ماده ۳۰۲ قانون مدنی

ماده ۳۰۲ قانون مدنی: اگر کسی که اشتباهاً خود را مدیون می‌دانست آن دین را تأدیه کند حق دارد از کسی که آن را بدون حق، اخذ کرده‌ است استرداد نماید.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۲۶۷ قانون مدنی

مطالعات تطبیقی

• قاعده «دارا شدن غیرعادلانه» یا «استفاده بلاجهت»، ریشه در حقوق قدیم روم دارد.
• ایفای ناروا در اثر اشتباه در ماده ۲–۱۳۰۲ قانون مدنی جدید فرانسه تصریح گردیده است.

نکات تفسیری دکترین ماده ۳۰۲ قانون مدنی

ایفای ناروا و مبتنی بر اشتباه، به عنوان یکی از قواعد مسئولیت مدنی، مطرح است. ایفای ناروای موضوع ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در مواردی رخ می‌دهد که یا از ابتدا دینی وجود نداشته یا در فرض وجود دین، مدیون آن را به غیر داین پرداخت نموده؛ یا اینکه تأدیه دین، توسط غیرمدیون صورت پذیرفته‌ است، به دلالت ظاهر ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در عالم خارج، دینی وجود داشته اما تأدیه کننده به اشتباه خود را مدیون دانسته و نسبت به پرداخت آن، اقدام نموده‌ است. با توجه به اینکه ایفا کننده ناروا، حق دارد مالی را که تأدیه نموده؛ مطالبه نماید؛ لذا برای شخصی که مال مزبور را به ناحق دریافت نموده؛ تعهد به رد آن به صاحبش به وجود می‌آید. لازم است ذکر شود که مرکز اصلی قاعده «دارا شدن غیرعادلانه»، افزایش و کاهش دارایی است؛ بدین ترتیب که جهت صدق این قاعده بر هر قضیه ای، باید مالی بدون جهت، وارد دارایی متصرف گردیده باشد.

گفتنی است ماده ۳۰۲ قانون مدنی و ماده قبل، تا حدی، دلالت بر مشروع بودن سرقفلی دارد.

نکات توضیحی ماده ۳۰۲ قانون مدنی

کاربرد ماده ۳۰۲ قانون مدنی، در جایی است که کسی به اشتباه، دین دیگری را می‌پردازد، بنابراین شرط تحقق ایفای ناروای موضوع این ماده، تأدیه از روی اشتباه است. گفتنی است با توجه به ذکر اصطلاح «اشتباه» در این ماده، اجرای حکم ماده ۲۶۷ قانون مدنی، در مواردی منتفی می‌گردد.

نکات توصیفی هوش مصنوعی ماده ۳۰۲ قانون مدنی

1. اشتباه در تشخیص دین می‌تواند موجب پرداخت اشتباهی شود.
2. شخصی که اشتباهاً دینی را تأدیه کرده، حق استرداد دارد.
3. مبلغ پرداختی قابل استرداد است، در صورتی که دریافت‌کننده آن را بدون حق گرفته باشد.
4. اصل بر این است که دریافت‌کننده دین بی‌مورد، موظف به بازگرداندن آن به پرداخت‌کننده است.
5. حق استرداد مبلغ پرداختی به معنای حفظ حقوق فردی است که در اثر اشتباه مالی زیان دیده است.

رویه های قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۲۵۱ مورخه ۱۳۲۵/۲/۱۰ شعبه ۶ دیوان عالی کشور، هر چند صدور سفته، دلالت بر مدیون بودن صادرکننده آن دارد؛ لذا متعهد سفته می‌تواند با مراجعه به دفاتر تجاری دارنده سند مزبور، طلبکار نبودن او را اثبات نماید.
• نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه
• نظریه شماره 7/1400/815 مورخ 1400/11/18 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره خسارت برداشت غیرقانونی وجه توسط بانک
• نظریه شماره 7/1401/1153 مورخ 1402/04/25 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره برگزاری مزایده و اعتراض ثالث اجرایی
• نظریه شماره 7/1401/1302 مورخ 1402/01/20 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره دستور ضبط وثیقه توسط دادستان
• نظریه شماره 1181/95/7 مورخ 1395/05/19 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

مصادیق و نمونه ها

• اگر زید از دنیا برود و فرزندش عمرو، وارث او باشد؛ و متوفی، دارای دختر دیگری هم بوده که پیش از او فوت شده و فرزندی به نام بکر دارد؛ و بکر به تصور اینکه قائم مقام پدربزرگ خود می‌باشد؛ دین او را بپردازد و بعد متوجه شود که با وجود فرزند بلاواسطه برای متوفی، قائم مقامی نوه منتفی است؛ در این صورت بکر که قصد تبرع هم نداشته؛ می‌تواند آنچه را تأدیه نموده؛ مطالبه نماید.

• زید از دنیا رفته؛ و پیش از وفات خود، عمرو، مالی را نزد او به ودیعه سپرده‌ است؛ پس از وفات زید، فرزند او، مال مزبور را به تصور اینکه متعلق به بکر است، به وی تسلیم می‌نماید، چنین پرداختی، ایفای ناروا است.

• زید، مبلغی پول به عمرو بدهکار است، بکر از سوی بدهکار، دین او را می‌پردازد؛ زید که از این موضوع بی‌خبر می‌باشد؛ به نزد عمرو رفته و برای بار دوم، اقدام به تسویه دین می‌نماید، در این صورت پرداخت وجه مزبور توسط زید، ایفای ناروا محسوب می‌گردد.
• اگر مضمونٌ عنه، برخلاف حقیقت و به تصور اینکه بدهکار است؛ مالی را به ضامن بپردازد؛ در این صورت ضامن، ملزم به استرداد مال مزبور به وی خواهد بود.

پایان نامه و رساله های مرتبط

• ایفای ناروا
• ایفای ناروا در پرداخت های بانکی و رویه قضایی

مقالات مرتبط

• ضمان مدنی ناشی از نقض حق فکری: دعوای مسئولیت یا استیفا؟
• نظام مسئولیت مدنی در قانون مدنی ایران و فقه امامیه (خلأ قانون مدنی در زمینه مسئولیت مدنی)
• ماهیت وفای به عهد و بررسی مصادیق آن در حقوق ایران
• ماهیت و اعتبارپرداخت دیون طبیعی و تأثیرات آن در مطالبات طلبکاران حقوقی در حقوق ایران و فرانسه
• نقش تعهد پرداخت بانکی در کاهش تقلب و خطا در پرداخت: با تاکید ویژه بر پرونده های حقوقی
• قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران
• حسن نیت فاعل فعل زیان بار
• بررسی تطبیقی اوصاف حقوقی پول
• سرنوشت عقد در صورت عدم ‌تحقق شرط تعلیقی در حقوق فرانسه و ایران
• اثر حقوقی اشتباه در واقعه حقوقی ایفای ناروا در قلمرو حقوق تأمین اجتماعی
• ایفای ناروا در ایران و دیگر نظام‌های حقوقی
• تفسیر قوانین مقتبس؛ کاربست‌ها و رویکردها
• کاربرد ماده 265 قانون مدنی در اسناد تجاری با تأکید بر رویّه قضایی
• انتفای عقد به سبب عدم امکان اجرای موضوع آن در حقوق ایران و فرانسه

کتب مرتبط

• ایفای ناروا (آقایی)
• دوره مقدماتی حقوق مدنی (کاتوزیان)