهد، بدون رضایت متعهد، قابل تحقق نیست.

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر زید، مقدار ۱۰۰ کیلوگرم گندم، به عمرو بدهکار بوده؛ و سپس طرفین، توافق نمایند که زید، به جای گندم مزبور، ۱۰۰۰۰۰۰ تومان پول به عمرو بدهد؛ در این صورت تبدیل تعهد رخ داده‌است.
• اگر زید، مبلغ ۱۰۰۰۰۰۰ تومان، بابت اجاره بهای محل سکونت خود، به عمرو بدهکار بوده؛ و طرفین، با یکدیگر توافق نموده باشند که زین پس مبلغ مزبور، نزد زید به عنوان قرض باقی بماند؛ در این صورت تعهد پرداخت مال الاجاره، به تعهد دیگری تبدیل گردیده که مبنای آن، عقد قرض است.

مقالات مرتبط

• حمایت از بدهکاران در انتقالِ طلب با نگاهی به حقوق کشورهای ایران و انگلیس و اصول حقوق قراردادهای اروپایی
• تحلیل دوگانگی انتقال طلب و تبدیل تعهد به اعتبار متعهدٌله در حقوق ایران
• چالش‌های ابزارهای «واقعیت مجازی» در حوزه بازی‌های رایانه ای (مطالعه ای تطبیقی در نظام حقوقی ایران و آمریکا)
• تأملی بر ماهیت تبدیل تعهد و مقایسه آن با نهادهای مشابه در فقه و حقوق
• ماهیت وفای به عهد و بررسی مصادیق آن در حقوق ایران
• ماهیت‌ حقوقی‌ ضمانت‌نامه‌های‌ بانکی‌ در ایران
• دستور پرداخت در انتقال الکترونیکی وجه به مانند ایجاب انتقال تعهّد
• بررسی ماهیت فورفیتینگ در مقایسه با سایر طرق تأمین مالی
• بررسی تطبیقی ماهیت حقوقی ضمانت‌نامه‌های عندالمطالبه و اعتبارات اسنادی تضمینی در حقوق داخلی و حقوق تجارت بین‌الملل